Opera in Brussel: opnieuw alive-and-kicking

Jarenlang leek opera op sterven na dood, maar het kan verkeren. Vandaag zit De Munt als vanouds afgeladen vol, ook in de AB sluipt het genre op het podium, en in de schoot van Ars Musica zijn er nu de Next Opera Days. Hoe vindt de eeuwenoude kunstvorm zich opnieuw uit voor een jong publiek?

Jarenlang leek het voortbestaan van opera ernstig bedreigd. Het was een podiumkunst van vervlogen tijden, die vooral bleef voortleven om de museumwaarde van het repertoire. In 2014 verklaarde The Washington Post het genre dood, toen bleek dat de voorbije halve eeuw nauwelijks tien procent van de voorstellingen in de Metropolitan Opera, toch een van de belangrijkste huizen ter wereld, eigentijdse creaties waren. Het kan verkeren. Opera is tegenwoordig “hipper dan ooit,” zo kopte VRT-journalist Flip Feyten in 2019. Dat hebben ze ook bij het hedendaagse muziekfestival Ars Musica begrepen. Met de Next Opera Days springen ze nu head-first in het genre.

“Heel wat jonge componisten hechten nog steeds veel belang aan de discipline,” zegt Ars Musica-directeur Bruno Letort. “Alleen stellen ze zich, terecht, wel vragen over hoe muziek vandaag een verhaal kan vertellen. Hoe opera en klassieke muziek klinken, is sinds de jaren 1900 enorm geëvolueerd, maar aan de traditionele structuur van het genre is nauwelijks geraakt. Dat was voor ons festival een van de belangrijkste parameters. Hoe kunnen we deze nieuwe vertelvormen in het genre ook een podium geven.”

Splinternieuw is dat idee uiteraard niet. In Vlaanderen worden al sinds de jaren 1990 operafestivals voor hedendaagse creatie georganiseerd. All Arias, een samenwerking tussen Concertgebouw Brugge, Muziektheater Transparant, De Singel, LOD muziektheater en Opera Ballet Vlaanderen, is daar de laatste vervelling van. Ook in de hoofdstad zet operahuis De Munt al een tijdje in op nieuw geschreven werk, met minstens één wereldpremière per seizoen.

“Cassandra, de productie waarmee we dit seizoen openden, was een enorm succes in onze grote zaal,” klinkt het bij De Munt-intendant Peter de Caluwe. “Maar evengoed hebben we de voorbije jaren met Is this the end? een straight to streaming-opera gemaakt. Die zoektocht naar een nieuw narratief, waar Bruno het over heeft, is inderdaad enorm belangrijk. Hedendaagse opera is nu eenmaal niet altijd bedoeld voor het klassieke theater. Dus is het maar wat goed dat anderen mee die leemte opvullen.”

Over de grenzen heen

Op dat vlak is ook de Ancienne Belgique al enkele jaren een opvallende medespeler. Sinds 2021 vindt een nieuwe generatie operamakers ook onderdak aan de Anspachlaan. “Er zijn nu eenmaal een aantal artiesten opgestaan met een zeker rock-'n'-rollgehalte dat goed aansluit bij het DNA van de AB,” legt artistiek directeur Kurt Overbergh uit. “Mensen als Benjamin Abel Meirhaege of Aïda Gabriëls – die de interdisciplinaire opera Dance of the seven veils regisseerde met sopraan Astrid Stockman en Amenra-frontman Colin H. Van Eeckhout – overstijgen voortdurend de grenzen tussen genres. Zij verdienen absoluut een plaats bij ons.”

Exact die tendens probeert ook Letort met de Next Opera Days te vatten. “Muziek die vandaag nieuw gecreëerd wordt, is niet zomaar te reduceren tot hedendaags klassiek. Er is een echte dialoog tussen stijlen aan de gang, in twee richtingen. Enerzijds leent de kunstmuziek steeds vaker van populaire genres, anderzijds is de zogenaamde popmuziek sinds de jaren 1960 natuurlijk enorm geradicaliseerd, veel breder en gedurfder geworden.”

De voorbeelden zijn inderdaad niet meer op de vingers van één hand te tellen: Laurie Anderson was vorig jaar eregast op Ars Musica, The National-gitartist Bryce Dessner is de nieuwe compositorische chouchou van de (Belgische) kunstinstellingen, en, om het even specifiek op opera te houden: Suzanne Vega voert al jarenlang Philip Glass' Einstein on the beach uit, en in maart volgend jaar staat Rufus Wainwright met zijn vierakter Hadrian op het Klarafestival.

“Gelukkig vervagen de grenzen,” benadrukt Letort. “Het is dankzij dit soort bruggen dat de kunstmuziek relevant blijft. Componisten als Mozart, Mahler en Stravinsky hebben ook altijd bruggen geslagen. Het is in zekere zin een kwestie van overleven, want zo laat je een nieuw publiek deze muziek ontdekken.”

Geef de jeugd een kans

Dat publiek lijkt inderdaad zijn weg naar hedendaagse opera te vinden. Steeds meer jonge mensen komen proeven van de eeuwenoude kunstvorm. Bij De Munt stijgt het aantal min-dertigers jaar na jaar. “We komen van twaalf procent, de ambitie is om tegen 2025 twintig procent jongeren in de zaal te krijgen. Dat heeft uiteraard financiële gevolgen, maar het is een strategische keuze, waar ik volledig achter sta. En die loont. Sinds dit seizoen organiseren we de Young Opera Nights, met een specifieke omkadering voor deze bezoekers. Bij Cassandra hadden we zo maar liefst 400 jongeren in de zaal.”

“Het is zeker niet zo dat ik de Next Opera Days geprogrammeerd heb met dat nieuwe, jonge publiek in het achterhoofd,” vult Bruno Letort aan. “Maar ik voel wel zeker dat er heel wat beweegt. Wanneer je dat als programmator instinctief voelt, kan je niet anders dan ervoor zorgen dat het een podium krijgt.”

Het heeft er dus alle schijn van dat de defibrilatoractie geslaagd is. Opera is in Brussel (opnieuw) alive-and-kicking. Met een theater dat al eeuwenlang de grondtoon bepaalt, en twee nieuwe stemmen om mee te harmoniseren. “Soms moet je durven te experimenteren,” besluit Kurt Overbergh. “Een aantal jaren geleden hebben we in de AB uitgebreid de honderdste verjaardag van de jazz gevierd. Voordien was dat eerder een randverschijnsel op ons podium, vandaag is het genre niet meer weg te denken uit onze programmering en zit de zaal vol youngsters. Je weet nooit waar die open blik toe kan leiden. En neen, dat betekent uiteraard niet dat De Munt zich zorgen moet maken. Integendeel. Het publiek is in onze ervaring redelijk honkvast. Dus dat meer spelers zich met opera en muziektheater gaan bezighouden, verbreedt alleen maar de basis. Hopelijk steekt dat publiek op termijn dan ook de grens naar andere huizen over.”

De Next Opera Days vinden van 4 tot en met 18/11 plaats op verschillende locaties in Brussel en Wallonië, www.arsmusica.be