Vrouwencirkels: women-only spaces, zingeving en sisterhood

Vrouwencirkels roepen associaties op met heksen en godinnen. Wat gebeurt er tijdens die bijeenkomsten?
Chia Longman: Toen ik kennismaakte met de vrouwencirkels kon ik ze niet goed plaatsen. Er zitten bijvoorbeeld elementen in van de nieuwe religieuze bewegingen, ook de New Age vind je erin terug, en verwijzingen naar godinnen. Dat klinkt allemaal heel erg sixties, maar toch kon ik me niet van de idee ontdoen dat die vrouwen­cirkels iets heel anders zijn. Die vrouwen zijn niet bewust met religie bezig, zij maken zelfs niet de link met spiritualiteit, dat doe ik als onderzoeker.

De vrouwencirkel is een veilige plek, je kan er kwijt wat je wil. Je wordt niet beoordeeld en je krijgt ook geen advies. Het is geen therapiegroep, al kunnen de bijeenkomsten wel therapeutisch werken voor individuele vrouwen. Tijdens zo’n bijeenkomst wordt er rondgegaan met de praatstok, wordt er gemediteerd of worden er verhalen verteld. De sfeer is ontspannen zonder te veel opgelegde structuur. Thema’s zoals kinderen, seksualiteit, zwangerschap, relaties, het lichaam komen aan bod, maar ook thema’s die te maken hebben met algemene zelfontwikkeling.

Het draait rond zingeving en healing, verbinding en community. Zo kan het gaan over een andere manier om naar het vrouwelijke lichaam te kijken en daarmee connectie te ervaren, los van de schoonheidsidealen. En dan is er de menstruatiecyclus, dat huizenhoge taboe dat nog altijd in onze samenleving met schaamte en onwetendheid gepaard gaat. Die taboes willen die vrouwen doorbreken. Ze willen ideeën, meningen, ervaringen uitwisselen over onderwerpen waar veel vrouwen gewoon nog nooit eerder met elkaar over hebben gepraat. Ook sisterhood is belangrijk: het idee dat vrouwen niet met elkaar moeten wedijveren, maar elkaar moeten ondersteunen.

Ik heb niet alleen die vrouwen geïnterviewd, ik heb ook deelgenomen aan verschillende cirkels en festivals. Daar mag je gaan liggen hoe en waar je wil. Wil je beginnen te dansen, een traantje of zelfs een boer laten, je doet maar, niemand die je met de nek aankijkt. De seksuele revolutie en het feminisme brachten veel ‘bevrijding’ voor vrouwen en mannen met zich mee op het vlak van relaties, het lichaam en seksualiteit, maar toch blijkt dat er nog veel zaken zijn die onderdrukt worden of maatschappelijk niet aanvaard. Op zo’n festival zou bijvoorbeeld een vrouw van middelbare leeftijd voor de eerste keer van haar leven uit de kleren kunnen gaan voor een vrouwelijke fotograaf en niemand die oordeelt. Dat werkt voor sommigen zeer bevrijdend.

Er is ook de welzijnsindustrie zoals mindfulness en yoga. Wat is het verschil met bijvoorbeeld yoga?
Longman: Je kan naar een yogasessie gaan zonder een woord met iemand te wisselen, hier gaat het over samen-zijn. Soms is dat heel fysiek: er zijn vrouwen die schrikken als ze voor de eerste keer naar een vrouwenfestival gaan, waar vrouwen elkaar aanraken, elkaar masseren zonder seksuele connotatie. Het gaat over zachtheid. Alles gebeurt onder de noemer van de vrouwelijke waarden, hoewel uit mijn interviews bleek dat vrouwelijkheid niet als iets vast, maar als iets flou en meervoudig werd gezien. Leiders van festivals en cirkels vinden dat ook mannen kunnen baat hebben bij de vrouwelijke waarden, en pleiten voor een wereld met veel meer ‘zachtheid’, verbinding en vertraging voor iedereen.

We leven in een neoliberale consumptiemaatschappij, alles moet vlug, efficiënt en rationeel gebeuren zonder rekening te houden met je lichaam. Wie het presteren niet langer aankan, of geen keuzes kan maken, moet maar naar de yogales of de mindfulnesscursus – om te kunnen blijven presteren. Je moet het alleen oplossen. Dit fenomeen van cirkels, festivals, coaching, wat ik de ‘subjectieve welzijnscultuur’ noem, biedt individuele weerbaarheid of empowerment voor sommige vrouwen, maar gaat volgens mij ook een stapje verder met een zekere maatschappijkritiek.

