Hoe geven we verpleegkundigen het respect dat ze verdienen?

Verpleegkundigen draaien lange dagen tijdens deze gezondheidscrisis. Maar ook daarvoor moest één verpleegkundige zich al om een pak meer patiënten bekommeren dan een collega-verpleegkundige in andere landen. Tijd voor verandering? En hoe dan? “Verpleegkundigen weten zelf het best wat ze nodig hebben.”

Iedere dag wordt er geapplaudisseerd voor de zorg, maar wat verpleegkundigen écht zou helpen, is een herziening van de norm voor financiering van het ziekenhuispersoneel die in 1987 voor het laatst werd aangepast. Dat zegt Sabine Van de Pol, zorgcoördinator in de kliniek Sint-Jan in Brussel.

De internationaal aanvaarde norm voor veilige zorg gaat uit van één verpleegkundige per 8 patiënten. In België zorgt een verpleegkundige gemiddeld voor 9,5 patiënten. Dat publiceerden het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) en de KU Leuven begin dit jaar nog.

“Vooral ‘s nachts is het moeilijk,” zegt Van de Pol. “Vaak gaat het om één verpleegkundige voor twintig tot dertig patiënten. Nochtans is de zorg acuter en complexer is geworden, omdat de ligduur in de ziekenhuizen steeds korter wordt. Het risico op overlijden is groter als verpleegkundigen voor meer patiënten moeten zorgen,” zegt ze.

Ze bevestigt daarmee de getuigenis van verpleegkundige Denis Huart (zie portret hiernaast).

Maar die zware werklast geldt niet alleen voor verpleegkundigen in de ziekenhuizen. “Er wordt veel verwacht van eerstelijnswerkers, zowel in de geestelijke gezondheidszorg, de woonzorgcentra als de thuiszorg,” zegt Van de Pol.

Hoewel de lockdownregels worden versoepeld, is de werklast voor die mensen nog lang niet voorbij. Het coronavirus legt de pijnpunten bloot van een sector die eerder ook al schreeuwde om een uitweg uit de hoge werklast.

Verpleegkundige naast de arts

Maar hoe kunnen beleidsmakers ervoor zorgen dat verpleegkundigen hun werk veiliger kunnen doen? “De tijd van Florence Nightingale is voorbij,” begint Daniel Schuermans, ondervoorzitter van de Algemene Unie van Verpleegkundigen van België en hoofd biomedisch onderzoek bij de longafdeling van het UZ Brussel.

“Tot in de jaren 1980 was het nog niet zo gebruikelijk dat een verpleegkundige een gezin had. Ze stond volledig ten dienste van de dokter en de patiënt.” Inmiddels is die functie geëvolueerd. Een verpleegkundige is iemand die naast de arts staat, en vaak de coördinator is in het geheel aan zorgverlening rondom de patiënt.

Toch resulteren die nieuwe verantwoordelijkheden nog onvoldoende in inspraak in het beleid. Daardoor krijgen verpleegkundigen soms te maken met nieuwe richtlijnen die het werk zwaarder maken, in plaats van lichter.

“Niet de ingenieurs, beleidsmakers of wetenschappers weten wat verpleegkundigen echt nodig hebben. Alleen zijzelf weten dat,” zegt Anouk Verhellen.

Ze werkte eerder als spoedverpleegkundige en doet nu onderzoek naar technologische innovaties in de zorg bij het onderzoeksinstituut SMIT van de VUB.

“Ik denk bijvoorbeeld aan het elektronische patiëntendossier,” zegt Verhellen. “Een verpleegkundige moet nu vijf keer klikken waar je vroeger op papier één vakje aankruiste. Je moet bijvoorbeeld laten weten welk type infuus je waar hebt geplaatst, terwijl een collega dat ook gewoon kan zien. Het is belangrijk vanuit administratief oogpunt, maar het is, zeker voor een spoedverpleegkundige, heel veel extra werk.”

“Digitale technologieën en innovaties kunnen een belangrijke rol spelen om de werkdruk voor verpleegkundigen te verlichten, op voorwaarde dat zij op hun maat worden ontworpen. Ik denk bijvoorbeeld aan het elektronische patiëntendossier,” zegt Verhellen.

“Vroeger moesten verpleegkundigen maar één vakje aan te kruisen. Nu moeten ze door verschillende tabbladen navigeren en vijf keer klikken. Dat is, zeker voor een spoedverpleegkundige, heel veel extra werk.”

“Daarom is het belangrijk om verpleegkundigen al vroeg in het ontwikkelingsproces van nieuwe, digitale technologieën te betrekken. Onderzoekers moeten ook gaan kijken hoe verpleegkundigen denken en handelen en de technologie daarop afstemmen,” zegt Verhellen.

Ook tijdens deze crisis werd pijnlijk duidelijk hoe een gebrek aan raadpleging van verpleegkundigen tot misverstanden leidde. “We werden pas achteraf geconfronteerd met de beslissingen van de federale regering,” zegt Schuermans. “De Veiligheidsraad maakte bijvoorbeeld materiaal verplicht dat verpleegkundigen op dat moment nog niet tot hun beschikking hadden. Mocht er een verpleegkundige in het overleg hebben gezeten, dan had die dat alvast kunnen inbrengen.”

Gratis naar psycholoog

Om de werkdruk omlaag te brengen is niet alleen meer inspraak belangrijk, maar moeten ook meer verpleegkundigen worden aangeworven. Maar dan moeten genoeg mensen wel kiezen voor de studie. Flora Billiouw, oprichtster van het Brusselse thuiszorgbedrijf Wheel of Care, ziet op dit moment niet veel reden om dat te doen.

“Als je hoort welke uren ik draai, en welke rugklachten ik heb ... Je moet zot zijn om het te willen doen. Het zijn enkel de gepassioneerde mensen die blijven.”

Verpleegkundige Ans Dierick in het UZ Brussel staat haar bij. “De druk is soms zodanig hoog, dat we beginnen te twijfelen of we het anderen nog willen aanbevelen. We werken veel met studenten en zien dat het voor hen soms moeilijk vol te houden is.

Maar het is wel nodig om mensen aan te trekken die voor verpleegkunde willen gaan. In ons ziekenhuis zijn er bijvoorbeeld 29 niet-ingevulde vacatures voor verpleegkundigen.”

Een idee volgens Billiouw zou zijn om de extralegale voorwaarden voor verpleegkundigen te verbeteren. Ze herinnert zich nog wat ze in Nederland in een vacature zag staan. “Gratis sessie met een psycholoog, gratis massage, gratis compressiekousen (die normaal 100 euro per stuk kosten), een ziekteverzekering voor het hele gezin, bonnen om te gaan eten in restaurants.”

Ook het takenpakket voor verpleegkundigen kan aantrekkelijker worden gemaakt, zegt Van de Pol.

“We vinden het in de Sint-Jans­kliniek belangrijk dat als verpleegkundigen hoogopgeleid zijn, ze ook de tijd krijgen om te doen waar ze voor hebben gestudeerd. Ze zouden dan bijvoorbeeld geen transport van linnen hoeven te doen, of maaltijden uitdelen.

Die verschuiving is al lang gevraagd en eind 2019 werd daarom een budget van 400 miljoen voorgesteld. Maar voorlopig is nog niet afgestemd hoe dat verdeeld zal worden. Het belangrijkste is dat dit budget niet eenmalig is, maar structureel verankerd wordt. Investeren in personeel is het belangrijkst, de rest vloeit eruit voort.”