'Van kruistochten tot kalifaat': eerst de feiten

Pieter Van Ostaeyen is wellicht de best geïnformeerde arabist en historicus op het gebied van de Syrische burgeroorlog en het bijbehorende moderne jihadisme in de Lage Landen. Dat blijkt ook uit zijn factuele relaas ‘Van kruistochten tot kalifaat’. Maar: wie begint over de kruistochten, gaat voor een groot deel mee in een discours van ressentiment in één richting.

Van Ostaeyen leverde al voor Brussel Deze Week waardevolle bijdragen over de Syrische burgeroorlog en de Brusselse jihadisten die er vechten. Als arabist volgt Van Ostaeyen nieuws uit het Midden-Oosten op de voet, en heeft hij een uitgebreid online netwerk. In de Lage Landen is er waarschijnlijk niemand die zo’n groot deel van zijn leven opoffert aan de diepten van het internet. Inderdaad: Van Ostaeyen zit op de digitale eerste rij wanneer Islamitische Staat een aanslag heeft gepleegd. In sommige gevallen heeft hij ook al op de rand van een voorspelling gestaan, voor er een aanslag plaatsvond. Op de rand, want IS communiceert ook in raadseltjes, en het is pas als het kwaad geschied is dat de dingen interpretabel zijn.

Geprogrammeerde waanzin
Het is een kunst om de leefwereld van moderne jihadi’s in verstaanbare taal in een boek neer te pennen. Van Ostaeyen kiest daarbij ook niet voor persoonlijke verhalen van Syriëstrijders, maar wel voor de harde feiten. Dat is al een verademing ten opzichte van de ‘menselijke’ verhalen die vaak over Syriëstrijders worden opgehangen. Hoe en wanneer zijn de problemen in het Midden-Oosten begonnen, en wat zijn de oorzaken?, vraagt Van Ostaeyen zich af. In Van kruistochten tot kalifaat blijkt het antwoord echter grotendeels teruggevoerd te worden tot - u raadt het al - de kruistochten. Onze kritiek daarop komt later, eerst iets anders.

Van Ostaeyen doet niet flauw over de ‘botsing van beschavingen’, de bekende these van de Amerikaanse onderzoeker Samuel Huntington. Die botsing was lange tijd een analyse-instrument om de problemen met de islam en met de democratisering van het Midden-Oosten te duiden, al werd zij vooral in Europa genegeerd om politiek correcte redenen. De stelling dat het Westen en de huidige islamitische orden incompatibel met elkaar zijn begint nu pas voorzichtig ingang te vinden op ons continent. Van Ostaeyen gelooft daarbij dat Huntingtons geesteskind in Amerika wel lange tijd de leidraad was voor buitenlandse politiek. De NAVO-interventies in Afghanistan, Irak en Libië geven hem daarbij gelijk: men ging voor de botsing, maar had het misschien niet altijd door. De aandachtige lezer zal in onze Westerse Midden-Oosten politiek bijgevolg misschien een selffulfilling prophecy zien. Onredelijk is die gedachte niet.

Van Ostaeyen zet dus in zijn boek dankzij zijn feitenrelaas goed in de verf dat het de Westerse politici aan feitenkennis ontbreekt om over het Midden-Oosten te spreken, laat staan over de islam of over een politiek in die richting. Hij heeft zowel oog voor de sociaal-economische problemen, de moeilijke geschiedenis van de regio, de Westerse fouten, als voor de in de moderne islam geprogrammeerde waanzin, zoals apocalyptiek en oog-om-oogwraak.

Boze Westen
Handig weet Van Ostaeyen dat onder meer te linken aan de - en nu zijn we er - kruistochten. Zeker, het Westen heeft zich 1000 jaar geleden slecht gedragen, en ja, nog in de twintigste eeuw werd de kolonialisering van het Midden-Oosten als een soort kruistocht opgevat. Het probleem met de kruistochten is evenwel dat ze een reactie waren op eerdere veroveringsdrang van de toen nog prille islam. Wat indirect een reactie kan genoemd worden op de ineenstorting van de Romeinse orde. We willen zeggen: hoe ver kan je teruggaan om politiek nu te duiden? Als louter ressentiment de leidraad wordt van politiek, dan heeft het huidige Europa minstens evenveel recht op woede over het beleg van Wenen eind zeventiende eeuw - toen de Turken voor de poorten van Wenen stonden.

De schrijver gaat mee in het ressentiment dat nu in het Midden-Oosten bestaat, en dat het boze Westen als grote schuldige ziet voor de chaos nu. Spijtig, want op zich is Van kruistochten tot kalifaat een goed, en vooral, een nuttig boek. Zeker voor wie in een stad als Brussel woont. Want zeker op onze 162 vierkante kilometer leeft wat Van Ostaeyen schetst meer dan we denken.

----------------------------------------------

IS in de stad

Islamitische Staat, ook bekend als het 'kalifaat', 'IS' of 'Daesh', bestaat een jaar. Tijdens dat jaar werden aanslagen voorspeld en vonden er aanslagen plaats. In ons land werd een aanslag begin januari nipt vermeden. Dat Islamitische Staat een hele resem supporters heeft, is een understatement: een derde van alle tweets in het Arabisch in ons land steunt IS, vooral in de grote steden. Brussel speelt daarin een belangrijke rol. Dat tonen ook twee boeken over het onderwerp aan: een persoonlijk relaas van Arthur van Amerongen over islamisering, en een boek vol feiten van Pieter Van Ostaeyen (waarover dit artikel gaat). BDW las en besprak.