Wie zijn de vrouwen die naar vrouwencirkels trekken?
Longman: De bijeenkomsten hebben niets te maken met geitenwollen sokken. De participanten zijn net redelijk divers, zowel in leeftijd als in beroep. Van de welzijnscultuur wordt weleens gezegd dat het altijd over een blanke middenklasse gaat, maar dat wil ik nuanceren, het is diverser dan dat. Een kennis van mij organiseert sinds kort vrouwen­cirkels voor vluchtelingenvrouwen, bijvoorbeeld. Ook vrouwen met een hoge functie binnen het bedrijfsleven, nogal ‘mannelijke’ milieus, kunnen er juist toe aangetrokken zijn.

U ziet er een stuk maatschappij­kritiek in op de neoliberale, hyperindividualistische samenleving, zegt u. Vullen de vrouwencirkels de leemte op die de godsdiensten hebben nagelaten? U noemt ze postseculier.
Longman: Godsdienstsociologen wijzen erop dat de nieuwe religieuze bewegingen typisch zijn voor een geseculariseerde samenleving. En het zijn vooral vrouwen die er zich toe aangetrokken voelen, maar ook de traditionele kerken, hiërarchische mannenbastions, krijgen voornamelijk vrouwen over de vloer.

Waarom dat zo is? Dat is een goede vraag, maar ik heb er geen antwoord op. Vroeger waren de rollen eenduidiger. De man ging werken, de vrouw deed het huishouden.Nu gaan de vrouwen ook werken, maar ze blijven het overgrote deel van de zorgtaken en het huishouden en de emotionele arbeid op zich nemen, zoals familierelaties onderhouden - tot en met de kerstkaartjes schrijven - en het gezinsmanagement. Uit mijn onderzoek bleek dat sommige vrouwen zich dan plots afvragen wat het betekent om een vrouw te zijn. De vrouwencirkels bieden de kans om tijdens de schaarse vrije uren, een keer per maand, aan het subjectieve welzijn te werken samen met andere vrouwen.

In tijden waarin genderbinariteit steeds vaker in vraag gesteld wordt, is zo’n vrouwencirkel een vreemd fenomeen.
Longman: Dat klopt, maar blijkbaar is er behoefte aan. We mogen niet vergeten dat gender in het Westen een van de meest fundamentele ordeningsprincipes is. Het is pas de jongste tien jaar dat de genderbinariteit in vraag wordt gesteld. Mannen en vrouwen hebben altijd al verschillende rollen en machtsposities gehad, waarvan de reproductieve de meest duidelijke is.

Ondertussen heeft onderzoek aangetoond dat de verschillen tussen mannen en vrouwen op veel vlakken gradueel zijn, mannen en vrouwen lijken meer op elkaar dan dat ze verschillen. Er bevinden zich veel mensen in de grijze zone, ook lichamelijk. Er zijn evenveel mensen met intersekse-­kenmerken als mensen met rood haar, dat zijn er niet ontzettend veel, maar ook niet zo weinig. Er zijn ook mannen en vrouwen die zich niet in hun biologische geslacht thuis voelen zonder dat ze – volledig – van geslacht willen veranderen.

Ik krijg mailtjes van collega’s die in hun handtekening aangeven dat ze willen aangesproken worden met hij/hem/zijn, omdat gendertoewijzing niet meer evident is. In Zweden bestaat er al een derde genderneutrale term naast hij en zij, namelijk ‘hen’. Het spanningsveld tussen de beweging naar het deconstrueren van genderverschillen als zowel het herbevestigen daarvan, is blijkbaar tekenend voor deze tijd.

Win

BRUZZ geeft twee keer vijf tickets weg voor de lezing van Chia Longman op 22 februari om 11.30 uur. Stuur voor donderdagnamiddag 16 uur een mail naar win@bruzz.be met als onderwerp Longman.

Chia Longman is een van de sprekers op de tweede editie van ‘Religie in de stad’, op 22 en 23 februari in Flagey. De focus ligt op de nauwe band tussen lichaam en religie. Tijdens het festival komen alleen vrouwelijke sprekers aan het woord, onder wie de Britse godsdienstfilosofe Karen Armstrong en de Franse politica Christiane Taubira als slotsprekers. Axelle Red treedt op. Meer info via www.flagey.be of www.religieindestad.be