In 2015 ontving het UZ in Jette vijftien aanvragen voor draagmoederschap, in 2018 waren dat er 36. Omdat een duidelijke wetgeving ontbreekt, hanteren de ziekenhuizen strenge criteria om koppels te selecteren. Van de vijftien verzoeken in 2015 werden er drie aanvaard, in 2018 kreeg maar één koppel de goedkeuring.
© Shutterstock
| Draagmoederschap, een complex verhaal door een gebrek aan wettelijk kader.
De cijfers staan in de masterproef van drie studenten voor het behalen van een master in de Journalistiek aan de VUB. Voor de zogenoemde wensouders is het parcours dat ze moeten afleggen om hun verlangen naar een eigen kind waar te maken, vaak heel zwaar. Ze kunnen hulp krijgen in vijf ziekenhuizen in België, waarvan twee in Brussel: het UZ Brussel in Jette en het UMC Sint-Pieter.
Op de websites van ziekenhuizen die wensouders begeleiden, staat weinig vermeld over draagmoederschap. Het UZ Brussel waarschuwt zelf op zijn website dat er nog geen sluitende wetgeving is. “Hierdoor moeten de kandidaat-ouders een volledige adoptieprocedure doorlopen. De draagmoeder van haar kant moet juridisch afstand doen van het kind,” staat er te lezen. Het onderwerp komt ter sprake bij kankerbehandelingen, die de vruchtbaarheid zwaar kunnen aantasten.
Ondanks de stilte rond draagmoederschapstrajecten vinden wensouders wel de weg naar die ziekenhuizen, vaak via via. In drie jaar tijd steeg het aantal aanvragen in het UZ van 15 naar 36. Het aantal goedkeuringen blijft, door het gebrek aan wettelijk kader, erg laag. Drie in 2015, amper één in 2018. Het ziekenhuis is immers zelf aansprakelijk als er iets fout loopt.
“Honderd procent garantie kunnen we niet bieden, maar door de doorgedreven screening proberen wij zoveel mogelijk risico's uit te schakelen,” zegt Ellen Van Moer, vroedvrouw en coördinator in het UZ Brussel. In alle ziekenhuizen in België werden tussen 1997 en 2013 141 aanvragen tot draagmoederschap gedaan. Daarvan werden er 53 aanvaard, 56 stopgezet en 32 geweigerd. Ook uit de meer recente cijfers van het UZ Brussel blijkt dat de wensouders of de draagmoeder vaak zelf afhaken).
Hoewel elk ziekenhuis zijn eigen specifieke criteria en voorwaarden hanteert, verloopt de procedure overal volgens een gelijkaardig stramien. Zo moeten wensouders zelf een draagmoeder voordragen. Als die er is, volgen een reeks tests in het fertiliteitscentrum: psychologische tests voor zowel wensouders als draagmoeder, en medische tests voor de draagmoeder.
“Wij doen een heel doorgedreven screening, want niet iedereen kan dit aan,” verklaart Lize Leunens, psycholoog in het UZ. Een ethisch comité beslist dan of het dossier wordt aanvaard. Zodra daar groen licht wordt gegeven, kan de eigenlijke behandeling beginnen. “Het blijft gedurende heel het proces ook belangrijk dat wij de vinger aan de pols houden,” zegt Van Moer. “De begeleiding stopt niet na de zwangerschap.”
"Begin je bij overheidsinstanties over draagmoederschap, dan heerst er paniek. Je kan het beter niet vermelden"
Adoptie
Zodra het kind geboren is, wacht een zware administratieve procedure om hun bloedeigen kind te adopteren. “Wettelijk is het mijn kind totdat het geadopteerd is,” getuigt draagmoeder An Laermans, die zich liet begeleiden door het UZ Brussel. Zij was draagmoeder voor wensouders Greet Nelles (32) en Ans broer Karl Laermans (36), die in februari de ouders werden van hun dochtertje Nova. Het gebrek aan een wettelijk kader confronteerde hen met heel wat moeilijkheden.
Greet had tien jaar geleden een zwaar verkeersongeval en kreeg te horen dat ze door de complicaties geen kinderen kon krijgen. Toen ze Karl leerde kennen, lichtte ze hem al snel in. Het idee rijpte om hun kinderwens via draagmoederschap te vervullen. Karls zus An gaf aan hun kindje wel te willen dragen. Zo kwamen ze terecht in het UZ Brussel. “Die gesprekken en psychologische tests zijn zenuwslopend. Anderen beslissen over jouw lot. Achteraf gezien snap ik waarom. Niet iedereen kan dat, vooral de draagmoeder moet een sterke persoonlijkheid hebben,” zegt An.
