Moureaux, meesterlijk analist, gefaald politicus

Philippe Moureaux was twintig jaar burgemeester. Na de aanslagen in Parijs werd hij beschuldigd van laksheid. In zijn nieuwste boek legt hij haarfijn uit waarom iedereen ongelijk heeft. De conservatieve idealist heeft een punt.

Philippe Moureaux is en blijft Philippe Moureaux. Ook in zijn boek ‘La vérité sur Molenbeek’. Maar wie tussen de regels leest, die voelt wel de spijt die de man heeft met wat er in Parijs, zijn gemeente en in de wereld gebeurt. In die volgorde.

Wie een goed gedocumenteerd mea culpa verwacht, is eraan voor de moeite. Moureaux geeft toe dat hij fouten heeft gemaakt, maar weerlegt de ergste aantijgingen tegen hem met argumenten. Dat doet hij niet slecht, maar tijdens een aandachtige lezing blijkt overduidelijk dat hij op twee fundamentele punten nooit zal toegeven: zijn persoonlijkheid en zijn interpretatie van het marxisme. Aan een persoonlijkheid valt op Moureaux’ leeftijd niet meer te tornen. En zijn interpretatie van het marxisme? In het abstracte is ze niet onzinnig.

De PS-coryfee, tot 2012 gedurende twintig jaar burgemeester van zijn gemeente, zet zichzelf duidelijk in de wereld als iemand die strijdt tegen sociaal onrecht. In zijn marxistische visie betekent dat: er voor zorgen dat iedereen voldoende kansen krijgt, ongeacht afkomst of status, dat een diverse samenleving mogelijk moet zijn en dat eenieder ongeacht zijn geloof tolerant moet zijn en tolerantie moet krijgen.

Moureaux geeft toe – en dan duikt zijn conservatisme al op – dat hij een schuchtere vrijzinnige is: het geloof van een persoon, daarop kan en mag de staat geen invloed uitoefenen. Om dat punt kracht bij te zetten, refereert hij zelf aan “talloze PS’ers, die hem in zijn lange carrière hebben toegegeven christen te zijn.” En naar zijn ontmoetingen met een jezuïtische minister van het Nicaraguaanse linkse sandinistische regime.

Eigenlijk zouden Philippe Moureaux en Paus Franciscus het goed met elkaar kunnen vinden.

Geloof
Maar iedereen zit natuurlijk te wachten op dat ene woord: islam. Daarbij past Moureaux eenzelfde strategie toe: het komt hem niet toe kritiek te hebben op wat een moslim gelooft. Fijntjes herhaalt de voormalige burgemeester en Justitieminister dat België officieel geen vrijzinnig land is, en dat er in dit land niet op dezelfde Jacobijnse manier naar religie wordt gekeken als in Frankrijk. Nu niet, en vroeger ook niet.

Plus, en daar stelt Moureaux een kernvraag die nooit zal weggaan in deze diverse stad: wat moet een burgemeester doen in een gemeente met een groot aandeel moslims? Er is de vrijzinnige theorie, en de lossere praktijk, die samenleven moet mogelijk maken. Voor Moureaux ligt de grens op de boerka of de volledige bedekking van het gezicht. Dat kan niet in een democratische tolerante samenleving, vindt hij. Hij laat ook niet na op te merken dat hij de eerste burgemeester was in België die de boerka verbood, en haalt enkele voorbeelden aan van waar hij vrouwen consequent altijd verplichtte om hun gezichtsbedekking te laten vallen.

Moureaux dit, Moureaux dat
En zo gaat het verder in het boek. Hij verbood de politie om te eten tijdens de ramadan en gaf moslims te veel openbare ruimte bij hun inkopen in deze periode? Onzin, gewoon een kwalijke interpretatie van pamfletten die hij in zijn gemeente had verdeeld om het samenleven te vergemakkelijken. Pamfletten waarin moslims werd opgeroepen om het rustig te houden.

Moureaux is te laks geweest? Keer op keer herhaalt hij dat hij goede contacten had met de politie, en dat hij letterlijk, in 2012, het mikpunt was van geweld toen er rellen uitbraken in zijn gemeente. Rellen waarbij hij achter zijn politie bleef staan toen die een vrouw attendeerden op haar verboden gezichtsbedekking. Moureaux gaf sociale woningen hoofdzakelijk aan migranten? Dat leek zo, maar volgens hem wilde men in de betere delen van Molenbeek gewoonweg geen sociale woningen aanvaarden, waardoor het leek alsof ze alleen voor de moslims van laag-Molenbeek waren.

Moureaux is voor segregatie? De keer dat hij geprobeerd heeft om schoolkinderen tijdens een schoolreis te mixen, waren het vooral de blanke ouders die protesteerden, claimt hij. De socialist voegt er nog aan toe - zelfs niet fijntjes - dat hij toegeeft dat hij daar harder had moeten doorduwen om zijn diverse samenleving mogelijk te maken.

