Housing First kan groeiende nood aan huisvesting voor daklozen niet volgen

Terwijl de nood groeit, staat de Brusselse zoektocht naar woonoplossingen voor de meest kwetsbare daklozen nog niet op punt. Het beoogde streefdoel van vierhonderd woningen die nog deze legislatuur via sociale verhuurkantoren vrijgemaakt zouden worden voor het Housing First-project is nog veraf: er werden tot nu toe slechts twaalf woningen gevonden. Zowel oppositie als meerderheid stuurt aan op het voorbehouden van een bepaald percentage van sociale woningen voor daklozen.

7.134. Zoveel daklozen leefden volgens een telling van hulporganisatie Bruss’help in november 2022 in de Brusselse straten. Twee jaar eerder bedroeg hun aantal nog iets meer dan 5.300. Dat de groep bij een toekomstige telling alleen maar zal zijn gegroeid, staat in de sterren geschreven. Het werkelijke aantal daklozen ligt volgens Bruss’help zelfs nog een stuk hoger dan de officiële tellingen.

De problematiek noopt al langer tot diepgravende oplossingen. Een daarvan is het Housing First-project, dat jaren geleden al uitgerold werd om de meest kwetsbare profielen uit die groeiende groep daklozen uitzicht te geven op een betere toekomst.

Het initiatief, dat zich met name richt op mensen die al erg lang op straat leven of met verslavings- en psychische problematieken kampen, kwam overgewaaid uit het buitenland en koppelt huisvesting aan psychosociale begeleiding op maat. De aanpak heeft in het verleden zijn vruchten al afgeworpen.

Federaal ministers van Grootstedelijk Beleid Caroline Gennez (one.brussels-Vooruit) en Maatschappelijke Integratie Karine Lalieux (PS) trokken eerder dit jaar nog 2,25 miljoen euro uit voor Housing First in Brussel, met het oog op projecten in zes Brusselse gemeenten. Het Brussels Gewest verdubbelde zijn investeringen in het project deze legislatuur van 1,5 naar 3,2 miljoen euro.

Via samenwerkingen met sociale organisaties, sociale verhuurkantoren en een projectoproep gericht op gemeenten en OCMW's probeert het gewest aan woningen te komen om de kwetsbare daklozen in onder te brengen. Maar dat blijkt niet overal even succesvol te verlopen.

Budget verdubbeld

Op lokaal niveau zijn het minister Alain Maron (Ecolo) – bevoegd voor daklozenbeleid – en staatssecretaris voor Huisvesting Nawal Ben Hamou (PS) die via verschillende pistes zoeken naar woningen om in Housing First in te passen.

Op het kabinet van Maron valt te horen dat de capaciteit voor het project in het Brussels Gewest via samenwerkingen met sociale organisaties deze legislatuur gestegen zal zijn van 103 woningen in 2019 naar 311 volgend jaar.

“We zijn in zee gegaan met drie extra operatoren, zoals Doucheflux, waardoor we nu met in totaal zeven operatoren samenwerken om woningen te creëren”, zegt de woordvoerder van Maron aan BRUZZ.

Toch is dat onvoldoende, reageert Brussels parlementslid Els Rochette (Vooruit.brussels). “Natuurlijk is het positief dat het cijfer in stijgende lijn gaat, maar het hele proces vergt de operatoren te veel inspanningen omdat zij zelf voor huizen moeten instaan in een woonmarkt die dichtslibt. Er zal meer out of the box nagedacht moeten worden, zoals bij de nooddorpen voor vluchtelingen uit Oekraïne.”

Sociale verhuurkantoren

Het aantal woningen voor Housing First dat via externe organisaties wordt gevonden stijgt dan wel, onderdak vinden op de sociale woonmarkt blijkt een ander paar mouwen. Het streefdoel van vierhonderd woningen, vooruitgeschoven door de sector, is momenteel verre toekomstmuziek.

De projectoproep die staatssecretaris Ben Hamou in 2021 lanceerde bij sociale verhuurkantoren (SVK’s) om woningen vrij te maken in de sociale woonmarkt viel op een koude steen: voorlopig werden slechts twaalf woningen gevonden. Dat blijkt uit cijfers die Brussels parlementslid Mathias Vanden Borre (N-VA) in handen kreeg.

Reden: SVK’s moeten wanneer ze een woning beschikbaar stellen aan Housing First beroep doen op een tussenpersoon in plaats van op hun gebruikelijke netwerk, luidt het op het kabinet Ben Hamou. “Tegelijkertijd bleek dat veel SVK’s terughoudend waren om daklozen onderdak te bieden, uit vrees dat ze in geval van crisis geen beroep zouden kunnen doen op gespecialiseerde ondersteuning.”

De obstakels binnen de samenwerking worden momenteel uit de weg geruimd, klinkt het. “We hebben het subsidiestelsel kunnen hervormen om de opvang van daklozen of mensen die dakloos dreigen te worden in SVK-accommodaties te stimuleren. De kwestie zal in oktober door de regering worden aangepakt”, klinkt het.

