Een jaar voltijds werken aan 30 uur per week: 'Maatschappij moet volgen'

Wat gebeurt er als je voor een fulltime job nog maar 30 uur per week moet werken? Femma, met zetel in Schaarbeek, probeerde het als eerste Belgische organisatie uit. Het onderzoek nam heel 2019 in beslag en werd nauw opgevolgd door sociologen van de VUB. Werknemers ervaren minder werklast en tijdsdruk, blijkt uit de resultaten van het experiment. Ouders vonden ook dat de band met hun kinderen verbeterde.

“Veel mensen worstelen met het evenwicht tussen werk, zorg en vrije tijd”, zegt Brenda Deny, de woordvoerster van Femma, een socioculturele vrouwenvereniging met 50.000 leden in meer dan 700 groepen in Vlaanderen en Brussel. “We wilden dat individuele geworstel ook politiek maken: de verantwoordelijkheid om dit aan te pakken ligt niet alleen bij de mensen aan de keukentafel, maar ook bij de maatschappij. Maatschappelijke actie is nodig, en daarom hebben wij de proef op de som genomen met de invoering van een tijdelijke 30-urenweek.” De resultaten daarvan maakt Femma nu bekend.

Voor dit in België unieke experiment schakelden twee op de drie van de zowat 60 Femma-werknemers voor het jaar 2019 over van een fulltime 36-urenweek over naar een 30-urenweek. Bij sommige van de andere medewerkers was het verschil kleiner. Femma voorzag vervangende tewerkstelling voor 70 procent van de niet-gewerkte uren - de organisatie nam daarvoor vijf extra krachten aan, een investering van ongeveer 300.000 euro - en paste tegelijk haar organisatie aan om efficiënter te werken, zodat de werkdruk niet zou stijgen. De TOR-onderzoeksgroep van de VUB stapte mee in een onderzoek naar de tijdsbesteding van de werknemers en hun gezinnen.

Hoe ze hun werkweek van 30 uur organiseerden, konden de Femma-medewerkers voor een groot deel zelf bepalen. De medewerkers kozen massaal voor één extra vrije dag per week, vaak woensdag of vrijdag. Omdat ze één dag minder en iets vaker thuis werkten, daalde ook de tijd besteed aan werkgerelateerde verplaatsingen.

Vooraf hoopten de Femma-medewerkers vooral meer tijd te gaan besteden aan sport en ontspanning, meer tijd met hun partner te kunnen spenderen, en te kunnen bijstuderen. “Maar die grootse ambities werden niet ingelost”, zegt Deny. “De vrijgekomen uren werden uiteindelijk vooral besteed aan huishoudelijke taken, kinderzorg, sociale contacten en persoonlijke verzorging. De mensen die eerder 36 uur werkten besteedden ook meer tijd aan vrije tijd en media.”

“Hun vrijetijdsbesteding bleek niet spectaculair veranderd”, viel ook onderzoekster Franne Mullens op. Zij volgde voor de VUB-onderzoeksgroep TOR, die gespecialiseerd is in tijdsbestedingsonderzoek, het experiment van nabij op. “Werknemers met (jonge) inwonende kinderen besteedden meer tijd aan kinderzorg, terwijl werknemers zonder of met oudere inwonende kinderen meer tijd zijn gaan besteden aan onbetaalde hulp.”

“De deelnemers namen die huishoudelijke en zorgtaken met meer plezier op zich, ook omdat ze die niet moesten combineren met nevenactiviteiten. Femma-medewerkers konden de dingen die ze deden wel met meer aandacht en focus doen, en dat kwam de rust ten goede. Ze gingen wat 'trager leven'. De huishoudstress en de tijdsdruk die medewerkers ervoeren, nam af. Ouders konden meer tijd met hun kinderen doorbrengen, en dat verbeterde volgens hen de band met hun kroost.”

Het personeel van Femma had in 2019 wel het gevoel dat zij meer huishoudelijke taken op zich namen dan hun partner. De onderzoekers merkten zowel werknemers die even tevreden waren als ervoor met die verdeling, als werknemers die hierover minder tevreden waren. "Helemaal onlogisch is dat niet", zegt Mullens. "De partner is immers niet minder betaald gaan werken, waardoor de arbeidstijdvermindering eerder rolbevestigend werkt."

Meer focus op het werk

Opvallend voor werkgevers: het Femma-personeel geeft aan in die 30 uur met meer focus en efficiëntie aan de slag te zijn geweest. De arbeidsdruk nam door de bijgekomen collega’s en aangescherpte arbeidsprocessen niet toe. De werknemers die effectief in werkuren minderden, waren ook (een beetje) meer voldaan over hun werkactiviteiten.

Omdat het onderzoek bij een relatief kleine groep liep, kan de VUB op basis van het Femma-experiment geen algemene conclusies trekken. “Maar omdat het een heel homogene groep is, geeft het wel een beeld van de impact bij hogeropgeleide vrouwen", zegt Mullens. "Het is een heel interessante eerste kijk op een oplossing voor een problematiek wat de combinatie van betaald en onbetaald werk betreft, die toch zeker bij voltijds werkende ouders bestaat. Het zou interessant zijn als meer bedrijven zouden experimenteren met werktijdverkorting."

Webinar

Over de resultaten van de 30-urentest organiseert Femma donderdagochtend om 9 uur een webinar. Het is de aftrap voor een mediacampagne onder de noemer ‘Eigen Mix!’, waarmee de organisatie pleit voor collectieve maatschappelijke ingrepen die burgers zouden toelaten hun work-lifebalance meer in evenwicht te houden. Naast goede kinderopvang, en goede verlofstelsels voor zorg pleit Femma daarbij ook voor ‘het nieuwe voltijds’.

“Wij noemen een wat kortere werkweek ‘het nieuwe voltijds’”, legt Deny uit, “omdat dat veel beter benadrukt wat we bedoelen: een trendbreuk, een andere manier van nadenken over werk. We hameren daarbij niet op 30 uur per week, maar wij hebben het alvast de proef op de som genomen met die 30-urenweek.”

In januari 2020 gingen de Femma-medewerkers weer 36 uur aan de slag. Dat was wennen, en was voor veel medewerkers een "verlieservaring", zoals Deny het noemt. Tijdens de lockdown werd wel tijdelijk, voor twee maanden, opnieuw naar een 30-urenweek overgestapt. Sommige thuiswerkers met kleine kinderen moesten hun nachtrust opofferen om hun werk af te krijgen, en de organisatie wilde de druk van de ketel halen.

Een toekomstige permanente kortere werkweek ligt nu op tafel bij het sociaal overleg binnen Femma. “We leren van de dingen die we in 2019 hebben onderzocht”, zegt Deny. “Verschillende scenario’s worden momenteel bekeken.”