Brusselse jongeren boycotten Israël: ‘Ik wil de oorlog niet vooruithelpen’

Brusselse jongeren gaan niet langer naar de McDonald's maar naar de Quick om een hamburger te eten. Reden? De boycot tegen Israël, zo blijkt uit een aantal getuigenissen. “Ze willen aan de goede kant van de geschiedenis staan,” verklaart professor sociale psychologie Frank Van Overwalle (VUB) hun gewijzigde consumptiegedrag.

De McDonald's tegenover de Brusselse Beurs ziet er leger uit dan normaal, op een vrijdagmiddag rond lunchtijd. Op één klas scholieren uit Dendermonde na zijn de bezoekers bijna allemaal ouder dan 25. “Ik ben hier alleen maar omdat de rest van de klas een snelle hap komt eten,” legt een leerling uit. “Je zal me nooit meer uit eigen beweging naar een McDonald's zien gaan. Via mijn tante hoorde ik dat McDonald's Israël steunt in het conflict. En dat vind ik niet kunnen. Dus meestal boycot ik mee.”

In de Quick, enkele tientallen meters verder op de Anspachlaan, is meer jeugd te vinden. “Sinds de oorlog startte, ga ik niet meer naar McDonald's. Ik wil de oorlog niet vooruithelpen,” vertelt Monika (20), studente Organisatie en Management aan de Erasmushogeschool. Voor haar studiegenote Ines (22) is het minder zwart-wit: “Ik blijf wel naar McDonald's gaan,” zegt ze. “Iedereen moet kunnen kiezen om te doen wat hij of zij juist vindt. Wie wil boycotten, doet maar, maar geef de anderen de vrijheid om dat niet te doen.”

Of de boycot erg leeft onder jonge twintigers? Beiden knikken instemmend, en vertellen een veelzeggende anekdote. “Onlangs waren we voor school op bedrijfsbezoek, en er stond een tafel klaar met broodjes en blikjes Coca-Cola,” vertelt Ines. “Er was een grote sociale druk om geen Coca-Cola te drinken. Ik zag sommige klasgenoten gegeneerd een blikje onder hun jas verstoppen.”
De boycot is geïnspireerd op BDS-campagnes. BDS (Boycot, Desinvestering en Sancties) is een internationale organisatie, geïnspireerd op de Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsbeweging, die al jaren ijvert voor meer rechten voor de Palestijnen. Het doel van BDS is naar eigen zeggen om Israël vreedzaam onder druk te zetten om het internationale recht na te leven.

Geviseerde bedrijven zijn onder andere McDonald's, Starbucks, Carrefour en Zara, telkens om verschillende redenen, zo blijkt. Zo wordt de koffieketen Starbucks kwalijk genomen dat ze een vakbond aanklaagden die Palestina had gesteund op sociale media. Een reclamecampagne van Zara viel in verkeerde aarde omdat ze deed denken aan in witte doeken gewikkelde doden in Gaza. McDonald's wordt verweten dat Israëlische filialen van de fastfoodketen gratis maaltijden hebben uitgedeeld aan Israëlische militairen in de nadagen van de Hamas-aanval. Carrefour sloot vorig jaar in Israël een franchiseovereenkomst met een lokale supermarktketen die actief is in bezet Palestijns gebied.

9.000 betogers

De boycot leeft on- en offline. Op 21 januari vond een protestmars plaats in de Brusselse binnenstad, met zo'n 9.000 betogers. Een delegatie van BDS Bruxelles liep mee, voorzien van een spandoek met daarop “Boycot Carrefour, Free Palestine” – in zwarte en groene letters. Daarmee demonstreerden ze voor verschillende Carrefour-filialen. Op het raam naast de ingang van de Carrefour-supermarkt op de Kiekenmarkt hangen nog stickers met de gescandeerde leuzen, een hardnekkig overblijfsel van die actie enkele dagen geleden. “De boycot stoort me niet,” vertelt Faissal Boukricha, gerant van de Carrefour. “Wat me wel stoort, is dat de actievoerders de foute personen viseren en onze toegang blokkeren. Ze moeten zich richten tot het bestuur. Wij zijn zelfstandige franchisenemers. Enkele maanden geleden zijn we trouwens zelf gestopt met bepaalde Israëlische producten. Zo verdween SodaStream uit ons aanbod, omdat hun fabriek zich in de bezette gebieden bevindt. Ook dadels en avocado's uit Israël verdwenen al uit de rekken.”

