Nabil Ben Yadir: 'Ik zou 'Animals' niet nog eens kunnen maken'

Is Nabil Ben Yadir de dapperste filmregisseur van het land? Hij draagt het bewust bruuskerende Animals op aan Ihsane Jarfi, die tien jaar geleden werd doodgemarteld omdat hij homo was. “Ik beoog geen bobo's, ik beoog een publiek dat minder allergisch is voor geweld en zich in de auto had kunnen bevinden. Niet als slachtoffer maar als beul.”

Opgelet: deze trailer bevat schokkende beelden.

Animals is een film over de laatste uren van Ihsane Jarfi. De jongeman werd in 2012 in Luik gedood. Afgeslacht. De vier daders zijn veroordeeld voor moord met homofobie als verzwarende omstandigheid. Dat was een primeur. Ik weet niet waarom, maar ik was erg geraakt door het verhaal van Ihsane. Een mens die nergens om heeft gevraagd, wordt gedood om wie hij is. Je bent wat je bent, je kiest dat niet. Gedood worden voor wie je bent, is verschrikkelijk. Ik vond deze film noodzakelijk.”

Nabil Ben Yadir vertelt het niet gelaten maar wel bedrukt. Het was zwaar om een film te bedenken en te draaien die de gruwel rechtstreeks in de ogen kijkt en schreeuwt om reflectie. Door de pandemie bleef het rauwe, compromisloze Animals ook nog eens haast drie jaar op de plank liggen. “Die hele tijd kon ik geen andere film opstarten, ik slaagde er niet in om aan iets anders te denken. En nu komt alles terug. De toeschouwers zijn uiteraard geëmotioneerd en gechoqueerd, alsof ik Animals nu pas heb gemaakt. Sommigen zeggen: dankjewel, erg dapper van je. Anderen stellen boos de vraag of het wel nodig was om zo gruwelijk en keihard te zijn. Het debat is niet simpel. Maar het moet.”

Nabil Ben Yadir leerde zichzelf filmen. In 2009 deed de Brusselaar de Belgische cinema op zijn grondvesten daveren met Les barons. De gelaagde komedie over lanterfanters uit Molenbeek ontketende een stormloop op de bioscopen. Maar Ben Yadir ging niet op zoek naar de volgende hit. In 2013 liet hij in het Élysée aan president François Hollande La marche zien, een roadmovie over een historische, geweldloze mars tegen racisme uit 1983. In 2017 verraste hij met Dode hoek, een noir met Peter Van den Begin als Antwerpse zero tolerance-commissaris die de politie inruilt voor de extreemrechtse partij van Jan Decleir, om het land “schoon te vegen.”

In De Standaard zei vader Hassan Jarfi: “Het is niet de homofobie die Ihsane heeft vermoord. Het is een deel van de samenleving die dit doet en het wordt keer op keer herhaald: de wreedheid tegen mensen, niet om wat ze doen, maar om wat ze zijn – atheïst, jood, zwart, homo.”
NABIL BEN YADIR: Specifieke mensen begingen de concrete misdaad. Daar kan je niet onderuit. De vraag is hoe een democratische samenleving met een hoge scholingsgraad zulke mensen kan voortbrengen. Ik vind dat er ook sprake is van een politiek en opvoedkundig falen. De samenleving kan zich niet aan haar verantwoordelijkheid onttrekken. Als de politici dát niet beseffen, is de situatie dramatisch. België spelt dictatoriale regimes en onderontwikkelde landen graag de les, maar het is híér gebeurd.
Het verbale geweld in de auto is niet te verdragen. Het geweld begint altijd met een afgrijselijk geweld van woorden. Een gebrek aan woordenschat speelt ook een rol. Als je je niet meer kan uitdrukken in woorden, dan volgen de klappen. Dat zie je in de film. Waarom heet de film Animals terwijl het meervoud van het Franse woord 'animal' 'animaux' is? Een van moordenaars zei: “On n'est pas des animals.” We mogen onze ogen daar niet voor sluiten. Dit gaat over het geweld van de samenleving waarin we leven.

