Deze week smalltalken we in Bar du Matin met Teona Strugar Mitevska. De Brusselse regisseuse maakte met The happiest man in the world een van de blikvangers op het nakende Brussels International Film Festival.
© Ivan Put
Enkele jaren geleden trok regisseuse Teona Strugar Mitevska heel wat aandacht naar zich toe met God exists, her name is Petrunya, een moderne parabel over genderongelijkheid en seksisme in haar geboorteland, het huidige Noord-Macedonië. Vandaag is ze terug met The happiest man in the world, dat ongetwijfeld een van de blikvangers wordt op het nakende Brussels International Film Festival.
In tegenstelling tot wat je zou kunnen denken op basis van de titel, is The happiest man in the world geen lichtvoetige komedie, maar een scherp drama, al bevat het wel veel (donkere) humor. De film vertelt het verhaal van twee veertigers, Asja en Zoran, die elkaar ontmoeten tijdens een blind date in hedendaags Sarajevo. Al snel wordt duidelijk dat Zoran een verborgen bedoeling heeft. Centraal staat het trauma dat ze allebei opliepen in de Bosnische oorlog (1992-1995), toen Bosnische Serviërs met de hulp van Servië de Bosnische hoofdstad gedurende 46 maanden belegerden. Het vreselijke conflict maakte deel uit van het uiteenvallen van Joegoslavië.
“Ik ben zelf nog geboren in Joegoslavië,” zegt de uit Skopje afkomstige regisseuse, die ondertussen al tien jaar in Brussel woont. We praten in de bruisende Bar du Matin in Vorst, op een boogscheut van haar woonst aan het Hoogte Honderdplein. “Uiteraard moeten we oog hebben voor de donkere kanten van Joegoslavië, maar de laatste jaren beginnen we ook de goede kanten ervan te waarderen. De broederschap tussen volkeren in de eerste plaats. Ik ben zelf ook een overtuigde marxist. En een groot liefhebber van de prachtige brutalistische gebouwen die deel uitmaken van het erfgoed van voormalig Joegoslavië, maar die we op dit moment niet naar waarde schatten. Vaak wordt er niet geïnvesteerd in het onderhoud van die krachtige blokken. Of ze worden overdekt met stucwerk, zodat het net fruittaarten worden.”
Het brutalistische gebouw waarin The happiest man in the world zich afspeelt, is dat lot gelukkig bespaard gebleven. Over welk gebouw gaat het?
Teona Strugar Mitevska: De film speelt zich af in twee, stilistisch op elkaar lijkende gebouwen: een universiteit en een universiteitsbibliotheek. In al mijn films zitten voorbeelden van brutalisme die ik bijzonder vind. Door naar mijn werk te kijken, krijg je een mooi overzicht van de architecturale stroming in de Balkan. (Lacht) Zo probeer ik toch iets te doen voor de conservatie van dit erfgoed. In I am from Titov Veles kan je nog een prachtig gebouw zien van een telefoonmaatschappij, dat ondertussen helaas is afgebrand. In de film leeft het toch een beetje voort.
De plot van The happiest man in the world is gebaseerd op waargebeurde ervaringen van je coscenarist Elma Tataragić, met wie je al meermaals samenwerkte. Zonder al te veel prijs te geven: hoe dicht blijf je bij de werkelijkheid?
Mitevska: Wat Asja meemaakte tijdens de Bosnische oorlog, is wat er echt is gebeurd met Elma. De ingrijpende ontmoeting met Zoran is geïnspireerd door een heel gelijkaardige ervaring die Elma jaren geleden had. Zij ontmoette haar Zoran wel niet tijdens een datingevent, maar heel toevallig tijdens een acteerworkshop.
Emir Kusturica is een fantastische verhalenverteller, maar hij en zijn manier om Balkan-vrouwen neer te zetten zijn voor mij ook een grote bron van ergernis. Ik wil een ander beeld tonen van de vrouwen die ik ken als mijn vrienden en familie
Ze wilde al een tijd iets doen met dit verhaal, maar vond de juiste vorm niet. Enkele jaren geleden had ik het erover met mijn zus Labina, die acteert in de film en hem ook producet, toen we samen in Sarajevo waren. Tijdens ons gesprek dachten we dat we een goede manier hadden gevonden om deze geschiedenis te vertellen. We belden Elma, met een zekere angst dat ze verontwaardigd zou zijn, want het gaat hier uiteraard om een extreem persoonlijke gebeurtenis. Maar ze zei meteen: “Geweldig, wanneer beginnen we?”
In hoeverre heb je het in je werk over je eigen leven?
Mitevska: Al mijn films zijn in zekere mate persoonlijk, maar de meest persoonlijke is mijn eerste film: How I killed a saint. Daarin heb ik het over een jonge vrouw die na vele jaren in de VS terugkeert naar haar geboorteland Macedonië en daar geconfronteerd wordt met veranderingen in haar familie en de gevolgen van een conflict (de Albanese opstand uit 2001, red.).
Je hebt zelf lang in de VS geleefd?
