Brukselbinnenstebuiten gidst al 50 jaar lang: 'Want Brussel is meer dan die vieze stad'

Gidsorganisatie Brukselbinnenstebuiten blaast vijftig kaarsjes uit. Met kritische, genuanceerde tours en geëngageerde publicaties maakte ze de voorbije decennia bijna een half miljoen mensen warm voor de stad. “Met onze verjaardag blikken we niet alleen terug, ook vooruit. Samen met Stapstad zullen we nu ook voor kinderen gidsen.”

Brukselbinnenstebuiten begon toen socioloog en founding father Wim Kennis in mei 1971 voor een eerste keer zijn visie op de stad niet in een zaaltje, maar op de straatstenen uitlegde. De tijdgeest was bepalend. In de Noordwijk was een brutale kaalslag bezig. In de Leopoldwijk woedde al vastgoedspeculatie en de algemene leefbaarheid van de stad boerde achteruit. Vanuit die achtergrond groeide een gidsenvereniging met kwaliteits­label. Bij Brukselbinnenstebuiten geen hapklare verhaaltjes over chocolade, Manneke Pis of het Atomium. Van meet af aan stond inzicht in de stad en in stedelijkheid centraal.

“We hebben deelnemers altijd willen helpen om de stad te lezen vanuit verschillende invalshoeken,” zeggen voorzitster Lutgard Vrints en coördinator Anne Brumagne. “Pijnpunten benoemen, positieve zaken duiden en mensen liefde voor de stad bijbrengen, is steeds onze corebusiness geweest. En in vergelijking met vijftig jaar geleden kunnen we nu gelukkig ook wel over positieve evoluties berichten.”

Dit impliceert vijftig jaar lang de vinger aan de pols houden?
Lutgard Vrints: Aanvankelijk was de insteek van onze tours vooral stedenbouwkundig, net omdat het zo bergaf ging met de kwaliteit van de stad. Maar gaandeweg hebben we ons aanbod thematisch verbreed. Eigenlijk spelen we in op al wat reilt en zeilt in de stedelijke samenleving. Natuur en ecologie waren in de jaren 1990 nauwelijks een issue. Vandaag hebben we daar wél tours over. Hetzelfde geldt voor thema's zoals toenemende diversiteit of de evolutie van woonvormen in Brussel.
Anne Brumagne: Elke tour houden we ook tegen het licht van de actualiteit en schaven we inhoudelijk voortdurend bij. Daarvoor scholen we ook onszelf permanent bij. Dat moet, omdat de meeste groepen een gedegen, genuanceerde visie verwachten.

Want wie schrijft zich dan in voor jullie tours?
Brumagne: Een groot deel van ons publiek komt uit Vlaanderen. Het zijn mensen die Brussel met eigen ogen willen zien en leren kennen. We zijn altijd kritisch en verbloemen niets, maar Brussel is meer dan die gedoodverfde vieze en gevaarlijke stad.
Vrints: De voorbije decennia zagen we ook een duidelijke internationalisering van ons publiek. We maken pas aangekomen Europese ambtenaren wegwijs in de stad. Of vanuit buurlanden zoals Nederland kloppen studenten, stedenbouwkundigen of politieke verantwoordelijken bij ons aan.

Gidswerk is een van die vergeten sectoren in coronatijden. Hoe hard kwam de pandemie bij jullie binnen?
Vrints: Bruusk, uiteraard. We hadden in 2019 met 627 rondleidingen nog maar net een grand-crujaar achter de rug, toen de eerste lockdown het gidsen helemaal stillegde. In juni 2020 mochten we weer op pad, maar veel groepen durfden of konden zich nog niet inschrijven of naar Brussel komen. We hebben zoveel mogelijk tours voor individuele deelnemers georganiseerd, maar dat gaat nooit om dezelfde aantallen als bij tours voor groepen.
Brumagne: We bleven niet bij de pakken zitten en pasten onze werking aan. We zijn beginnen te gidsen met een audiosysteem. We schreven wandelingen uit waarmee mensen op eigen houtje de stad konden verkennen. De gidsen gaven Brusseltips op Facebook en we hebben onze eerste digitale lezingen gegeven.
Niettemin heeft corona getoond dat gidsen een erg kwetsbare beroepsgroep vormen. Ze werken in heel uiteenlopende, soms slechte statuten en sommigen hadden tijdens de pandemie geen vangnet. De free tours in het stadscentrum, waar gidsen voor hun inkomen op de fooien van het publiek zijn aangewezen, maken de situatie van de gidsen nog precairder. Brukselbinnenstebuiten zit in de Federatie van Brusselse gidsen en wil mee blijven nadenken over de professionalisering van het metier. Ook aan Nederlandstalige kant komt er een platform voor de gidsenorganisaties.

