Marian Lens, pionier van de lesbo-revolte: 'Veel witte homobars sluiten ons uit'

Hoe rolde u in de lesbo-revolte?
Marian Lens: Vóór mijn twintig was ik het thuis al afgetrapt wegens onenigheid over mijn lesbo-zijn. Ik mocht wel studeren, zonder meer, het was toch maar om later getrouwde huisvrouw te zijn. Het verschil tussen man 'kunnen' zijn en máár vrouw deed me rebelleren.In de tweede licentie Sociologie aan de ULB kwam de vrouwenboekhandel La Rabouilleuse op de Elsene­steenweg te koop.

Die wou ik overnemen, al kon dat als student-­zonder-geld niet. Waarom dat idee? Zelfs de ULB en de progressieve groepen in België hadden duidelijk problemen met feministische en lesbienne-literatuur. In Louvain-la-Neuve vond je veel meer boeken over en voor vrouwen. Het stuitte me tegen de borst.

Uw boekhandel Artemys hoort tot de Belgische lesbo-legende. Hoe kwam die er?
Lens: Ik kocht dozen met boeken van La Rabouilleuse op en andere vrouwenboeken in tweedehandszaken in de Zuidstraat, Bortiergalerij en Nieuwstraat (Vlaamse boeken). Ik wou een eigen nichewinkel, omdat 'lezen' ideeën doet opborrelen. Lectuur leert je kritisch om te gaan met de maatschappij.

In 1985 opende ik de drietalige vrouwenboekhandel Artemys, met wel 60.000 kunstprentkaarten (eerst op de Elsenesteenweg en van 1987 tot 2001 in de Bortiergalerij, red.). Het cliënteel was internationaal, trendy en alternatief. We gingen discussies aan over mijn dada, 'engelenkaartjes', symbool van geen seks en of dat geslachtsgebonden was.

Zijn die genderverschillen inmiddels uitgeklaard?
Lens: De maatschappij heeft veel coderingen en verplichtingen opgelegd aan het individu. Als socioloog kan ik beweren dat de samenleving snel beslist wat iemand wel of niet kan doen, al weten we niet waarom. Waarom beperkingen? Waarom bestempelingen, naamgevingen? Alles wordt sociaal bepaald en in de tijd afgebakend. En dat terwijl nog steeds één op de drie jongeren probeert zelfmoord te plegen omdat hij of zij identiteitsvragen rond anders-zijn heeft.

LGBTQI+ heeft in ons land juridisch toch een status bereikt?
Lens: Als u naar het wettelijk homohuwelijk verwijst (tweede land in de wereld in 2003, na Nederland enkele maanden eerder, red.) of andere beschermende maatregelen, dan kunnen we ons inderdaad beroepen op justitie als er iets misloopt. Maar de 'mentaliteitsverandering' van de mensen staat zover nog niet.

Een paar jaar terug vond mijn echtgenote - nog zo een woord, dat men mij constant laat verduidelijken - 's ochtends op de voordeur en op haar auto Ici des jeannettes geplakt, eigenlijk Frans en Vlaams door elkaar gehaspeld. Het blijft een bedreiging van de vrijheden. Zo zie je nog diverse stadia van ‘commentaar', die je als persoon almaar gegeneerd doen voelen.

Vandaar het belang van vorming van mensen: iedereen moet ermee leren omgaan. Want de grote sociale verandering is wel present, maar het individu weet zich er niet naar te gedragen. Met mijn cultuur-historische regenboog-rondleidingen in de stad leer ik mensen om daar rustig mee om te gaan.

Wat maakt u onzichtbaar als vrouw in het LGBTQI+-landschap?
Lens: Er is meer dan vroeger een grote ongelijkheid tussen homo's en lesbiennes. De grote solidariteit, hand in hand voor dezelfde zaak, is passé. Zolang de subsidies niet gelijk verdeeld worden, onderhoudt de politiek die ongelijkheid. Visit.brussels van het Brussels Gewest heeft het over de Gay Village, met de warme mannelijke homogemeenschap die u daar ontvangt. Het is een toeristische tool.

