Brusselse formatie: ‘Dit is geen institutionele crisis, maar een crisis van karakters’

De Vlaamse feestdag is ook voor de Nederlandstalige Brusselaars een dag in mineur. Er is nog altijd geen Brusselse regering, en daarin is, hoe je het draait of keert, de N-VA een cruciale factor. Met de N-VA als het kan, zonder als het moet, luidt het adagium van minister Elke Van den Brandt (Groen). Vlaams minister Cieltje Van Achter (N-VA) blijft loyaal aan de enige Nederlandstalige meerderheid die al gevormd is: één met de N-VA. “We moeten als Vlamingen aan één zeel trekken,” zegt ze.

Geanimeerd is het zeker, als Elke Van den Brandt en Cieltje Van Achter samen geïnterviewd worden. De N-VA is niet vergeten hoe de Vlaamse meerderheid voor een Brusselse regering met N-VA erbij werd losgelaten door de informateurs Van den Brandt en Christophe De Beukelaer (Les Engagés). En nog een tweede keer toen Groen en Vooruit samen met Team Fouad Ahidar en de PVDA gingen onderhandelen. Van den Brandt hekelt dan weer de houding van de N-VA als het over het Brussels Gewest gaat. “Een failed state? Komaan zeg!”

Plaats van afspraak is het Muntplein. Een symbolische plek voor de Vlaamse gemeenschap in Brussel. Vlak bij het Martelaars­plein, hoofdzetel van de Vlaamse regering, en met Muntpunt als uithangbord van de Vlamingen in Brussel, en daarnaast ook het Vlaams-Nederlands huis De Buren.

Maar het Muntplein is ook niet gespeend van enige ambiguïteit, want het is even goed de plek waar in 1830 de Belgische revolutie begon, met de opvoering van De Stomme van Portici. Laat het net Van den Brandt zijn die daar met een kwinkslag op wijst.

N-VA en Groen: de spreidstand kan moeilijk groter zijn. Conservatief versus progressief. Vlaamsgezind versus kosmopolitisch. “Op persoonlijk vlak vinden we elkaar, hoor,” zegt Van den Brandt die ook collegevoorzitter is van de Vlaamse Gemeen­schapscommissie (VGC). “Straks zitten we samen over de VGC en de plannen van Vlaanderen voor 2026.”

11 juli komt eraan. Hoe is het met de Vlamingen in Brussel gesteld?

Cieltje Van Achter: Goed. Fijn dat we 11 juli volop kunnen vieren. Het is een feest van verbondenheid. Van de anderstaligen die Nederlands willen leren tot de Vlaming die hier al zijn hele leven woont. Het is ook een feest van engagement. Wij investeren in onderwijs, in zorg, in taal. Dat kunnen we die dag tonen. Ook kijk ik heel erg uit naar het samen zingen op de Grote Markt.

Elke Van den Brandt: Nederlands is nog te veel een taal van het verstand. Je gebruikt het op school, het is de taal die je nodig hebt op de arbeidsmarkt. Het moet meer nog een taal worden van het hart. Waarin kinderen spelen, een babbeltje slaan. Om zo onze taal verder te verankeren. Het Nederlands moet de maïzena zijn, het bindmiddel. Daarom is een 11 julifeest belangrijk.

Wat zijn de pijnpunten?

Van den Brandt: Als het over onderwijs gaat was ik wel kwaad op de minister van Onderwijs (Zuhal Demir, N-VA, red.), die zegt dat iedereen op maandag 30 juni, de laatste schooldag, aanwezig moet zijn. De realiteit is vooral dat zoveel kinderen al maanden geen leerkracht voor de klas hebben gehad.

Voor de crèches wordt meer plaats beloofd, maar er moet ook iets gebeuren aan het tekort aan personeel. Daar hoor ik de Vlaamse regering veel minder over. Crèches staan leeg omdat er geen personeel is. Terwijl er met een beter statuut voor de kinderverzorgers wel mogelijkheden zijn. Ik hoor Vlaanderen zeggen: daar is geen geld voor. Maar ze heeft wel drie miljard euro veil om een luchthaven te kopen. Dan vraag ik me af: waar liggen de prioriteiten?

Van Achter: Het leerkrachtenprobleem is groot. Daarvan zijn we ons bewust, maar er is ook veel gebeurd onder Ben Weyts (voormalig N-VA-minister van Onderwijs), door bijvoorbeeld voor de zij-instromers meer anciënniteit mogelijk te maken. Dat heeft enorm gerendeerd.