Neen, onzinnig klinkt het niet allemaal. Maar naast de argumentatieve verdediging laat Philippe Moureaux enkele serieuze steken vallen, vooral wanneer het zijn aandeel in de verantwoordelijkheid van de radicalisering betreft.

Sharia4Belgium
Natuurlijk is Philippe Moureaux niet rechtstreeks verantwoordelijk voor de radicalisering van Molenbeekse jongeren, of voor de identitaire terugplooiing van moslims, die hij ten volle onderkent. Maar voor hem is het altijd de schuld van een ander. Zo laat hij niet na te verwijzen naar het ‘Antwerpse’ Sharia4Belgium dat jongeren kwam ronselen in zijn gemeente, maar laat hij toch wel flagrant in het midden dat de Molenbeekse daders van de aanslag in Parijs niet gerekruteerd werden door die Antwerpse groepering.

Moureaux zegt integendeel dat hij niet weet wie er achter hun radicalisering zit. Dat kan zijn, maar het is een slinkse truc die de lezer wegvoert van wat dan duidelijk tussen de regels staat: Molenbekenaars kunnen bij afwezigheid van Antwerpenaren dus ook radicaliseren door de Molenbeekse context zelf: drugscafés, kleine criminaliteit en straatcultuur die een goede voedingsbodem vormen voor een jihadistische interpretatie van de islam.

Moureaux laat ook na te definiëren wat het verschil is tussen de gematigde islam, en de radicale islam. Het is te zeggen: als de uiterste grens voor hem de boerka is, dan ontgaat het hem dat een grijze hoofddoek niet per definitie een teken is van progressiviteit. Met een opmerkelijke naïviteit geeft hij in het boek ook toe dat hij moslimbroeder Tariq Ramadan wel mag.

Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) moet het dan maar ontgelden, zonder duidelijke argumenten. Hij wordt weggezet als een fascist.

Gevoel
Maar dit alles mag niet leiden tot de conclusie dat Philippe Moureaux zijn handen in onschuld wast. Hij weet in het geval van radicalisering wel waarover hij praat, en hij kent de (internationale) context waardoor jongeren uit zijn gemeente radicaliseren. Met wat krediet durven we zelfs zeggen dat hem dat echt pijn doet, als mens.

Let u even goed op: in een fascinerend en erg factueel hoofdstuk beschrijft Moureaux dat de zoektocht naar identiteit een onderdeel is van het probleem, en dat jongeren aanvoelen dat België niet van hen houdt. Maar, en we nemen de passage letterlijk over: “c’est en tout cas ce qu’ils ressentent à travers leurs contacts avec le monde de l’emploi, la police et une partie non négligable de l’administration. Ils ont l’impression - et ce n’est pas toujours faux - d’être traités comme des parias.” Ze hebben dus niet altijd ongelijk. Maar vaak wel, dus.

Daar komt de grootse analist Moureaux op de proppen: radicaliseren gaat voor een groot deel over gevoel, en over verwerping van waarden, en hij begrijpt als geen ander dat elke zoektocht naar objectieve criteria gedoemd is om te falen. Bijvoorbeeld weigert hij jihadisten te vergelijken met de linkse internationale brigades die in de jaren 1930 tegen de Spaanse fascisten vochten. Voor een linkse historicus als hij is dat opmerkelijk.

Geweldcultuur
Opmerkelijk zijn ook Moureaux’ uiteenzettingen over zijn haat tegen de Westerse geweldcultuur, die alle jonge mensen vergiftigt (ook daar is hij conservatief), tegen journalisten die geen tijd hebben om degelijk hun werk te doen (hij heeft wel een punt), de aanvankelijke verheerlijking van de Syrische oppositie in Westerse media (die ook jongeren heeft geïnspireerd om te gaan strijden), en tegen het internet en de straatcultuur, die meer en meer beïnvloed worden door ongrijpbare internationale ontwikkelingen.

Op het einde van zijn boek beschrijft Moureaux zo een gesprek met Molenbeekse jongeren. Hij toont heel goed aan hoe moeilijk het zelfs voor hem is om met hen in discussie te gaan, laat staan om ze een morele spiegel voor te houden, zoals hij naar eigen zeggen altijd tijdens zijn burgemeesterschap heeft gedaan. De jongeren lijken nu elders te leven. Ergens tussen Brussel, Marokko, de islam en de ongrijpbare virtualiteit in.

Hoezeer het boek van de analist Moureaux er staat, hoe jammerder het wordt dat een machtspoliticus als hij de samenleving die hij voor ogen had heeft zien verworden tot haar tegendeel. Net daar zit misschien zijn verantwoordelijkheid: politici moeten wel nog ergens democratisch verantwoordelijk kunnen gehouden worden voor de globalisering die zij voor ogen hadden, en voor de problemen die daaruit voortgevloeid zijn. Als dat niet meer kan, dan zegt dat veel over de aard van de huidige globalisering: die dreigt dan haar democratische legitimiteit te verliezen.

La vérité sur Molenbeek, Editions Jourdan, 169 blz., 17,90 euro