William Kentridge keert terug naar het Kunstenfestivaldesarts: 'De wereld is veranderd'

De vooraanstaande Zuid-Afrikaanse kunstenaar, filmmaker en theaterregisseur William Kentridge was vanaf de beginjaren een graag geziene gast op het Kunstenfestivaldesarts. Hij keert nu terug met de theaterklassieker die hij dertig jaar geleden maakte met de Handspring Puppet Company.

Bijna dertig jaar geleden, niet lang na het einde van de apartheid in Zuid-Afrika, was Faustus in Africa! op het Kunstenfestivaldesarts te zien. De saga van Faust, die zijn ziel aan de duivel verkoopt, kennen we van Marlowe en Goethe, maar wordt in Kentridge's legendarische voorstelling naar Afrika getransponeerd. In zijn deal met Mefisto krijgt Faust onbeperkte toegang tot de rijkdommen van het Afrikaanse continent. Een insteek die vandaag nog altijd niet gedateerd is. Het poppenspel van Handspring Puppet Company, de animatie met de houtskooltekeningen van Kentridge, de muziek van Warrick Sony en wijlen James Phillips, en de woorden van de Zuid-Afrikaanse dichter Lesego Rampolokeng maken van deze safari van zelfzucht en wild kapitalisme een rijk en indringend schouwspel.

Faustus toen

Dertig jaar na die eerste voorstelling voert William Kentridge (1955) het stuk opnieuw op in Brussel, de stad waar hij deels de inspiratie voor Faustus in Africa! haalde. Vanuit zijn studio in Johannesburg vertelt hij ons nog eens het verhaal. "De connectie tussen Faustus en de koloniale geschiedenis had twee oorsprongen. De eerste was de onderhandelde overeenkomst tussen de oude apartheidsregering en de nieuwe regering die midden jaren negentig in Zuid-Afrika aantrad. Die deed me altijd al denken aan een pact met de duivel: de vrede in Zuid-Afrika ging ten koste van gerechtigheid en van het ter verantwoording roepen van mensen voor hun daden in het verleden. Dat was een compromis waar iedereen, inclusief ikzelf, opmerkelijk blij mee was en dankbaar voor was. Maar dat had zijn prijs. En die zien we vandaag, dertig jaar later, in de politieke en sociale moeilijkheden waarmee Zuid-Afrika kampt."

"De tweede en meer specifieke inspiratiebron voor Faustus in Africa! was mijn bezoek aan het AfricaMuseum in Tervuren, toen ik in 1992 in Brussel was voor de productie van Wozzeck. Hoewel ik geen expert was op het gebied van Congo, was koloniale geschiedenis een van de onderwerpen die ik op de universiteit had bestudeerd. Ik wist dat de Belgische koloniale geschiedenis een zeer bloedige en verschrikkelijke aangelegenheid was geweest, maar die bleef grotendeels onbetwist of was zelfs afwezig in het museum. Die afwezigheid verwerkte ik samen met specifieke beelden uit het museum in de productie. Ik weet dat het museum sindsdien heringericht en herdacht is, maar ik moet bekennen dat ik er sinds dat bezoek in 1992 niet meer ben teruggegaan. Ergens had ik gewild dat het museum was gebleven zoals het was. Als een aanschouwelijke les in een bepaalde manier van historisch denken."

Faustus nu

Dat was toen. Wat is er dertig jaar later met Faustus gebeurd? Kentridge: "Wel, het punt is dat de productie niet is veranderd. We hebben de tekst met een paar minuten ingekort en de acteurs zijn vanzelfsprekend jonger, maar we hebben de animatie, de muziek of de poppen niet veranderd. Wat veranderd is, is de wereld zelf. Zaken die vroeger bijkomstig leken staan nu centraal, en vice versa. Vragen over wat te doen met oude monumenten, over de repatriëring van gestolen beeldhouwwerken en artefacten, het verkopen van staten voor geld, de connectie tussen politiek en geld, dat alles is zoveel duidelijker geworden dat ik denk dat men dezelfde productie nu op een heel andere manier ziet, alsof het een andere productie is."

We krijgen op het festival ook een selectie van Kentridge's films te zien. Wat doet hem besluiten om een film over een bepaald onderwerp te maken? "Er is altijd een thema dat me interesseert en een materiaal waarin ik kan denken. Of het nu theaterprojecten, houtskoolanimaties, collages, poppen of maskers zijn, door te werken met een bepaald materiaal ontdek ik het idee. En soms worden de tekeningen animatiefilms, en dan ontdekken we aan het einde waar ze eigenlijk over gaan. Film gaat altijd over een transformatie, over de voorbijgaande aard van de werkelijkheid. Duidelijke, onmiddellijke antwoorden zijn heel vaak niet de beste. Ze zijn een opluchting, een geruststelling, maar ze zijn niet noodzakelijk de beste manier om een vraag uit te diepen."

Roken verplicht

Wat zijn tot slot, terugkomend op Brussel, Kentridge's vroege herinneringen aan het Kunstenfestivaldesarts, en in het bijzonder aan de voormalige directeur en oprichter Frie Leysen, die vijf jaar geleden overleed? "Mijn eerste herinnering staat me heel duidelijk voor de geest. We voerden Wozzeck op in Théâtre 140 en ontmoetten Frie Leysen in de foyer. We kwamen van een festival in Toronto met een heel strikt antirookbeleid, maar we merkten op dat het tapijt van Théâtre 140 bezaaid was met brandplekken van sigaretten. En dus vroeg onze productieleider met enige schuchterheid aan Frie of het toegestaan was om in het theater te roken. 'Het is niet toegestaan, het is verplicht,' antwoordde ze. Je had eigenlijk een gasmasker nodig om de kantoren te betreden. (Lacht) Ik denk dat daar alleen maar kettingrokers werden aangenomen. De hoeveelheid rode wijn, sigaretten en koffie was spectaculair voor ons provincialen uit Johannesburg. Maar in het middelpunt daarvan stond de geweldige Frie met haar vindingrijkheid, haar verlangen om nieuw werk te laten zien, haar toewijding aan de artiesten die optraden op het festival. En gedurende vele jaren werd het een soort tweede thuis voor de Handspring Puppet Company en voor mijzelf. Ik heb zeer diepe en warme herinneringen aan Frie en voel nog steeds haar afwezigheid."

Faustus in Africa van William Kentridge en de Handspring Puppet Company is van 29 tot 31/5 te zien in de KVS Bol, kunstenfestivaldesarts.be