Burgers debatteren over buste van controversiële Schaarbeekse burgemeester Nols

Tijdens een conferentie in het gemeentehuis van Schaarbeek maandagavond hebben historici Joost Vaesen (VUB) en Serge Jaumain (ULB) hun studie rond de controversiële ex-burgemeester Roger Nols uit de doeken gedaan. Na afloop gingen inwoners in debat over de centrale, actuele vraag: hoe moet Schaarbeek omgaan met het borstbeeld van de omstreden, maar razend populaire burgemeester?

Gewezen Schaarbeeks burgemeester Roger Nols is geen onbesproken blad. Bij Vlamingen is hij vooral bekend van de Lokettenkwestie, die in het eerste deel van de jaren 70 vijf jaar lang aansleepte. De nieuwbakken FDF-burgemeester druiste tegen de taalwetgeving in door aparte loketten te openen in het gemeentehuis: zes voor Franstaligen, twee voor buitenlanders en een voor Nederlandstaligen.

Het leidde tot een nationale politieke crisis die opgelost werd door een speciaal aangestelde regeringscommissaris die het Schaarbeeks gemeentehuis kwam openbeuken met een hakbijl en zo met harde hand een einde maakte aan de aparte loketten.

De Lokettenkwestie ging bovendien gepaard met de toenemende diversiteit van de grote Brusselse gemeente. “Al voor de Tweede Wereldoorlog trokken er heel wat migranten, ook van buiten Europa, naar Schaarbeek. Na WO II werden veel laagopgeleiden met tijdelijke arbeidscontracten naar de gemeente gelokt”, aldus Vaesen. In 1981 bestond een derde van de Schaarbekenaren uit immigranten.

Radicalisering

Terwijl die diversiteit zich doorzette, begon Nols steeds verder te radicaliseren. Zijn flirts met extreemrechts werden openlijker en Nols liet zich meer dan eens betrappen op racistische en xenofobe uitspraken en standpunten. In 1983 werd hij uit het FDF gezet.

Nols ging bovendien niet alleen op de koffie met de extreemrechtse Franse politicus Jean-Marie Le Pen, maar kwam ook getooid in een djellaba op een kameel aandraven aan het gemeentehuis om tegen het vreemdelingenstemrecht te protesteren.

Ondertussen had hij - geheel onwettig - in 1980 beslist om de inschrijving van vreemdelingen uit landen buiten de Europese Economische Gemeenschap in het bevolkingsregister van zijn gemeente te beperken. Een jaar later zette Nols een grootschalige veiligheidsactie op poten in Laag-Schaarbeek. 142 mensen - vooral immigranten - werden opgepakt.

Vooral dat racistische discours zette antiracismeorganisatie MRAX (Mouvement contre le Racisme, l’Antisémitisme et la Xénophobie) vijf jaar geleden aan om op te roepen om de buste van Nols in het gemeentehuis van Schaarbeek weg te laten halen.

Het Schaarbeeks gemeentebestuur besliste onder impuls van titelvoerend burgemeester Bernard Clerfayt (DéFI) om het vraagstuk door te spelen aan Vaesen en Jaumain, beiden verbonden aan het Brussels Studies Institute.

"We moeten de geschiedenis begrijpen om ervoor te zorgen dat ze zich niet herhaalt", aldus Clerfayt. "Zelf heb ik wel iets te danken aan Nols", zei de Brusselse minister. "Mede dankzij hem ben ik in de politiek gestapt - om de dingen anders te doen."

'Politiek opportunist'

“Nols was vereenzelvigd met Schaarbeek”, aldus de onderzoekers. “Hij had een stevige, langdurige electorale basis, met absolute meerderheden, maar staat tegelijkertijd ook te boek als politiek opportunist, zeker in de moeilijke jaren 80.”

Zo was Nols oorspronkelijk gekant tegen het gigantische Manhattanproject, waarbij meer dan tienduizend mensen onteigend of uit hun woning gezet worden voor de bouw van een zakenwijk in Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node. “Eens aan de macht, doet Nols echter geen inspanningen om deze mensen te herhuisvesten.” Het waren dan ook vooral arme immigranten die een nieuw adres moesten krijgen. Tegelijkertijd had Nols de handen vol met de slechte gemeentefinanciën aan te pakken.

'Haatdiscours'

Tijdens het debat namen verschillende Schaarbekenaren het woord. “Is Nols niet het slachtoffer van de hedendaagse politieke correctheid?”, vroeg iemand zich af.

“Die stellingname is niet gepast, want de figuur-Nols is niet plots in de laatste jaren gecontesteerd beginnen te worden”, reageerde Aliou van het Collectif Mémoire Coloniale et Lutte contre les Discriminations.

“De aanwezigheid van zijn buste tussen de andere burgemeesters van Schaarbeek legitimeert zijn onaanvaardbare standpunten en zijn haatdiscours. Hij is het prototype van wat racisme kan teweegbrengen in de maatschappij.”

Werkgroep

Ook waarnemend burgemeester van Schaarbeek Cécile Jodogne (Défi) liet zich niet onberoerd.

“Zijn de gebeurtenissen, zoals de Lokettenkwestie of het kamelenritje van Nols, de enige elementen die we moeten onthouden? Deze burgemeester was vier mandaten lang aan de macht, met erg hoge scores. Als we deze buste weghalen zonder ze te vervangen door contextualisering, lopen we het risico dat we de geschiedenis vergeten.”

Daarmee lijkt het momenteel voor de hand liggend dat de buste van context voorzien zal worden, waar ook beide historici op aansturen, al is hun oproep vooral om het laatste woord aan de inwoners van Schaarbeek te geven.

Een werkgroep gaat zich binnenkort verder buigen over de buste van ex-burgemeester Nols. In december volgt in de Schaarbeekse gemeenteraad een voorstel over de toekomst van het borstbeeld, waarvoor ook beroep gedaan zal worden op inwoners van Schaarbeek.

Eerst komen er drie uitwisselingsmomenten met onder meer onderzoekers en burgers waarin nagedacht zal worden over de rol en impact van Nols in de geschiedenis van de gemeente, aldus schepen van Gelijke Kansen Sihame Haddioui (Ecolo). "De beslissing die dan uiteindelijk genomen zal worden in de gemeenteraad, kan breed zijn: een nieuwe studie of bijvoorbeeld een volgende fase in de werking van de werkgroep."