Hoe toon je iets wat mensen niet willen zien?
BEN YADIR: Ik denk dat de mensen zullen weten wat hen te wachten staat. De trailer liegt niet en er is een waarschuwing voor de start. Wie niet wil kijken naar een realistische, harde maar belangrijke film, moet maar thuis blijven. Ik begrijp ook de mensen die de zaal verlaten. Maar ik heb wel een boodschap voor hen: er komt iets na het geweld.
De vraag hoe je het geweld afbeeldt, achtervolgt me nog steeds. Er was een moment waarop het me psychologisch tegenhield de film te draaien. Wil ik dit wel? Als ik het geweld suggereer, dan is de impact veel minder sterk. Dat is geen optie. Ik beoog geen bobo's, ik beoog een publiek dat minder allergisch is voor geweld en zich tijdens die dramatische nacht in de auto had kunnen bevinden. Niet als slachtoffer, maar als beul. Ik wil de mensen bereiken die een homofobe moord niet dramatisch vinden en zouden kunnen worden zoals Loïc (de naam van een van de moordenaars in de film, nvdr). Dat publiek wil ik bereiken. Daarmee wil ik in debat, niet met de mensen die het met me eens zijn. Het is een politieke keuze om het geweld openlijk te tonen. Ik doe het niet voor het plezier.

Kan je de keuze toelichten om de marteling via gsm-beelden confronterend realistisch uit te beelden?
BEN YADIR: Samen met director of photography Frank van den Eeden brak ik me het hoofd over de concrete aanpak. Als ik naar hem had geluisterd, bestond Animals volledig uit gsm-beelden. Frank leeft op als hij voor een visuele uitdaging staat; kijk maar naar Home van Fien Troch. Elk idee om het geweld zus of zo te filmen, leek politiek. Of we censureerden een stuk. Of we leken voyeurs. We wilden realistisch geweld, geen geësthetiseerd. Dat zou ik niet over mijn hart krijgen. We kozen uiteindelijk voor een simpel procedé. De acteurs filmden met gsm's. Wij stond bijna vijftig meter verder, bijna als toeschouwers. Ze kozen zelf wie of wat ze filmden. Je denkt dat de beelden echt zijn en van het internet geplukt. Dat was het gewenste, hyperongemakkelijk makende effect.

We ensceneren onszelf wanneer we ons te pas en te onpas fotograferen en filmen met de telefoon.
BEN YADIR: Volledig mee eens. Een gsm is een wapen, filmen is een wapen. Een wapen kan zowel levens redden als doden. Met een gsm kan je onrecht filmen en ervoor zorgen dat het in het brandpunt van de belangstelling komt te staan. Je hebt geen logge camera nodig die pas na de gebeurtenissen ter plaatse is. Je filmt het moment. Maar een gsm kan het geweld ook aanwakkeren. Mensen die zichzelf filmen of gefilmd worden, willen de mooiste, sterkste, strafste, virielste of domste zijn. Ze ensceneren zichzelf. Het is hallucinant dat mensen tegenwoordig niet de dramatische gebeurtenis filmen, maar zichzelf terwijl ze er commentaar op geven. Ik heb het moeilijk met zoveel egocentrisme.

Het zit je hoog.
BEN YADIR: Als de mensen zichzelf beginnen te filmen, is het einde nabij. Als mensen geld geven aan een dakloze, filmen ze zichzelf. De dakloze is maar een voorwendsel, een middel om te tonen hoe goed ze willen zijn. Die moordenaars in de film ensceneren zich als helden: als sterke mannen die iemand doden die in hun ogen niet normaal is. De perversiteit is verbijsterend.
De gsm heeft bijgedragen aan oncontroleerbare waanzin. Iedereen moest zich tijdens die fatale nacht in de auto positioneren. Ze willen allen elkaar domineren. Niet de wet van de sterkste geldt, maar de wet van de gekste. Eén persoon zou nooit zo ver gaan, het is de groep. Dat is heel actueel. Je ziet dat overal: de meute, de behoefte om zich in een groep te laten gelden. Wie zich niet laat gelden, lijkt niet te bestaan.

