Is iedereen mee met de maatregelen? ‘Die onbereikbaren: ze bestaan niet’

Bestaat er een informatiekloof bij moeilijk bereikbare groepen, zoals wordt verondersteld? Experts denken van niet, al zijn er in alle bevolkingslagen individuen die de kennis naast zich neerleggen. “Je kan het niet steken op één bepaalde wijk. De keuze is erg persoonlijk.”

De Lakense Ilanna Bralion (17) en de uit Schaarbeek afkomstige Nima Housni (16) geven het toe. Tot voor kort waren ze er zich niet van bewust hoe belangrijk de coronamaatregelen waren. “Ik wist wel dat we onze handen moesten wassen en zo, maar ik dacht eerlijk gezegd dat het gezever was,” vertelt Housni. Pas tijdens een hackathon georganiseerd door Ilyas Mouani (vzw Nakama) en ondernemer Hassan Al Hilou daagde het besef. “Het is echt belangrijk te luisteren als we onze grootouders willen beschermen.”

De meeste jongeren kénnen de gouden regels wel, weet Hassan Al Hilou. “Maar wat we steeds vaker zien, is coronamoeheid, iets wat ons allemaal weleens treft. Bovendien hebben toch wel wat jongeren bij aanvang van de crisis het gevoel gehad dat zij niet betrokken werden. Er werd vooral gekeken naar de impact op ouderen, en niet naar de indirecte gevolgen voor jongeren. In die zin waren ze niet zozeer onbereikbaar, maar vooral niet betrokken.”

Al Hilou duidt ook op het belang van de manier waarop informatie naar jongeren wordt gebracht. Hij ziet dat het werkt als ze in hun eigen ‘culturele taal’ – of dat nu een poëtische taal is, of die van het milieu waarin ze opgroeien – benaderd worden. Het is een boodschap die ook Fatima Llouh van onderzoeksbureau Tiqah, dat gespecialiseerd is in multiculturele communicatie, onderschrijft. “Ik huiverde bij boodschappen die naar het Arabisch werden vertaald, want de taal is het probleem doorgaans niet. Het is op de koop toe schofferend, alsof jongeren de taal niet zouden spreken.”

Volgens Llouh is het daarom van belang om jongeren op een andere manier aan te spreken. “De oudere mensen van sommige etnische minderheidsgroepen informeren zich vaak via media uit hun land van herkomst. Zij moeten de informatie dus vooral halen uit wat hun kinderen of kleinkinderen vertellen. Daarom is het zo belangrijk om die groep mee te hebben. Mensen die helemaal niet op de hoogte zijn van de maatregelen, zijn volgens mij toch moeilijk te vinden. Dan heeft het doorgaans niet te maken met onbereikbaarheid, maar eerder met het zich willen afsluiten van het nieuws wegens de negativiteit.”

Nieuwsmijders

Ook Ike Picone, professor media aan de VUB, merkt uit onderzoek dat het aantal nieuwsmijders in opmars is. “De stijging is niet drastisch, maar wel significant. Het gaat om mensen die het niet meer aankunnen en voor wie de informatie te zwaar begint te wegen op het gemoed. Door er minder aandacht aan te besteden, raakt een aantal mensen achterop met het laatste nieuws.”

Mensen die vandaag helemaal niet op de hoogte zijn van het coronanieuws bestaan volgens de professor – in tegenstelling tot tijdens de eerste golf – zo goed als niet. “Iedereen weet dat er een pandemie heerst. Maar er zijn natuurlijk gradaties in de mate waarin iemand op de hoogte is. Jongeren hebben bijvoorbeeld een ander mediapatroon: zij consumeren vaker nieuws via sociale media, en volgen daardoor minder praatprogramma’s op tv. Expats en mensen met een migratieachtergrond kijken binnen hun mediarepertoire ook naar nieuws uit hun thuisland.”