Slechts drie gemeentes en OCMW's

Een andere projectoproep, buiten Housing First om, die zich toespitste op woningen voor de opvang van de brede groep daklozen en gericht was op de gemeenten en OCMW’s, kon ook al op weinig enthousiasme rekenen: slechts drie gemeentes en evenveel OCMW’s antwoordden positief, met 25 woningen voor daklozen als resultaat. Zij kregen daar 1,25 miljoen voor, maar de oplevering is nog niet voor morgen wegens “vertragingen bij lokale partners”, liet Ben Hamou optekenen in De Morgen.

De magere respons is deels te wijten aan de timing, vertelt een woordvoerder van Ben Hamou. “We mogen niet vergeten dat de oproep tot het indienen van projecten onmiddellijk werd gevolgd door de Oekraïense crisis, waarbij gemeenten en OCMW's dringend onderdak moesten zoeken en ter beschikking stellen om te voorkomen dat nieuwkomers de opvangvoorzieningen zouden overbelasten.”

“Onze gesprekken met de lokale autoriteiten en OCMW's waren gericht op de zoektocht naar noodoplossingen en de vraag naar hun toekomstige inspanningen moet nog worden geëvalueerd”, klinkt het.

Lees verder onder de foto.

Totaal: 323 Housing First-woningen

In totaal ontvangen 23 sociale verhuurkantoren middelen om meer dan 350 woningen ter beschikking te stellen van mensen zonder dak boven hun hoofd. Maar het aandeel van Housing First-woningen daarin is onduidelijk.

“We kunnen, aan de start van volgend jaar, enkel met zekerheid spreken van de 311 woningen via samenwerkingen met externe operatoren en de twaalf die de projectoproep van Ben Hamou opleverde”, klinkt het bij een woordvoerder van Maron. Totaal: 323.

Gezien het stijgend aantal mensen zonder dak boven hun hoofd, in combinatie met de recent opwellende problematieken rond dak- en thuisloosheid in de context van verslaving, beantwoordt dat getal niet aan de noden van vandaag en morgen, klinkt het in verschillende hoeken.

Bij oppositiepartij N-VA is de teneur duidelijk: de resultaten zijn “geheel ontoereikend”, aldus Brussels parlementslid Mathias Vanden Borre.

“Iedereen heeft de mond vol van ‘housing first’ om de daklozenproblematiek aan te pakken. Maar in Brussel is het ‘politicians first’. Er bougeert niets. Met 19 gemeenten, 19 OCMW’s, 16 sociale huisvestingsmaatschappijen en 24 sociale verhuurkantoren, die allemaal onafhankelijk van elkaar functioneren, kan simpelweg geen doortastend beleid gevoerd worden. Ook bij de aanpak van de problemen aan het Zuidstation zegt men dat daklozen sneller moeten geholpen worden. Dit blijven echter loze aankondigingen wanneer er geen woningen beschikbaar zijn.”

Volgens Vanden Borre zou niet alleen het opkrikken van het aanbod van de huisvestings- en opvangvoorzieningen voor daklozen een deel van de oplossing kunnen betekenen, maar moet ook een bepaald percentage van de sociale woningen voorbehouden worden voor daklozen.

Wachtlijsten sociale woningen

Daarin staat N-VA niet alleen. Ook op het kabinet van minister Maron gaan er stemmen in die richting. “We zullen daar in de nabije toekomst over moeten nadenken, ten eerste via een debat. Het is aan het Gewest om er uiteindelijk voor te zorgen dat de nodige subsidies en sociale begeleiding meegenomen worden in dat verhaal.” Over welk percentage het dan kan gaan, wil (nog) niemand gezegd hebben.

Al zit je natuurlijk ook met de ellenlange wachtlijsten voor sociale woningen, erkent Brussels parlementslid Rochette. “Het is een lastige evenwichtsoefening. Daarbij mogen we preventie ook niet uit het oog verliezen”, zegt de socialiste.

Staatssecretaris Ben Hamou kijkt vooral naar de samenwerking met sociale verhuurkantoren om meer daklozen aan een woning te helpen. “Dat is het doel, gepaard met het opzetten van partnerschappen met lokale actoren die gespecialiseerd zijn in de ondersteuning van daklozen te vergemakkelijken. Want we hebben geleerd dat het niet alleen een kwestie is van beschikbare huisvesting, maar ook van gespecialiseerde ondersteuning.”

De toekomst zal uitwijzen of die weg in de toekomst wel tot meer woningen leidt. Rochette: “We blijven kampen met een verzadigde woonmarkt. Bovendien heb ik de indruk dat veel te weinig eigenaars op de hoogte zijn van de mogelijkheid om hun pand beschikbaar te stellen voor sociale verhuurkantoren. Het klopt dat daar marge ligt, maar het publiek wordt te weinig aangesproken.”