Grondwettelijk Hof schorst uitstel lage-emissiezone

Het Grondwettelijk Hof schorst de beslissing van het Brussels Gewest om de invoering van de geplande strengere lage-emissieregels twee jaar uit te stellen. In principe geldt daardoor meteen weer de oude en strengere timing, die Euro 5-diesels en Euro 2-benzines nu al weert. Wat dat betekent voor Brusselse automobilisten blijft op dit moment onduidelijk.

"Het Hof oordeelt dat de bestreden ordonnantie een onherstelbaar nadeel kan toebrengen aan een van de verzoekende partijen, een kind dat aan chronische astma en allergieën lijdt", klinkt het in een persbericht van het Grondwettelijk Hof.

Het Hof oordeelt voorts dat het uitstel "een aanzienlijke achteruitgang met zich meebrengt van het beschermingsniveau van het recht op gezondheid en van het recht op een gezond leefmilieu, en die achteruitgang is niet redelijk verantwoord."

De uitspraak komt er nadat de organisaties Bral, Les chercheurs d’air, Fédération des maisons médicales en de Ligue des droits humains naar het Hof waren gestapt, samen met drie burgers van wie de gezondheid persoonlijk leed onder het uitstel.

Twee jaar uitstel

Ter herinnering: in oktober 2024 besloot het Brussels parlement om de volgende geplande verstrenging van de LEZ met twee jaar uit te stellen. Op die manier mogen dieselwagens met de euro 5-uitstootnorm en benzinewagens met de euro 2-norm nog tot 2027 rondrijden in het gewest. De stap, midden in de regeringsonderhandelingen, leidde toen tot verontwaardiging bij de groene partijen.

Het Grondwettelijk Hof volgt de argumentatie van de klagers zowel op individueel als collectief vlak.

“Het Hof beklemtoont dat tal van wetenschappelijke studies aantonen dat kinderen een kwetsbare groep vormen die vatbaar is voor de effecten van luchtverontreiniging”, luidt het in een persbericht.

“Volgens het Hof kan het uitstel van een maatregel tot verbetering van de luchtkwaliteit en waarvan de doeltreffendheid is gekend, zelfs indien het tot twee jaar wordt beperkt, leiden tot een aanzienlijke verslechtering van de gezondheidstoestand van een kind dat al ernstig onder de huidige luchtverontreiniging lijdt. Het Hof besluit daaruit dat de bestreden ordonnantie een onherstelbaar nadeel kan toebrengen.”

Standstill geschonden

Het Grondwettelijk Hof ging ook mee in de redenering dat het standstill-principe werd geschonden. Dat houdt in dat een regering geen beleid kan invoeren dat een bestaand beschermingsniveau van de burger aanzienlijk vermindert.

“Het Hof beklemtoont voorts dat het door het besluit van 30 juni 2022 ingevoerde tijdsschema een blijvende en geleidelijke inspanning op lange termijn beoogt, rekening houdend met toekomstige generaties”, laat de instelling nog weten.

“Uit het verslag 2023 over de evaluatie van de lage-emissiezone blijkt dat dat tijdsschema in de periode 2018-2023 tot resultaten heeft geleid. Het Hof besluit daaruit dat het bij de bestreden ordonnantie bepaalde uitstel een aanzienlijke achteruitgang met zich meebrengt van het beschermingsniveau van het recht op gezondheid en van het recht op een gezond leefmilieu.”

Armere gezinnen kwetsbaarst

De verantwoording door de voorstanders van het uitstel weegt niet zwaar genoeg, oordeelt het Hof nog. Met name het argument dat gezinnen met een laag inkomen zwaar worden getroffen.

“Niets wijst erop dat de aankoop van een tweedehandsvoertuig dat maximaal enkele jaren nieuwer is dan het oudere voertuig – aankoop waarin reeds in 2018 en meer nog in 2022 kon worden voorzien – een belangrijke hindernis vormt."

"Tal van studies tonen bovendien aan dat de bevolkingscategorie die de bestreden ordonnantie beoogt te beschermen, eveneens de categorie is die het meest kwetsbaar is voor luchtverontreiniging en de eruit voortvloeiende gezondheidsproblemen.”

Originele timing van kracht, concrete gevolgen onduidelijk

Voorlopig gaat het om een schorsing van het uitstel. Het Hof buigt zich de volgende drie maanden ook over een beroep tot nietigverklaring.

Wat de precieze gevolgen zijn van de uitspraak is momenteel onduidelijk. De woordvoerder van het Grondwettelijk Hof laat weten dat "de oorspronkelijke ordonnantie met betrekking tot die [uitgestelde] fase opnieuw geldt, tot het Hof ten gronde uitspraak doet binnen uiterlijk 3 maanden."

"De regering moet de oorspronkelijke timing in principe meteen laten respecteren," laat ook Bral weten. "Maar het arrest bepaalt ook dat personen die in inbreuk zijn een zekere tijd moeten krijgen om zich aan te passen, net zoals de regering en het parlement tijd moeten krijgen om begeleidingsmaatregelen te nemen."

Gewestadministratie Leefmilieu Brussel zegt dat haar juristen de uitspraak bestuderen en dat er overleg volgt met de andere betrokken administraties en de voogdijminister Alain Maron (Ecolo).

Maron is alvast verheugd over de uitspraak. Ook hij laat nog bestuderen wat het arrest nu precies betekent in de praktijk en verwijst naar overleg met alle betrokken administraties.

"De schorsing van de maatregel is een krachtig signaal: het is noodzakelijk om ambitieuze normen voor luchtkwaliteit te behouden, gezien de uitdagingen op het gebied van volksgezondheid en milieu."

Gerichte steun voor wie het nodig heeft

Minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt (Groen) noemt het arrest "een overwinning voor de gezondheid van onze kinderen en kwetsbare bewoners".

"Geen uitstel meer, maar snel gerichte steun voor wie het nodig heeft", vraagt Van den Brandt. "Er moeten nu gerichte maatregelen komen, zoals een mobiliteitsbudget voor mensen met financiële problemen. Met de gezondheid van onze kinderen sol je niet."

Het uitstel van de LEZ werd destijds goedgekeurd door MR, Open VLD, PS, Les Engagés, Team Fouad Ahidar en Vlaams Belang. Groen, Ecolo en DéFI stemden tegen, terwijl Vooruit, N-VA en CD&V zich onthielden.

Aanpassingen

Christophe De Beukelaer, fractieleider van Les Engagés in het Brussels parlement, reageert donderdagavond dat de partijen die voor het uitstel van de strengere LEZ zijn, nu een oplossing moeten vinden. “Er zullen aanpassingen moeten worden overwogen, in functie van de gerechtelijke conclusies. Het doel is duidelijk: de beslissing van het Hof respecteren, terwijl we vermijden dat een deel van de autobestuurders onterecht gegijzeld wordt.”

Opvallend, de uitspraak van het Grondwettelijk Hof heeft ook gevolgen voor het uitstel van de verstrenging van de lage-emissiezones in Gent en Antwerpen, zo meent de Bond Beter Leefmilieu.

De Vlaamse regering wil die verstrenging wettelijk uitstellen, maar volgens de Bond kan dat niet met de nieuwe uitspraak in het achterhoofd. Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns (CD&V) zegt in een reactie dat hij het arrest bestudeert en dat hij "binnenkort in de schoot van de Vlaamse regering de hervorming van de LEZ zal bespreken".