Tachtig kunstenaars moeten vroegtijdig vertrekken uit pand in Ambiorixwijk

Een tachtigtal kunstenaars die tijdelijk een ruimte huurden in het Palmerstongebouw in de Ambiorixwijk, moeten dat pand twee maanden eerder verlaten. Hoewel een vroegtijdig vertrek deel uitmaakt van de risico's van huren in tijdelijke bezettingen, lokt het wel een discussie uit over de soms wel érg precaire werkplekken van Brusselse kunstenaars.

Palmerston is een voormalig kinderdagverblijf van de Europese Commissie aan het Ambiorixplein. Het gaat om een oppervlakte van meer dan vijfduizend vierkante meter. Het pand werd opgekocht via het stedelijke fonds CityForward, dat voor een betere mix moet zorgen in de Europese wijk. Op termijn wordt het pand omgevormd naar tientallen nieuwe woningen.

De organisatie (re)space, gespecialiseerd in de verhuur van tijdelijke kantoorruimte, won vorig jaar de projectoproep voor de tijdelijke invulling van het pand. Pali Pali - bekend van tijdelijke bezettingen zoals See U en Grand Hospice - sloot zich aan. In het najaar van 2024 startte de tijdelijke invulling van het pand als ‘Palm Art House’, waar inmiddels ruim 80 kunstenaars een tijdelijke werkplek hebben gevonden.

De kunstenaars tekenden voor een periode tot eind januari 2026, maar ze kregen te horen dat er een grote kans was dat de tijdelijke huurcontracten verlengd zouden worden. Eerder deze maand bleek dat de kunstenaars het pand niet later, maar juist vroeger moeten verlaten. “Begin september kregen we het nieuws,” zegt Roshan Di Puppo, die er ook een atelier heeft. “Officieel startte de bezetting in 2024, maar de meeste mensen zijn dit voorjaar pas geïnstalleerd. Sommigen zelfs in juni en augustus nog."

Dat de kunstplek nu al moet verdwijnen, verrast sommigen, want vaak zit er veel tijd tussen het verkrijgen van een vergunning en de start van de werken. Het openbaar onderzoek voor de werken aan het gebouw was zelfs nog niet afgelopen toen de kunstenaars het bericht kregen, dat loopt nog tot 18 september.

'Grote investeringen door kunstenaars'

De kunstenaars vrezen dat ze het gebouw nu moeten verlaten, terwijl het daarna leeg komt te staan. Di Puppo heeft het gevoel dat zowel de bemiddelende organisaties als de projectontwikkelaar van het pand weinig voeling hebben met de realiteit van veelal jonge kunstenaars. “Mensen hebben geïnvesteerd in die plek. Er zijn fotografen die een donkere kamer hebben gebouwd of mensen die een muziekstudio hebben aangelegd. Recent heeft een keramiste – zonder auto – een loodzware oven verhuisd naar het pand.”

De plotselinge sluiting stelt de kunstenaars voor grote problemen. Nog maar enkele maanden geleden klaagde Jubilee, een Brussels platform voor artistiek onderzoek, al aan dat het steeds moeilijker wordt om een betaalbaar atelier, een dansstudio of een artistieke werkplaats te huren in Brussel. In hun brief Memorandum werkruimtes voor kunstenaars wees initiatiefnemer Jesse van Winden er toen al op dat gedeelde kunstenaarsateliers steeds opnieuw moeten verhuizen op zoek naar tijdelijke onderkomens.

'Meer garanties en transparantie'

Di Puppo, die als juriste ook betrokken was bij het opstellen van de recente open brief van Jubilee, vraagt ‘meer transparantie’ voor kunstenaars in tijdelijke constructies. “Kunstenaars hebben vaak twee banen en hebben niet altijd een auto, dus verhuizen is ingewikkeld. Niet elke jonge artiest die in een studio leeft, heeft de ruimte om zijn of haar kunstwerken op te slaan. Om al die redenen is normaal gezien een verblijf van één jaar al te kort: Pali Pali en (re)space hebben het zelfs geen jaar volgehouden!”

Volgens Di Puppo hadden deze partijen moeten ijveren om tot 31 januari 2026 "open te blijven". Ook pleit ze voor méér tijdelijke huur via 'artist led organizations' die volgens haar meer voeling hebben met kunstenaars, zoals Level Five of SB34. Volgens Di Puppo worden die organisaties niet vaak gekozen tijdens projectoproepen omdat ze minder compromissen maken en een periode van minimaal twee jaar huur vragen. "Men moet ophouden te denken dat een tijdelijke bezetting een cadeau is voor kunstenaars,” zegt ze nog. “Als ze een keuze hadden, hadden ze hier nooit voor geopteerd.”

'Ontmantelingswerken kunnen nu al starten'

Het pand in de Palmerstonlaan maakt deel uit van de een groot herontwikkelingsplan dat voor een betere mix moet zorgen in de Europese wijk. Het is één van de ruim twintig gebouwen die werd opgekocht door de Belgische overheid, via het fonds Cityforward en met Whitewood als beheerder.

Whitewood laat weten dat de ontwikkelaar binnenkort wil starten met de ontmantelingswerken. "Er is één groot probleem in het gebouw - zonder dat dit gevaar inhoudt voor de personen die er gehuisvest zijn: er zit asbest", aldus projectleider Valérie Vermandel. "We willen de saneringswerken zo snel mogelijk starten, zodat we de komende tijd kunnen uitzoeken welke materialen we kunnen hergebruiken."

Die demontagewerken duren één jaar, daarna zal de vergunning mogelijk rond zijn om te starten met de opbouwwerken. "We werken samen met (re)space en we hebben hen beloofd dat ze in ruil voor deze kortere huurperiode het gebouw Brussimmo langer mogen gebruiken," klinkt het.

Dat mag dan goed nieuws zijn voor (re)space, de kunstenaars die via Pali Pali het pand zijn binnengekomen, hebben er niet veel aan. Het gigantische kantoorpand in het centrum is vooral geschikt voor evenementen en tijdelijke kantoren.

Pali Pali gaat daarom zelf actief op zoek naar alternatieven om de kunstenaars te huisvesten. “Dat is de eerste keer dat we dat proberen te doen,” zegt Edouard Meier, zaakvoerder van Pali Pali. “Vrijdag bezoeken we een gebouw in Molenbeek met een aantal kunstenaars. Sommigen gaan trouwens ook samen op zoek naar een nieuw pand om te huren.”

“Meestal duurt een bezetting langer dan verwacht, dit keer korter", sluit hij af. "Iedereen hoopte dat het langer zou duren. We zijn zelf ook teleurgesteld, maar er is eigenlijk niets geks aan de hand. We hebben een goede samenwerking achter de rug met de eigenaar en die heeft zich gehouden aan het contract.”