Dramaturge Dina Dooreman onderzoekt onze angstcultuur: 'Angst is een politiek wapen'

Met een gevarieerd programma aan lezingen en artistieke interventies door onder meer Pitcho, Krapp, Bleri Lleshi en Martha Balthazar, ontleedt curator en KVS-stadsdramaturge Dina Dooreman onze 'angst'. Fear no more dissecteert het overlevingsmechanisme dat ons ook kwetsbaar maakt voor paniekzaaiers met een verborgen agenda.

Wat hebben onze walging voor bepaalde etenswaren, xenofobie, en onze houding tegenover kakkerlakken, een nachtelijke stadswandeling en het monster van Frankenstein met elkaar gemeen? Ze delen allemaal een component van angst, die misschien eens het onderzoeken waard is. Tijdens het programma Fear no more nodigt de KVS-stadsdramaturge Dina Dooreman kunstenaars, denkers en muzikanten uit om onze uiteenlopende angsten eens scherp onder ogen te zien. Met als doel de machtsdynamieken, de stigmatisering en de conservatieve tendensen die vaak met angst gepaard gaan te (h)erkennen. En wie weet zo onze angsten te transformeren tot een motor van verzet, verbeelding en verbinding.

Dina Dooreman werkte na een opleiding Theaterwetenschappen als dramaturg voor onder meer Toneelhuis, Viernulvier en het Maxim Gorki Theater in Berlijn. Vijf jaar geleden begon ze bij de KVS als stadsdramaturg. Met de stad als inspiratiebron en werkterrein begeleidt ze artiesten als Lisaboa Houbrechts, Bahar Temiz, Bruno Vanden Broecke en Valentijn Dhaenens, en doet ze ook haar deel van het denkwerk dat de artistieke koers van het stadstheater mee bepaalt. “Omdat heel veel van onze artiesten met maatschappelijke, politieke en identiteitsthema's bezig zijn, willen we met de KVS ook meer inzetten op reflectiemomenten. Zelf was ik al langer bezig met een onderzoek rond angst. Vrees heb je bij een confrontatie met concreet gevaar, dat je doet weglopen om jezelf in veiligheid te brengen. Angst heb je eigenlijk voor iets wat zich nog niet heeft gemanifesteerd en je dus ook niet kent. Er gaat veel onwetendheid mee gepaard.”

“Daarom is het zo belangrijk om je angsten te begrijpen. Door ze te leren analyseren, kunnen ze misschien wat worden getemperd. Vandaar het idee voor deze 'performatieve reflectieavond', met klassiekere lezingen over angst, maar ook performances van artiesten die op een indirecte manier met dat thema bezig zijn. Zo komen verschillende invalshoeken en aspecten aan bod, zonder dat de avond naar een soort van finale conclusie gaat. Alle breder gedeelde angsten kunnen aan bod komen.”

Egoïstische emotie

Over persoonlijke psychiatrische angsten en fobieën gaat Fear no more dus niet echt, al lagen persoonlijke ervaringen wel aan de basis van het idee. “In Brussel is angst natuurlijk wel iets wat leeft,” vertelt Dooreman. “Toen ik hiernaartoe verhuisde, merkte ik dat ik me op straat niet altijd even veilig voelde, en dat ik met dat angstgevoel niet alleen stond. Ik vroeg me af waarmee dat te maken had. Met hoe de straten erbij liggen? Met wie je tegenkomt op straat? Of ook met hoe ik in mijn hoofd had gestoken dat het hier wellicht onveilig was. Een boek als Feminist city van Leslie Kern laat zien dat veel vrouwen kampen met angst voor de publieke ruimte, vanuit een via de opvoeding of de samenleving 'aangeleerd' idee dat vrouwen misschien beter thuisblijven en die publieke ruimte niet opzoeken. Terwijl uit onderzoek blijkt dat het meeste geweld binnenskamers plaatsvindt. Naargelang van je identiteit, gender, leeftijd of achtergrond kan je omgang met de publieke ruimte, maar ook met je angst ervoor, dus verschillen.”

Maar was Brussel dan geen stad waar de onveiligheid op straat onder de mat werd geveegd tot op het punt dat kinderen door schietpartijen niet meer kunnen spelen in parken? Dooreman: “We gaan feiten die tot angst kunnen leiden niet ontkennen. Brussel moet zeker goed nadenken over veiligheid. Toch krijgt angst omtrent veiligheid, net zoals faalangst of angst om de controle te verliezen, ook vorm in ons hoofd. Ook Rudi Laermans heeft daarover geschreven in Gedeelde angsten: kleine sociologie van maatschappelijke onzekerheid. We leven in een samenleving waar veiligheid primeert op alles. We willen alles kennen, alles onder controle krijgen en ons tegen alles kunnen verzekeren. Zo kom je stilaan bij het idee van angst als een politiek wapen om mensen in toom te houden. Want angst is een nogal egoïstische emotie, schrijft Martha Nussbaum in The monarchy of fear. Angst keert naar binnen, waardoor je niet meer kan zien wat er rondom je gebeurt en je ook niet langer de zorg voor iemand anders kan opnemen. We moeten dus een goed onderscheid maken tussen de angsten die we nodig hebben om veilig door het leven te gaan, en de angsten die ons belemmeren in onze keuzes en in het maken van verbinding.”

Sommige angsten maken deel uit van onze cultuur. “Neem bijvoorbeeld het monster van Frankenstein: een eenzame figuur die niets liever wil dan connecteren, maar wordt verstoten om hoe hij eruitziet. Evengoed kan angst het resultaat zijn van een ideologie, of worden vormgegeven door de politiek. Autoritaire regimes bedienen zich van angstretoriek: wie de macht heeft om angsten te sturen, te verspreiden of in stand te houden, bepaalt ook wie in het angstverhaal de 'daders' en 'slachtoffers' zijn. We moeten ons dus ook afvragen in welke positie wij onszelf plaatsen. Moet je je als vrouw in de publieke ruimte bij voorbaat als een slachtoffer zien? En wat met jongeren die door velen als 'daders' worden gezien, maar zelf ook met angst rondlopen op straat, bijvoorbeeld voor politiegeweld?”

Walging

Op Fear no more zal Martha Balthazar voor een openingsstatement zorgen. Daarnaast staat er ook een gesprek met Bleri Lleshi op het programma, de politiek filosoof die een paar jaar geleden het boek Liefde in tijden van angst schreef en die veel contact heeft met jongeren. Zelf geeft Dooreman een lezing over de kakkerlak – een symbool voor gevoelens van walging en (doods)angst en een scheldwoord van stigmatiserende xenofoben.

Artistieke interventies zijn er van theatercollectief Krapp – dat in de KVS zijn nieuwe creatie Copyriot voorbereidt, over het angstaanjagende motief van de 'dubbelganger' – en van culinair kunstenaar Michelle Woods – die ingaat op de primaire instincten én aangeleerde reacties die ten grondslag liggen aan walging. Muziek is er van Pitcho Womba Konga – die speciaal voor Fear no more een nummer schreef over angst –, de band Daddy Issues – die ook vrouwenissues aankaart – en DJ Raak me Aan (Robin Hectors) – die de avond van een soundscape voorziet en een afsluitende set speelt.

Fear no more confronteert onze angsten op 27/9 in de KVS Foyer, kvs.be