Jonas Mekas: godfather van de Amerikaanse avant-garde cinema

Samen met Peter Kubelka staat de Godfather of American avant-garde cinema Jonas Mekas deze maanden in de Brusselse spotlights. Galeries toont vier sleutelwerken en documentaires die het oeuvre en de levenswandel van deze krasse negentiger belichten.

Op hun gezamenlijke oprichting van de Anthology Film Archives in New York, hun vriendschap en het epitheton experimenteel na, is er niet veel wat de twee bindt: vormelijk of inhoudelijk hebben ze nauwelijks iets met elkaar gemeen. Mekas, geboren in Litouwen in 1922, komt in de jaren 1940 met zijn broer in handen van de nazi's. Nabij Hamburg wordt hij opgesloten in een werkkamp waar hij acht maanden in barre omstandigheden doorbrengt. Daarna overleeft hij twee jaar in Duitse vluchtelingenkampen.

Die wrange gebeurtenissen tekenen hem. Ook in zijn filmwerk werpt Mekas zich op als een sociaal bewogen activist die vanuit een puur persoonlijke motivatie handelt. Zijn stijl is daarbij haastig en nonchalant - bijna slordig. Vaak draait hij met de handcamera en monteert hij losjes, waardoor zijn werk baadt in een warme charme en een zekere urgentie uitstraalt.

In tegenstelling tot het oeuvre van Kubelka is dat van Mekas enorm uitgebreid. Het bevat meer dan 80 korte, middellange en lange speelfilms. Galeries toont de vier meest invloedrijke daarvan (Andy Warhol was fan!), en, zoals dat hoort, op het originele 16 millimeterformaat. In het vroege, ontzettend harde The Brig (1964) - goed voor de prijs voor beste documentaire in Venetië dat jaar - volgt hij een dag lang een aantal mariniers die opgesloten zitten in de militaire gevangenis. Het werk herinnert aan de persoonlijke belevenissen van de maker.

Wantoestanden
Ook in Lost Lost Lost, een samenraapsel van willekeurige New Yorkse ontmoetingen die Mekas filmde tussen 1949 en 1963, plaatst hij zichzelf als vluchteling centraal en vecht hij de wantoestanden aan die hij en zijn soortgenoten ondergaan. Daarnaast biedt de film ook een sfeerbeeld van de jongerencultuur in de jaren 1950. In Reminiscences of a Journey to Lithuania (1970) keert Mekas met zijn broer voor het eerst in 27 jaar terug naar zijn geboortedorp in Litouwen. Walden (1969), zijn bekendste werk, is opgevat als een dagboek. Op een emotionele, associatieve, en vaak bezwerende manier documenteert Mekas de wensen en verwezenlijkingen van een generatie: de New Yorkse hippies in de sixties.

Naast Mekas' filmvertoningen biedt Galeries ook een randprogramma aan met drie documentaires over de maker. Zowel Homme Portant, het korte Portrait de serie:Jonas Mekas of het kakelverse Hanging Out with Jonas Mekas steken hun bewondering voor de meester niet onder stoelen of banken. Ninety and still going strong!

Jonas Mekas. 6/12 > 11/2, €6/20, Galeries, Koninginnegalerij 26, 1000 Brussel.