Online leeft de boycot nog sterker. Op TikTok heeft de hashtag #boycottisrael meer dan 401 miljoen views, en ook op andere sociale media zoals Instagram en X leeft de boycot sterk. “Het is momenteel vaak het eerste wat we zien als we beginnen te scrollen op Instagram. Dat is ook goed, want die info vind je niet terug op reguliere media,” zegt Janad El Allam (18), die met een groepje vrienden zit te eten in de Quick nabij het Centraal Station. “Het is een kleine moeite om niet bij McDonald's te eten, terwijl er zoveel mensen in de Gazastrook niets te eten hebben.”
Een account waarop veel wordt gepost over het conflict is @letstalkpalestine, vertelt Janad. Dat Instagram-profiel – waarvan, opvallend, versies bestaan in verschillende talen – wordt gevolgd door 678.000 mensen en stelt zich als doel om een mini-Wikipedia te zijn over Palestina, met posts over apartheid, genocide en bio's van oorlogsslachtoffers.

Al is de grens tussen feit en fictie voor jongeren online soms niet altijd even duidelijk. Terug naar de Quick aan de Anspachlaan, waar boven een groepje tieners tussen 14 en 16 jaar rond een tafel zit. De jonge vriendinnen zijn ervan overtuigd dat McDonald's de oorlog rechtstreeks financiert, en dat ze nog steeds gratis maaltijden aanbieden aan Israëlische soldaten, vertellen ze.
Verschillende bedrijven kwamen de afgelopen maanden (noodgedwongen) met een statement, waarin ze zich distantiëren van betrokkenheid bij het conflict. McDonald's waarschuwde al in november via een statement voor desinformatie: “McDonald's Corporation financiert of ondersteunt geen enkele regering die betrokken is bij dit conflict en alle acties van onze lokale licentiehouders werden onafhankelijk uitgevoerd zonder toestemming of goedkeuring van McDonald's.”
Gevraagd naar een reactie op de situatie in Brussel verwees McDonald's naar de algemene mededeling. Een woordvoerder van Starbucks liet dan weer weten geen financiële informatie door te geven, omdat de koffieketen een beursgenoteerd bedrijf is.

1% van de omzet

Hoe zit het met de impact van de boycot? Gino Van Ossel, professor Retail & Trade Marketing aan Vlerick Business School, betwijfelt of de geviseerde bedrijven veel zullen voelen van de acties. “Stel dat de omzet van McDonald's in Brussel met 10% zakt, terwijl in Brussel ongeveer 10% van de omzet van McDonald's België wordt gedraaid, dan zakt de totale omzet met 1%. Daar ligt McDonald's als multinational niet wakker van.”

“Omdat de inzet relatief klein is, zal noch McDonald's, noch Carrefour door deze boycot vertrekken uit Israël,” meent Van Ossel. “Uiteindelijk blijft het voor die bedrijven een eenvoudige rekensom: weegt de verloren omzet in België op tegen de verliezen als ze vertrekken uit Israël?”

De zaken waren anders aan het begin van het conflict tussen Rusland en Oekraïne, stelt Van Ossel. Toen trokken westerse bedrijven zich wél terug uit Rusland. “Alle westerse bedrijven zijn daar nu weg, waardoor je er niet meer aan westerse producten raakt. Er was toen wereldwijd een enorme druk, niet alleen van mensen op straat, maar ook van aandeelhouders, van de Europese Unie, en meer. Dat zal in dit geval niet gebeuren, onder andere omdat de Verenigde Staten duidelijk pro-Israël zijn.”

Grotere impact in Midden-Oosten

“De boycot van Brusselse jongeren is vooral symbolisch,” duidt professor sociale psychologie Frank Van Overwalle (VUB) het gedrag van de jongeren. “Ze willen zich scharen bij de goeden, tegen Israël dat mensenrechten schendt. Ze willen aan de goede kant van de geschiedenis staan. En dat is begrijpelijk.”

“De zaken liggen wel anders in het Midden-Oosten, waar een veel grotere groep mensen de bedrijven boycot,” zegt Van Ossel. Lobna Morsi (26) kent die kant van het verhaal. Ze verhuisde zeven jaar geleden uit Egypte naar Brussel, en is vandaag een fervent aanhanger van de boycot. “McDonald's was heel populair in Caïro. Er staat bij wijze van spreken op elke straathoek een McDonald's. Maar dat is nu veranderd. In het Midden-Oosten zijn er minder straatprotesten dan hier. Eén manier om de pijn te kanaliseren is dus door te boycotten. Het is een van de weinige dingen die je kan doen. Naast natuurlijk hulp en geld doneren, maar dat verlicht de pijn maar tijdelijk, dat is niet zo structureel,” vertelt ze.
De impact van de wereldwijde boycot verschilt per regio. Zo bracht McDonald's-CEO Chris Kempczinski begin januari zelf naar buiten in een blogpost op LinkedIn dat verschillende markten in het Midden-Oosten en daarbuiten een significante impact ondervinden van de oorlog en de bijbehorende desinformatie.