Homobars voor mannen zijn één van de tien economische activiteiten die de meeste toeristen naar Brussel zouden halen. Gay parties als La Demence (trekt regelmatig 10.000 buitenlanders, red.) horen bij de topattracties voor de Europese hoofdstad. Maar een lesbische bar met concertenprogrammatie als de Crazy Circle wordt niet vernoemd op het LGBTQI+-stadsplan van het Gewest en krijgt ook geen steun of vermelding ergens.

Hoe wordt daar tegenin gegaan?
Lens: Ik heb bijvoorbeeld vijf jaar terug vanuit het Regenbooghuis L-Tour opgericht, dat rondleidingen en LGBTQI+-voordrachten organiseert. Alle deelnemers stellen honderduit vragen over hoe de strijd is geleverd door de jaren heen. En hoe hard we het moesten verduren.

Toch blijft onwetendheid overeind: te vaak wordt gedacht dat vrouwen er niet van bij het begin bij waren, alhoewel wij voortreksters zijn. Binnen de LGBTQI+-beweging, hebben de lesbiennes de eerste duidelijk geprofileerde vereniging in 1953 opgericht, een archief in 1979, en een boekhandel in 1985.

En toch krijgen we vandaag nog weinig erkenning of steun voor ons educatief project. Noch onze tour, noch andere lesbische verenigingen staan op het plattegrond van Visit.brussels. Wellicht omdat we 'maar' lesbiennes zijn. En dat enkel omdat in onze broek niet hetzelfde zit (lacht)? Een mannekenpis-­syndroom?

Hoe hard komt die discriminatie aan?
Lens: Onzichtbaarheid is een systeem geworden. Iets wat ons voortdurend klein houdt of ons bestempelt als 'vervelende' vrouwen. 'Ze doen niets', 'ze vallen nergens op', 'ze durven niet buiten te komen' en 'ze verstoppen zich', het zijn stuk voor stuk clichés die door een aantal instanties binnen de overheid als excuus gebruikt worden om de lesbische beweging niet op dezelfde manier als de homobeweging te steunen.

Die instanties van de overheid nemen ons niet au sérieux, ervaren we allemaal. Wat wil je, een oude generatie blijft ons kleineren, ook binnen de overheid. De ongelijkheid blijft groot tussen de benadering van man en vrouw. Daarom zal solidariteit onder de minderheidsgroepen meer dan ooit nodig zijn.

Genderongelijkheid is niet van gisteren.
Lens: De geschiedenis heeft dat ook zo onderhouden. Toen de eerste LGTB-vereniging in 1953 werd gesticht door een lesbienne, Suzan Daniel, werd ze snel opzijgezet door homo's. Die vonden het niet kunnen dat een zaak van de homobeweging door een vrouw kon worden geleid.

Ook vandaag nog zie ik in de Kolenmarktwijk, rond het Regenbooghuis, enkele 'witte gaybars'. In sommige ben je niet welkom als allochtoon of als vrouw. Niet dat er conflicten ontstaan, maar je voelt het aan de blikken. Dit is 'blank' homoterrein.

Een topadvocaat uit Turkije vertelde ons zijn ervaring tijdens een L-Tour-rondleiding. 'Ik heb me in die Brusselse bar voor het eerst in mijn leven een vreemdeling gevoeld, bijna een terrorist,' zo verwoordde hij de schok. Het is duidelijk dat die bars niet 'modern' zijn. Homo's hebben het nu eenmaal beter in onze mannenmaatschappij, en krijgen ook een sterke plaats.

Je kan het niet over zelfbeschikkingsrecht hebben als je beperkt wordt in je doen en laten. En dat gaat ver, tot in de economische armoede waaraan een alleenstaande lesbische nog sterk onderhevig is in de machowereld. De 21ste eeuw heeft nog veel werk aan Brussel.