Peter Kubelka brengt ode aan wezen van de cinema

Peter Kubelka en Jonas Mekas zijn twee nog levende zwaargewichten van de experimentele cinema. Cinematek, Bozar Cinema, en Galeries besteden terecht uitgebreid aandacht aan hun werk.

Jonas Mekas en Peter Kubelka zijn geen vreemden. Na een ontmoeting in de golden sixties in België, op het legendarische filmfestival 'EXPRMNTL' in Knokke, richtten de twee in 1969 met onder meer Stan Brakhage en Jerome Hill in New York het Anthology Film Archives op. Dat blijft tot vandaag een belangrijk centrum voor preservatie van en onderzoek naar experimentele film en video.

Installatie
De Weense cineast Peter Kubelka (1934) startte als chef-kok/lesgever in Frankfurt. Voor hem is het koken niet louter een grote vaardigheid, in lezingen en geschriften claimt hij zelfs dat het aan de basis ligt van alle andere kunsten alsook van de wetenschappen. Kubelka's filmpalmares is niet bijzonder uitgebreid. Zijn hele werk kan je in een uur bekijken! Wel is het extreem uitgepuurd en complex. Cinematek en Bozar Cinema eren de kunstenaar met een drie dagen durend programma in aanwezigheid van Kubelka - plus een tentoonstelling die Kubelka's laatste videowerk in installatievorm toont.

Op 29 november wordt het integrale oeuvre van de Oostenrijkse zeventiger geprojecteerd. Zijn debuut, Mosaik im Vertrauen uit 1954-1955 is een mijlpaal in de geschiedenis van de cinema, vooral dan wat de montage betreft. Kubelka koppelt klank en beeld volledig van elkaar los en creëert zo een extra dimensie die de commerciële cinema niet genoeg exploiteert. De man en de vrouw die hier opdraven in emotioneel geladen, maar vrij warrige situaties, spreken bijvoorbeeld wel, al komt het geluid niet uit hun monden. Bovendien doorsnijdt Kubelka deze sequenties met losse associaties. De hand van de meester toont zich in de zeer enigmatische, geladen sfeer die Kubelka oproept. En zoals de titel aangeeft, ontpopt de film zich tot een mozaïek van parallelle en elkaar kruisende verhaallijnen, die men best een aantal visies gunt.

Ode aan het wezen van de cinema
Dat geldt ook voor Kubelka's andere films en video's, en dan vooral zijn intense en compacte Minutenfilme. In een uiterst korte tijd raken ze aan ingewikkelde denkprocessen omtrent het wezen van de cinema. Hij pioniert met Adebar (1957) en Schwechater (1958), gedraaid in tijden waarin Hollywood het experiment weleens afdeed als des duivels. In twee keer één minuut ontleedt en becommentarieert Kubelka de structuralistische film. Het zou nog duren tot de jaren 1960 voor deze stroming binnen de experimentele cinema die vorm boven inhoud verkoos een publiek zou vinden dankzij pareltjes van onder meer Michael Snow, Kurt Kren en - uiteraard - Kubelka zelf.

Een ander belangrijk werk dat wordt getoond heet Unsere Afrikareise (1961), een uitzondering op Kubelka's curriculum en ironisch genoeg zijn bekendste film. Hoewel de maker trouw blijft aan de postmoderne, niet chronologische montage, gaat hij voluit voor de inhoud. Een kwartier lang volgen we Duitse toeristen op safari in Afrika, terwijl ze jagen en stropen - de wilde beesten sneuvelen bij bosjes - zuipen en smalend omgaan met de lokale bevolking. Het feit dat Kubelka deze misstanden 'nuchter' toont, maakt van hem ook een sociaal bewogen activist.

Snerpend geruis
Zondagnamiddag is er de première van Fragments of Kubelka (2012), een haast vier uur durende Oostenrijkse documentaire van Martina Kudlácek. Die belicht de kunstenaar niet enkel als filmmaker, maar vooral als gedreven spreker, verzamelaar en chef-kok. Naast Kubelka is ook Kudlácek aanwezig.
Op 6 december spreekt Kubelka over het recente Monument Film, zijn eerste cinematografische wapenfeit sinds 2003. Dat werk plaatst Arnulf Rainer, Kubelka's portretfilm van de Oostenrijkse kunstenaar, zonder beelden maar met alleen licht, duisternis en een klankband van snerpend geruis, tegenover Antiphon, een vers vervolg op dit statement uit 1960. Monument Film is naar verluidt een pakkende ode aan het wezen van de cinema en staat tot 6 januari ook in installatievorm in het PSK.

Peter Kubelka, 29/11 > 6/1, PSK, Ravensteinstraat 23, Brussel. www.bozar.be & 29/11, 21.15, Cinematek, Baron Hortastraat 9, Brussel.
www.cinematek.be