'Tribunal' in première: Kafka voor kinderen

Maar omwille van planning, promotie en subsidies moet je tegenwoordig al twee jaar op voorhand een titel hebben voor dat nieuwe universum. Is Tribunal nog een beetje van toepassing?
Katrien Valckenaers: Toch ongeveer. Van welk idee waren we ook alweer vertrokken? (Tot Maxim) Wat hadden we daarnet gezegd? Een eerste thema was in ieder geval bureaucratie. Iedereen wordt wel op een of andere manier geconfronteerd met formulieren, dossiers, klassementen en systemen waar je jezelf volledig in kan verliezen. Daarnaast had ik ook een frappante Nederlandse documentaire gezien over bullshitjobs. Ongeveer een op de drie werknemers zegt zelf dat zijn of haar job bullshit is en niets bijdraagt aan de maatschappij. Veel grote bedrijven vinden almaar nieuwe titels en jobomschrijvingen uit voor functies als account manager of communication strategy processor. Zelfs bij bedrijven die pakjes bezorgen, zie je dat op het aantal mensen dat de pakjes echt moet bezorgen wordt bespaard, terwijl de hogere functies, die in die bedrijven met vergaderingen, processen en powerpoints bezig zijn, almaar uitgebreid worden. De vraag is hoeveel nut al die figuren eigenlijk hebben.
Impliciet sluipt er zo ook wat politiek in de voorstelling, in de zin dat we soms het gevoel hebben dat niet alleen in bedrijven maar ook in de politiek ofwel heel bruuske beslissingen worden genomen, zonder overleg…
Maxim Storms: … ofwel heel veel beslissingen juist extreem lang worden uitgesteld of 'on hold' gezet. Ook in Tribunal kom je terecht in een wereld waar er heel veel te doen is om niets. Het gaat om het soort bedrijvigheid dat heel belangrijk lijkt, maar in heel veel situaties geen duidelijk resultaat oplevert.
Valckenaers: Dat klinkt misschien als een thema voor volwassenen, maar kinderen worden ook in schoolverband of in de familie geconfronteerd met regels waarvan het nut niet altijd duidelijk is. Iedereen in de familie een hand gaan geven, heeft ook iets absurds. Kinderen die hun ouders horen babbelen over het werk of hen altijd maar achter die laptop zien zitten, vragen zich af waarover dat allemaal gaat. En soms hebben ze gelijk dat het ook best wat minder kan. Als je als kind naar het journaal kijkt, of als volwassene naar een kinderachtige ruzie in de gemeentepolitiek, of weer eens zo'n inefficiënte vergadering, dan vraag je je soms af waarmee we eigenlijk bezig zijn.

Hoe brengen jullie die bedenkingen naar de scène?
Storms: Eerst wilden we die figuren als clichématige machtige mensen neerzetten die ook zo gekleed waren, maar het is interessanter om de kleinmenselijkheid te laten zien door eerder knullige figuren een hogere functie te geven waar ze vervolgens het slachtoffer van worden. Als ze op een gegeven moment struikelen of een kortsluiting krijgen in hun hoofd, moeten ze toch blijven voortdoen. Want zodra je zelf toegeeft dat het systeem waarin je meedraait niet deugt, stort je eigen wereld ook in elkaar.
Valckenaers: We spelen op een relatief klein speelvlak waar het publiek rond zit. De kijker volgt een werkdag van vier mensen die volgens een bepaald schema van afspraken, regels en rituelen verloopt. Er zijn vergadermomenten en heel veel fysieke momenten, maar ook heel veel vertragingen. Het publiek observeert als getuigen in een tribunaal hoe wij te werk gaan, zoals het publiek bij een gemeenteraad naar de zitting kan gaan kijken. De personages zijn zich vaak bewust van dat publiek, maar vergeten het soms. En wat op het spel staat, is het in stand houden van het systeem. Het publiek kan zich daarbij betrokken voelen, maar het kan ook de onmacht gewaar worden die ontstaat als je er op televisie getuige van bent hoe hogere instanties soms geen hol uitvoeren of drastische beslissingen nemen waar je niets meer aan kan veranderen.

Wat jullie vertellen, doet een beetje denken aan de ervaringen van de podiumkunstenaars die tijdens de protesten tegen de besparingen in de cultuursector de debatten in het Vlaams Parlement bijwoonden.
Valckenaers: Inderdaad. Wij stonden buiten te protesteren toen onze collega's binnen in de tribune zaten. Wij waren ook gechoqueerd, maar niet echt verrast door de gang van zaken. Toch sluipt die zaak zeker niet letterlijk in onze voorstelling, net zoals het ook geen letterlijke satire op Donald Trump is.
Storms: Het is niet zo dat we door de besparingen in de cultuursector nu een kwade voorstelling hebben gemaakt. We waren al met dit thema bezig voor dat nieuws er kwam. Het is zelfs geen negatieve voorstelling. Je voelt ook liefde voor de personages.

Slaag je er als kunstenaar niet beter in om te ontsnappen aan de surrealistische ratrace?
Valckenaers: Ik heb het gevoel dat we allemaal op een bepaalde manier deel zijn van het systeem. Ook in de kunsten moet alles steeds meetbaarder zijn. Prestaties worden gemeten in cijfers en publieksaantallen, en je moet jezelf elke keer opnieuw bewijzen. Ik hoop zelfs dat dat systeem op een dag een keer in elkaar stuikt, en dat we met z'n allen kunnen toegeven dat het echt niet werkt. Dat burn-outs of woedeuitbarstingen onvermijdelijk zijn in een systeem dat niet gelukkig maakt.
Storms: Daarstraks had je het over de druk na Klutserkrakkekilililokatastrof. Als theatermaker moet je tijdens het creatieproces van het ene stuk inderdaad ook al bezig zijn met wat je daarna gaat doen. Dat is niet altijd bevorderlijk voor de creativiteit, en er dreigt ook concurrentie met collega's te ontstaan.

Een geluk dat jullie absurde theater wel aansluiting lijkt te vinden bij onze complexe en frustrerende tijden.
Storms: Absurditeit is een fijne vorm om iets over vandaag te vertellen. Hoe absurd het soms is wat we spelen, het is altijd herkenbaar. Onze figuren zijn grotesk, maar je ziet ze ook om je heen. In die zin is Tribunal geen aanklacht, maar eerder een observatie en een weergave van de wereld. Een beetje in de trant van wat Jacques Tati of Franz Kafka deden.