Hoe de repetitieve minimal music van Wim Mertens sluipend infiltreerde

Componist, pianist en zanger Wim Mertens herneemt voor de Rewind-reeks van de AB met 'At home - Not at home', 'Vergessen en 'Struggle for pleasure' drie van zijn albums uit de vroege jaren 1980. Deze elf composities zouden het fundament vormen van een kolossaal oeuvre waarin toeval en intuïtie steeds een centrale rol hebben gespeeld.

"Ik denk dat er op dit ogenblik zo'n 500 versies van 'Struggle for pleasure' bestaan," zegt Wim Mertens. Bij het grote publiek is de track vooral bekend als leidmotief van de Belgacom-publiciteit. Ze zit meestel ook in de encores van zijn concerten. Maar ook daar dook ze pas op in het midden van de jaren negentig, ruim een decennium na de opnames van de gelijknamige mini-elpee.

"Voordien had het nummer een vrij anoniem leven geleid. Het is jaren onopgemerkt gebleven, de eerste jaren zelfs amper uitgevoerd. Mijn eerste samenwerking met regisseur Peter Greenaway (voor The belly of an architect, red.) heeft het binnen een interessante filmcontext geplaatst en zo zijn er wisselwerkingen ontstaan." Net als een handvol andere composities uit die beginjaren is het sluipend via allerhande kanalen - reclame, film, tv of live-uitvoeringen - aan een nieuw leven begonnen.

Scherpte
Het valt Mertens op dat het in verschillende contreien vaak andere composities zijn die aanspreken. "In Frankrijk is het 'Often a bird', in Nederland '4 mains', in Spanje en Italië 'Maximizing the audience'. Maar cruciaal was dat in die eerste set van elf nummers zowel een zekere breedheid aanwezig was als een scherpte in het formuleren in vier noten. Die staan voor mij heel duidelijk voor het begin van de jaren tachtig. Neem 'Close cover': (neuriet) tam tam tatatie ta tam. Dat precies die noten zich toen manifesteerden en vervolgens uitgroeien tot een universeel gegeven, blijft een vreemd verschijnsel."

"Maar anderzijds spreekt een eerste formulering wel vaker tot de verbeelding. Kijk naar Bob Dylan of Stockhausen. De periode van 1950 tot 1953 is cruciaal voor Stockhausen. Hij vatte toen iets in enkele noten dat later relevant zou blijken. Zoiets gebeurt ongewild. Het is niet rationeel of bedoeld. Het manifesteert zich gewoon, en dat doet het bij elke generatie. Het kan ook door de korrel van een stem komen dat men inplugt ongeacht smaak of genre, zoals bij de zanger van The National of bij Lana Del Rey."

Naar aanleiding van de concerten in de AB verschijnen de elf bewuste tracks opnieuw, samen met de bonus-cd 'Double entendre', met onuitgegeven materiaal uit dezelfde periode. "De tracks klinken nog altijd fris, waarschijnlijk omdat niemand er destijds op zat te wachten. In mijn hoofd concretiseerden ze zich zonder compositorisch, laat staan strategisch plan."

Toeval
Mertens werkte toen nog als producer bij Radio 3, het huidige Klara, in het Flageygebouw. De sessies vonden 's avonds en 's nachts plaats in kleinere studio's in het Brusselse, met Marc François achter de opnametafel. "De budgetten lagen zo laag dat we opnamen op gebruikte banden. Zo hoor je op het einde van 'Inergys (reprise)' een vrouwenstem die zegt: 'Il y a des jours ou on a tellement envie de douceur.' Dat moet zowat de enige expliciete tekst zijn die voorkomt in een oeuvre van dertig jaar (lacht), een publiciteitstekst die al op de band stond. Puur toeval was het, en eigenlijk componeer ik nog steeds vanuit de fundamentele overtuiging dat het enige waar we zeker van zijn het toeval is."

Maar ook zonder vocalen vertrok Mertens bij het componeren steeds vanuit de stem. "De melodie van 'Struggle for pleasure' klonk als een gezongen lijn, maar dan ingespeeld door andere instrumenten. Dat zorgde voor een toegankelijkheid, die in een tijd waarin alles op partituur moest staan, niet meteen geapprecieerd werd." Maar die via de nodige omwegen en veel optredens, veelal in zuidelijke landen, waar zijn intuïtieve muziek eerder opgepikt werd, zich toch ongenadig in het collectieve geheugen wist te nestelen.

Rewind: Wim Mertens
wanneer: 15 en 16 maart 2012 om 20.00 uur
tickets: UITVERKOCHT !
--------------