Mitevska: (Knikt) Ik ben op mijn zeventiende al naar Amerika getrokken, om daar eerst mijn middelbaar af te maken en vervolgens naar de universiteit te gaan. Ik heb er ook een tijd in de reclamesector gewerkt, maar ik raakte gedesillusioneerd door de oppervlakkigheid van die wereld. Op een dag besefte ik dat ik mijn biezen moest pakken of ik zou mijn ziel verliezen. Dan ben ik film gaan studeren in New York.
Ik had eigenlijk altijd al de droom om cinema te maken, sinds ik als vijfjarige in hoorspelen, televisieseries en films begon mee te spelen. Maar die ambitie kreeg een knauw toen ik later in een filmclub als enige meisje gepest werd door de jongens. Ik kreeg telkens te horen dat ik er niks van kende. Toen ben ik overgeschakeld op schilderen, maar de liefde voor cinema bleef altijd aanwezig. Ik kom uit een artistieke familie, met een vader die ons veel over film leerde. We keken veel spaghettiwesterns en Orson Welles was onze god. Dan kwamen ook Bergman, Fellini, Antonioni … En de regisseurs van de Joegoslavische Black Wave natuurlijk, met onder meer Dušan Makavejev en Želimir Žilnik.
© Ivan Put
Emir Kusturica ook? Als je over films uit de Balkan spreekt, komt zijn naam al snel bovendrijven.
Mitevska: Kusturica is op technisch vlak een fantastische verhalenverteller en zijn eerste films zijn ongelofelijk, maar hij is voor mij ook een grote bron van ergernis. Toen ik zijn films in mijn jeugd zag, had ik een enorm probleem met de stereotiepe manier waarop hij Balkan-vrouwen neerzette. Toen ik zelf films begon te maken, heb ik expliciet gezegd dat mijn grootste frustratie Emir Kusturica is. Ik wil een ander beeld tonen van Balkan-vrouwen, de echte vrouwen die ik ken als mijn vrienden en familie.
God exists, her name is Petrunya was een duidelijk statement in die zin. In welke mate vormt vrouwendiscriminatie brandstof voor je werk?
Mitevska: Kijk, ik voel me diep gekwetst door eeuwen van onrechtvaardigheid tegenover vrouwen. Tijdens mijn jeugd voelde ik elke dag hoe jongens anders behandeld werden, hoe ze meer vrijheid kregen om te doen wat ze wilden. Ik ging daar wel tegenin. Zo scheerde ik als jong meisje mijn hoofd, waarop ze me prompt van school stuurden. Gelukkig groeide ik op in een progressief gezin, dat me aanmoedigde om mijn eigen weg te volgen, hoe hard dat ook zou zijn. Door mijn ervaringen met ongelijkheid heb ik beslist om van vrouwenrechten mijn hoofdthema te maken, want daar ben ik het meest gefrustreerd over en heb ik het meest over te zeggen.
Wat trouwens niet wil zeggen dat mijn films altijd vrouwen in een hoofdrol hebben. When the day had no name is ook een feministische film, al gaat die over een groep tienerjongens. Hij toont hoe zij omgaan met de machocultuur en het idee van mannelijkheid in de Balkan. Ik voel ook wel dat dit een belangrijk moment is in de geschiedenis, waarbij vrouwen en minderheden steeds meer de mogelijkheid hebben om zich uit te spreken en hun situatie te verbeteren.
We wilden met 'The happiest man in the world' een discussie over het verleden op gang brengen, maar blijkbaar is de Servische politieke elite daar nog niet klaar voor. Met als gevolg dat de film niet wordt gedistribueerd in Servië. Het is pure censuur
Je krijgt ongetwijfeld ook heel wat tegenwind. Het moet niet eenvoudig zijn om dan telkens weer op de barricaden te gaan staan.
Mitevska: Klopt. Het recente filmfestival in (de Servische hoofdstad, red.) Belgrado was bijvoorbeeld een verschrikkelijke ervaring. The happiest man in the world werd er wel vertoond, maar bijna totaal genegeerd. Bovendien kreeg ik ook vijandige reacties. De film wordt ook niet gedistribueerd in Servië, in tegenstelling tot de rest van de Balkan. We wilden er nochtans een discussie over het verleden op gang brengen, over hoe we conflicten zoals de Bosnische oorlog kunnen vermijden in de toekomst. Dat was het hele doel, maar blijkbaar is de Servische politieke elite daar nog niet klaar voor. Het is pure censuur.
Toen ik het onlangs met mijn zus had over mijn volgende film (over de persoon achter de mythe van Moeder Teresa, red.), riep zij uit: “Waarom maken we niet eens een film waar iedereen mee akkoord gaat?” (Lacht) Ik denk ook al aan een film over de oorlog in Oekraïne. Ik was vorige oktober in Kiev, heb er The happiest man in the world getoond tussen de alarmsirenes door, en ik ga terug in augustus. (Nadrukkelijk) Als artiest moet je dapper zijn. Je moet de waarheid durven te vertellen, hoe pijnlijk ze ook is. Ik voel me steeds moediger, foolishly brave zelfs. Ik ben nu niet meer te stoppen.
Teona Strugar Mitevska stelt The happiest man in the world voor op het Brussels International Film Festival, 29/6, 21.15, Palace & 3/7, 17.30, UGC De Brouckère, briff.be
Lees meer over: Film, Teona Strugar Mitevska, Brussels International Film Festival , The happiest man in the world