De moord gaat de bevatting te boven. Ben je tot nieuwe inzichten gekomen door zoveel jaren intensief met de zaak en de film bezig te zijn?
BEN YADIR: Neen, ik heb geen oplossing voor de fabricatie van monsters. Ik vrees dat we in een hypergewelddadige samenleving leven. En de quarantaines en de opsluiting omwille van corona hebben de mens er niet beter op gemaakt. Corona stimuleert het nog meer om bang te zijn voor de andere. De andere is de vijand die je een virus kan doorgeven.
Het volgen van het proces en de reconstructie was bikkelhard. Dat sterkt je geloof in de mens, in de menselijke soort, niet. Ik ben gelukkig ook wel mensen tegengekomen, zoals de papa van Ihsane, die de strijd van zijn zoon voortzetten, en dat is wel hoopvol. Ik ben tevreden dat de film je uit je lood slaat, maar ik weet niet of ik Animals zou overdoen. Ik denk dat ik iemand anders zou zoeken om de film te regisseren.

De opnames zijn drie jaar oud. Ihsane Jarfi werd tien jaar geleden vermoord. Toch is Animals akelig actueel.
BEN YADIR: Ik veronderstel dat je denkt aan de man (David Polfliet, nvdr.) die in Beveren werd gedood. Die man was in de val gelokt. Dat was georganiseerd. Bij Ihsane was dat niet zo. Hij kwam mensen toevallig tegen en ze hebben beslist om hem te executeren. Het onderwerp is zo groot dat er vooral over het onderwerp wordt gepraat, en weinig over de film. Niet evident. Maar je hebt gelijk, het is actueel. En het zal niet bij Beveren blijven.

Ik denk omwille van de groep, de escalatie en het misprijzen aan Sanda Dia, de student die tijdens een studentendoop werd doodgemarteld.
BEN YADIR: Die zaak fascineert me enorm. Daar zie je inderdaad een vergelijkbaar geweldmechanisme. Sanda Dia verschilde in menig opzicht van de andere studenten: sociaal nog veel meer dan in kleur of origine. Om op dat niveau aan de unief te slagen moest hij véél hindernissen overwinnen. Dat lukte hem, maar vervolgens werd hij beschouwd als een stuk vlees.
Op het moment dat hij 'de koers' wint, wordt hij – én zijn omgeving – geëxecuteerd door zij die niet hebben moeten lopen om er te raken. In België zitten we met een elite voor wie Sanda Dia niet bestaat. Psychologisch geeft dat een extreem slecht signaal aan al wie op hem lijkt: de elite wil je niet. Kijk naar de reactie: de hogere sociale klasse verdedigt het onverdedigbare en verlegt het debat naar de toekomst van de daders. Over het slachtoffer reppen ze met geen woord, maar we zouden rekening moeten houden met de toekomst van die jongeren.

In het eerste deel van Animals zorgt de geaardheid van Brahim (zoals het slachtoffer in de film heet) voor frictie en spanning tijdens een feest voor zijn moeder. Doet dat ertoe in het licht van de gruwel die nadien gebeurt?
BEN YADIR: Ik had dat links kunnen laten liggen. Problemen door homofobie en intolerantie zijn overal. Maar het is belangrijk om je niet te verstoppen. Als Ihsane thuis op bezoek kwam, werd hij verborgen. Hij was als een soort gehandicapte die verstopt moest worden. Ze waren bang voor de blik van de anderen. Waar is zijn plaats? Nergens. Hij heeft niemand. Hij heeft het recht niet gelukkig te zijn, en dat gaat door merg en been.
Zijn vader heeft moeten strijden om met een Belgische vrouw te kunnen trouwen; dat was destijds zo goed als verboden. Hij heeft veel grenzen moet oversteken om toch te kunnen trouwen. Het absurde van de non-communicatie is dat zijn zoon precies hetzelfde overkomt in de wereld van vandaag: een onmogelijke, verboden liefde. De vader heeft dat na de dood van Ihsane ingezien, en hij zet zijn strijd nu voort.