Een opstapje naar de volgende vijftig jaar?
Vrints: Het is slechts een van onze ambities. We willen ook werken aan de verdere verruiming van ons publiek en vooral nog meer Brusselaars aantrekken. Wat kunnen we bijvoorbeeld voor cursisten Nederlands doen? Met de leeftijdsverbreding van de deelnemers zit het alvast goed. Vanaf juli wordt de gidsenorganisatie Stapstad in onze werking opgenomen. Zij is gespecialiseerd in rondleidingen voor kinderen uit het basisonderwijs. In de toekomst kunnen dus alle leeftijden met ons mee op stap.
Brumagne: We zullen ook de collectie boeken die we in de loop van vijftig jaar verzamelden beter presenteren in een enorme boekenwand. Door een samenwerking met BRIO (Brussels Informatie-, Documentatie- en Onderzoekscentrum, red.) zullen mensen van thuis uit kunnen zien wat die collectie bevat, om ze dan vervolgens bij ons te komen raadplegen.

Maar nu eerst nog even een verjaardag vieren?
Brumagne: Door corona is er voorlopig geen feest gepland. Maar we treden wel naar buiten met onze BrukselBeeldenBank. Ideaal om zowel terug als vooruit te blikken, want we gaan met onze lezingen ook de digitale weg op.

Meevieren met de BrukselBeeldenBank

Sommige gidsen van Brukselbinnenstebuiten verzorgden niet alleen rondleidingen, maar namen de voorbije vijftig jaar ook foto's. Die enorme collectie is nu gedigitaliseerd en wordt in het kader van het halve-eeuwfeest via publieksactiviteiten ontsloten.

Wie herinnert zich nog de bouwputten van de Europawijk, de afbraak van de Côte d'Or­fabriek aan het Zuidstation of de automobilisten die vanop het viaduct van de Leopold II-laan recht in de omliggende huiskamers op de eerste verdiepingen konden binnenkijken? De BrukselBeeldenBank vult een enorme leemte op door relatief recente beelden te verheffen tot archiefstukken.

Soms zijn die beelden ronduit spectaculair. Hoe er bijvoorbeeld in de jaren 1980 in de slachthuizen van Anderlecht nog op een onwaarschijnlijk onhygiënische manier werd geslacht. Een pak andere foto's hebben oog voor het kleine. Hoe de NMBS in de jaren 1990 de perrons met plompe kubusvormige vuilnisbakken ontsierde of hoe in diezelfde periode op de Zuidmarkt reuzen­reclameborden halfnaakte vrouwen afficheerden. “De beelden vertellen over de confrontatie tussen wat er ooit was en nu verdwenen is,” zegt Joris Sleebus, senior gids, een van de pioniers van Brukselbinnenstebuiten en vandaag vooral de man die het beeldarchief van de vereniging met een engelengeduld digitaliseerde.

Op dit moment staat de teller op meer dan achtduizend beelden. Doorgaans gaat het om foto's en dia's die in de marge zijn aangevuld met oude postkaarten en historische kaarten. “Ons hele archief telde vijftienduizend beelden,” vervolgt Sleebus. “Ik heb ze geselecteerd op basis van belangrijkheid, zeldzaamheid en representativiteit. Foto's van een raam of een balkon vlogen eruit. En zo houden we er nu ongeveer achtduizend over. Ze brengen vooral het centrum en de negentiende-­eeuwse gordel errond in beeld, dus de buurten die door het gidswerk en de publicaties van Bruksel onder de aandacht kwamen: de Vijfhoek, de Leopoldwijk, de Noordwijk, Laag-Molenbeek, Kuregem, Sint-Gillis, enzovoort.”

Het verhaal van drie van die buurten (Noordwijk, Leopoldwijk en Kuregem) is nu in PowerPointlezingen uitgewerkt. Het is een eerste stap om de BrukselBeeldenBank voor het grote publiek te ontsluiten, en meteen de gelegenheid om samen de verjaardag van de vereniging te vieren. In april, mei en juni is er eerst een digitale presentatie van het beeldmateriaal. Die focust op het verleden en eindigt waar de recente wijkontwikkeling begint. Zodra rondleidingen weer zijn toegestaan, volgen er tours die ook de hedendaagse situatie tonen. Er komen dit jaar ook uitgeschreven wandelingen, lezingen in de buurten zelf en digitale verhalen, allemaal gebaseerd op het beeldmateriaal.