“Dat kan in sommige gevallen de perceptie beïnvloeden, bijvoorbeeld wanneer de overheid in het thuisland er relaxter mee omgaat. Maar ik zou daar zeker geen etnische component aan vasthangen, want dat verschil zien we zelfs al tussen Vlaanderen en Wallonië, waarbij die laatste ervan beticht werd te laks naar de feiten te kijken.”

Emotionele onbereikbaarheid

De meeste mensen zijn wel bereikbaar voor informatie, maar het gebeurt dat mensen die informatie naast zich neerleggen, ziet ook Thomas Peeters, stafmedewerker diversiteit bij Orbit vzw. “En dat gebeurt in letterlijk elke bevolkingslaag. In de wijk in Vorst waar ik woon bijvoorbeeld, zie ik dat iedereen – los van afkomst of scholingsgraad – braaf een masker draagt. Als het niet via de media gebeurt, worden mensen wel geïnformeerd via hun kinderen of gebedshuis.”

“De onbereikbaarheid waarvan steeds sprake, is volgens mij dan ook eerder een psychologische of emotionele onbereikbaarheid. We kunnen niet van één bepaalde bevolkingsgroep of één bepaalde wijk zeggen dat ze onbereikbaar is voor informatie,” aldus Peeters. “Zelfs mensen die aan de rand van de samenleving leven, hebben overlevingsstrategieën waarbij ze in contact komen met mensen die op de hoogte zijn.”

“Overheden en media moeten de coronacrisis natuurlijk aangrijpen om een structurele reflex in te bouwen: hoe stemmen we onze communicatie altijd af op alle bevolkingsgroepen? Tegelijk mogen we naar mijn gevoel niet onderschatten hoe persoonlijk de keuze is om als het ware ‘onbereikbaar’ te zijn. De informatie circuleert immers wel. Om het probleem te verhelpen, moeten we nagaan wat weerstand kan weghalen. We moeten personen in beeld brengen die de meeste invloed hebben op iemands levenskeuzes.”

Dat vindt ook de zeventienjarige Ilanna Bralion. “Jongeren zijn moeilijk. Veel van mijn vrienden vinden de regels nog steeds een beetje belachelijk omdat we wel met 1.500 kinderen op elkaar gepropt op school mogen zitten. We moeten jongeren op andere manieren betrekken, niet enkel via sociale media.”

Grootouders redden

Ook Gianni Canu van Internationaal Comité vzw, een multiculturele federatie van sociaal-culturele verenigingen, is van mening dat ‘onbereikbare groepen’ eigenlijk niet bestaan. “Alles hangt af van het netwerk dat iemand heeft. In de boodschappen uitgestuurd door het Gewest miste ik daarentegen wel sterk het kosmopolitische aspect. Het gaat volgens ons niet zozeer over de bereikbaarheid, maar wel over de manier waarop mensen worden benaderd. De meeste regels werden gebaseerd op een middenklassen model. Voor stadsbewoners is het niet altijd makkelijk om die regels naar de praktijk te vertalen.”

Zowel Nima Housni als Ilanna Bralion bevestigt dat ze informatie hoofdzakelijk uit sociale media halen. “Op TikTok worden bepaalde coronaregels soms op een creatieve manier uitgelegd. Dat helpt,” aldus Housni. “Ik ben me er lang niet van bewust geweest dat het zo erg was,” vertelt Housni. “Mijn ouders werden kwaad op me als ik mijn mondmasker niet goed droeg. Maar sinds ik er zelf actief mee bezig ben geweest, weet ik dat ik die moeite moet doen voor mijn ouders en grootouders. Ik kan misschien in een week genezen zijn, maar mijn ouders belanden mogelijk wel in het ziekenhuis.”

“Ook op school heb ik er intussen veel over gesproken, dat helpt ook. Als mijn klasgenoten het van mij horen, worden ze wakker. Toch zijn er zaken die we nog niet begrijpen. Ik ga heel graag naar school, en vind dat heel belangrijk. Maar waarom blijven ze open, terwijl er zoveel besmettingen gebeuren?”