Belgische gewestregeringen zetten licht op groen voor zwerfvuiltaks

De drie gewestregeringen in ons land hebben het samenwerkingsakkoord voor de zogenaamde ‘zwerfvuiltaks’ goedgekeurd. Die houdt producenten verantwoordelijk voor de opruimkosten van zwerfafval. Dat meldt het kabinet van ontslagnemend Brussels minister van Leefmilieu, Alain Maron (Ecolo).

Net zoals de Vlaamse en Brusselse regering eerder deden, heeft de Waalse regering het samenwerkingsakkoord voor de regeling van de ‘uitgebreide producentenverantwoordelijkheid’ (UPV), goedgekeurd.

Die zogenaamde zwerfvuiltaks - gebaseerd op een Europese richtlijn - houdt producenten van verpakte dranken en voeding, tabak, vochtige doekjes en ballonnen verantwoordelijk voor de opruimkosten van zwerfafval. Momenteel zijn het de gewesten en gemeenten, en dus ook de belastingbetaler, die daarvoor opdraaien.

Voor Maron is het “niet meer dan terecht dat bedrijven die producten voor eenmalig gebruik of oververpakte producten op de markt brengen, die vaak als zwerfvuil eindigen in de openbare ruimte, een deel van kosten dragen.” Tegelijk moet de zwerfvuiltaks de betrokken sectoren aansporen om hun verpakkings- en distributiemethoden te herzien, en te investeren in preventie- en bewustmakingsacties.

Stedelijke context

In totaal kan die belasting 158 miljoen euro opleveren, verspreid over de drie gewesten. Dat bedrag ligt evenwel nog niet vast, maar is het resultaat van schattingen die de gewesten doorgaven omtrent de publieke kosten voor het opruimen van zwerfvuil.

Opvallend: terwijl die kosten in Vlaanderen en Wallonië rond de 10 euro per inwoner worden geraamd, bedraagt dat in Brussel ongeveer 40,9 euro per inwoner. Als toelichting verwijst het kabinet van Maron naar de stedelijke context van het Brussels gewest.

“Onze regio is dichtbevolkt met heel wat hoogbouw en kwetsbare wijken. Dagelijks ontvangt het gewest gemiddeld 400.000 pendelaars en heel wat toeristen. Tellen we daar de daklozen en mensen zonder papieren bij die zich ophouden in de publieke ruimte, dan stellen we vast dat de openbare netheid onder constante druk staat.”

Zo wordt jaarlijks gemiddeld 30.000 ton aan zwerfvuil opgehaald in het Brussels gewest. Dat is meer dan in Wallonië en iets minder dan in Vlaanderen, beide gewesten met een aanzienlijk grotere oppervlakte. Het kabinet van Maron voegt wel toe dat elk gewest een eigen berekeningsmethode hanteerde. Voor het uiteindelijke bedrag zal gewerkt worden aan een gemeenschappelijk methodologie, “zoals opgenomen in de overeenkomst”.

Grensaankopen

Het samenwerkingsakkoord kon op stevige kritiek rekenen van voedingsfederatie Fevia en handelsfederatie Comeos. Volgens Bart Buysse, CEO van Fevia, kan de extra heffing leiden tot meer grensaankopen. “De torenhoge fiscale druk, zeker op drankverpakkingen, is nu al een belangrijke drijfveer achter de stijgende grensaankopen”, klinkt het.

"In 2024 werd voor 747 miljoen euro aan voeding en dranken over de grens gekocht, een stijging van 37 procent ten opzichte van 2022. De aangekondigde inspanning op federaal niveau om grensaankopen terug te dringen via een verlaging van de federale verpakkingsheffing in 2027, wordt hiermee volledig tenietgedaan."

Fevia vreest dat hierdoor bedrijven kosten zullen moeten betalen voor producten die ze al op de markt hebben gebracht, zonder dat het bedrag vooraf bekend was. Ook wordt gevreesd dat afvalverwerkingsbedrijf Fost Plus "onterecht de volledige kost zal dragen voor zwerfvuil.”

Statiegeldsysteem

Comeos deelt die bezorgdheden. Fevia en Comeos herhalen hun voorstel, dat ook al werd ingediend bij de vorige regeringen. "Begin met een forfaitair bedrag van maximaal 30 tot 35 miljoen euro, in lijn met onze buurlanden", klinkt het.

Het kabinet van Maron verwijst daarvoor naar enkele clausules in de overeenkomst. Die stipuleren dat het bedrag dat gefactureerd wordt aan de betrokken bedrijven kan dalen indien de hoeveelheid zwerfvuil de komende jaren afneemt. Daarvoor volgt in 2028 een evaluatie, die nadien om de 5 jaar zal gebeuren. Ook zullen de bedragen herzien worden indien een statiegeldsysteem wordt ingevoerd.

Europese richtlijn

De tekst van de zwerfvuiltaks had eigenlijk in 2023 al moeten aangenomen worden, in lijn met de Europese ‘Single Use Plastics’-richtlijn. Toen raakten de gewesten het echter niet eens over de heffing, en vond toenmalig minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) de taks te hoog.

Vorige week zette de Brusselse regering uiteindelijk het licht op groen. De Vlaamse regering deed dat afgelopen maandag.

Nu de drie gewesten hun goedkeuring hebben gegeven, zal de tekst naar de Raad van State worden gestuurd. Na de zomer wordt die ter goedkeuring voorgelegd aan de drie parlementen.