Relevante informatie vinden bleek van bij het begin erg moeilijk. “Er zijn veel websites, maar ik moest zelf alles bij elkaar sprokkelen,” zegt Greet. Vooral het contact met overheidsinstanties kon beter, zowel voor grote als voor kleine dingen. “Een voorbeeld: eerst dacht ik dat ik vakantie zou kunnen nemen om voor ons kindje te zorgen zodra het geboren was. Ik dacht daarvoor bij de RVA terecht te kunnen, maar ik werd afgeblaft en kreeg de boodschap dat ik nergens recht op zou hebben. Later hoorde ik bij de ziekteverzekering dat ik recht had op adoptieverlof.”
© Nelle
| Karl Laermans, Greet Nelles en hun baby Nova.
Greet belde opnieuw naar de RVA en vermeldde niet dat het om draagmoederschap ging. “Ik werd meteen geholpen. Het gaat blijkbaar om de bewoording die je gebruikt. Begin je over draagmoederschap, dan heerst er paniek.”
Ook draagmoeder An ondervond dat het gebrek aan duidelijke informatie het hele proces bemoeilijkte: “Voor de geboorte kreeg ik een brief in de bus met de boodschap dat ik 'mijn' kind in volle adoptie afstond. Die brief blijft mij wel bij. Zwart op wit lezen dat ik 'mijn' kind zou afstaan, terwijl het eigenlijk mijn kind niet is. Dat gaf mij een gevoel van boosheid.”
Rechter oordeelt
Wettelijk gezien is Nova inderdaad de derde dochter van An. “Dat is heel vreemd. Ze woont officieel bij Greet en Karl, dat is zo geregeld. Ook het kindergeld gaat naar hen. Maar totdat het geadopteerd is, blijft het volgens de wet mijn kind. Dat ligt niet in onze handen, een rechter moet daarover oordelen. Of die meegaand of niet is, bepaalt of het sneller gaat of niet. In theorie zou ik nog altijd kunnen zeggen: ik wil mijn kind terug, maar het is niet mijn kind. Dat is bevreemdend en oneerlijk.”
Hun verhaal kent een positieve afloop. Greet en Karl konden hun dochtertje Nova in de armen sluiten. Vaak lukt dat niet. Wensouders nemen risico's, tasten de grenzen van de wettelijke mogelijkheden af, bij gebrek aan juridische omkadering. Ze zoeken hun toevlucht in het buitenland of leggen op het internet contact met draagmoeders die ze niet kennen.
Ook op politiek vlak gebeurt er weinig. In de campagne naar de verkiezingen in mei deed minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) een voorstel om een wettelijk kader te creëren. Ook oud-senator en huidig Europees Parlementslid Petra De Sutter (Groen) pleitte eerder al voor een wettelijke regeling, maar voorlopig staat draagmoederschap niet hoog op de politieke agenda.
Juridisch vacuüm
Draagmoederschap bevindt zich juridisch gezien in een vacuüm. Er is geen wettelijk kader, hoewel er in België vijf ziekenhuizen zijn die wensouders begeleiden, onder strenge voorwaarden. Slechts een minderheid van de aanvragen wordt aanvaard.
Volgens het Belgische afstammingsrecht is de vrouw die bevalt de moeder van het kind, ongeacht of zij de biologische moeder is. De draagmoeder zal de baby dus moeten afstaan, en de wensmoeder zal haar eigen kind moeten adopteren. Dat juridische proces kan al snel een jaar duren. De wensvader kan het kind erkennen als de draagmoeder niet getrouwd is. Is ze dat wel, dan zullen de wensouders eerst moeten bewijzen dat haar partner niet de vader is. Dat kan via een DNA-test. Zolang de draagmoeder de juridische moeder is, heeft zij recht op alle voordelen die daarmee gepaard gaan.
De wensmoeder kan alleen adoptieverlof krijgen. Alle terugbetalingen van het ziekenfonds komen de draagmoeder toe. Er bestaan twee soorten draagmoederschap. Bij laagtechnologisch draagmoederschap is de draagmoeder ook de biologische moeder. Er moet dus niet noodzakelijk een medische interventie zijn. Daarnaast is er ook hoogtechnologisch draagmoederschap, waar de draagmoeder niet de biologische moeder is. Belgische ziekenhuizen passen enkel hoogtechnologisch draagmoederschap toe.
Lees meer over: Jette, Wetenschap, draagmoeder, UZ Jette
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.