Een film ontleent zijn waarde niet uitsluitend aan het aantal tickets dat wordt verkocht. Mag ik je niettemin voor de voeten werpen dat Animals wellicht het grote succes van Les barons niet zal evenaren?
BEN YADIR: Ik kan het je verzekeren: als het mij om geld, succes of waardering was te doen, dat zat ik nu al aan 'Les barons 12'. Ik wil niet steeds dezelfde film maken. Ik wil nog veel minder een goedkope film maken. Een film is ten oorlog gaan. Elke dag kan je de handdoek in de ring gooien. Geen geld, acteurs die afhaken: er is altijd iets. Als je niet héél goed weet waarom, dan stop je of maak je strontfilms.
Ik weet waarom ik Animals heb gemaakt. Mag ik even preken? Je komt in je leven mensen tegen die nog nooit een boek hebben gelezen. Je komt bijna nooit iemand tegen die nog nooit een film heeft gezien. Daarom is cinema zo belangrijk. Het is een populaire kunst. Je kan er iedereen mee bereiken.

Vrees je de reacties op Animals?
BEN YADIR: Ik heb nog nooit zulke hevige reacties gekregen. Mensen veroordelen of haten de film zonder hem gezien te hebben. Een succes op zich. (Lacht) Mensen praten over de film zonder hem te hebben gezien. Daardoor wordt er ook over Ihsane gepraat. Goed zo! Ik heb Animals vertoond aan jongeren uit Anderlecht, Woluwe en Molenbeek om hun mening te kennen. Het was super om gesluierde Brusselse meisjes te horen praten over homofobie, homoseksualiteit. “Als het mijn zoon was dan zou ik de moordenaars met mijn eigen handen vermoorden. Ik zou niet zo sterk zijn als de vader van Ihsane,” hoorde ik onder meer. Maar ik weet dat we helaas in een periode zitten dat we op adem willen komen en een film verkiezen om wat bij te ontspannen en mee te lachen. Daar is niets verkeerds mee. Maar cinema kan ook meer dan dat zijn.

Les barons is een van de belangrijkste Brussel-films, maar dateert al van 2009. Sindsdien filmde je in Frankrijk (La marche), Antwerpen en Charleroi (Dode hoek) en nu Luik. Wanneer verhaal je nog eens over deze stad?
BEN YADIR: Geduld. Ik keer straks terug naar Molenbeek. Ik wil vertellen hoe fel Brussel is veranderd. Je kan niet negeren dat de stad ferm is veranderd of dat er aanslagen zijn geweest. Les barons overschouwde de problemen nog met enige naïviteit, nu denk ik aan een hardere film over een realiteit waar niemand over wil praten. Maar ook aan een verbindende film.
Ik heb er zin in. Mijn vrouw zal het je bevestigen: ik ben een luiaard. Ik heb een groot bureau, maar voor een belangrijke vergadering met mensen die van ver komen, spreek liever in De Markten af. Dan hoef ik niet op te ruimen. En ik plan nooit 's ochtends vergaderingen. Mijn leven begint pas om 11 uur. Dus, de deur uitgaan, draaien en weer naar huis om te eten: ideaal!

ANIMALS
Release: 9/3
Avant-premières: 7/3, Cinema Palace, 10/3, Kinograph, 15, 16 & 17/3, 1/6, Paleis 12