Ik heb deze week een school bezocht in Sint-Gillis, in een moeilijke buurt, met een sterk schoolteam, een sterk project en zonder leerkrachtentekort. Het kan dus wel. We investeren tegelijk ook hard in buitenschoolse opvang. Er is 11 miljoen euro bijkomend vrijgemaakt. Om onze kinderen ook na school in contact te brengen met het Nederlands. Tot slot willen we ook de ouders die voor het Nederlandstalige onderwijs kiezen, warm maken voor onze taal.

Even naar de politieke situatie. Er was vorig jaar in november een meerderheid aan Nederlandstalige kant, voor een toekomstige Brusselse regering, met Groen, N-VA, Vooruit en Open VLD. Bestaat die meerderheid nog?

Van Achter: Ja. Ik heb mijn woord gegeven. Het is de enige meerderheid die al gevormd is aan Nederlandstalige kant. We stonden ook op een zucht van een akkoord voor de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

Van den Brandt: We hebben in Brussel een meerderheid nodig in beide taalgroepen én in het hele parlement. De Brusselwet is daar kristalhelder over. Vandaag is er in geen van beide taalgroepen een meerderheid.

Het klopt, er was een coalitie met de N-VA. Dat was voor Groen geen makkelijke keuze, iedereen weet dat we geen natuurlijke bondgenoten zijn, maar we hebben die keuze gemaakt in het belang van Brussel. Daarrond is echter geen meerderheid te vinden in het hele parlement. PS wil dat niet, Ecolo, Défi en PTB ook niet.

We hebben ook geprobeerd om een coalitie te maken zonder N-VA. Ook daar is geen meerderheid voor te vinden. Het is een vraagstuk dat ons nu al een jaar gijzelt. Met of zonder N-VA? Sommige partijen willen niet zonder (MR, Open VLD, red.) andere partijen willen niet met. Dat plaatst Brussel in een houdgreep. Daar moeten we vanaf. De veto’s moeten verdwijnen. Brussel verdient het om bestuurd te worden, om verdedigd te worden.

Mevrouw Van Achter, er is geen meerderheid mogelijk in het Brussels parlement met de N-VA. Wat nu?

Van Achter: Wij willen mee aan boord van die regering om moedige beslissingen te nemen, om te hervormen. Rond veiligheid, tweetaligheid, de begroting, de complexe structuur, et cetera. Het is heel duidelijk dat de PS die hervormingen niet wil. De PS heeft neen gezegd tegen die plannen (begin december vorig jaar, red.) en is dan achterover gaan leunen.

Sinds die dag is Brussel geblokkeerd. Daarom zeggen we: laten we als Vlamingen aan één zeel trekken. We moeten ons niet uit elkaar laten spelen door de Franstaligen. Zij moeten onze coalitie niet bepalen.

Van den Brandt: Dan moet je wel consequent zijn. Ga jij morgen met PTB in zee, Cieltje? Als die tot de Franstalige meerderheid behoort. Dan zeg je toch ook neen? Er blijft altijd een meerderheid nodig in het hele parlement. Er zijn vandaag veto’s van de ene taalkant naar de andere. Ik betreur dat. Dat maakt de formatie onmogelijk.

Van Achter: Er is wel een verschil tussen extreemlinks en mijn partij die democratisch is. En er is ook het veto van de PS dat nergens op gestoeld is. Neen, de PTB is echt niet de oplossing voor Brussel. Met extreemlinks en extreemrechts maken wij geen regering.

Van den Brandt: Iedere partij vindt haar eigen veto rechtmatig. Zo komen we er niet.

Mevrouw Van den Brandt, u heeft PS en N-VA in maart samen aan tafel gebracht. Voor het eerst. Hoe verliep dat gesprek?

Van Achter: Er was geen gesprek. Het ging een uur lang over racisme. Nee, laten we die Vlaamse meerderheid herstellen en hervormingen voorstellen. Dat is de enige weg.

En vervolgens? Alles is geprobeerd. PS wil niet met N-VA, maar Ecolo en Défi evenmin.

Van Achter: Dan moet je de PS aan tafel krijgen. Of Ecolo.
Van den Brandt: Daarom heb ik dat gesprek met PS en N-VA georganiseerd. Om te begrijpen waarop het vastzit. Er wordt weleens gezegd dat dit een institutionele crisis is. Dat klopt niet. Brussel heeft 35 jaar zijn nut bewezen, omdat partijen wilden tonen dat het kán werken. Daarom zeg ik: we zitten in een crisis van karakters, van ego’s, niet in een institutionele crisis.

Er zijn een aantal mensen die hun eigen gelijk vooropstellen. Die houding maakt elke stap vooruit onmogelijk. Er heerst echt een machocultuur. Waren er alleen vrouwen geweest rond de tafel, we hadden misschien al een regering.

Van Achter: Als het over ego’s gaat, denk ik dat we daar ook namen op kunnen plakken. We moeten een kat een kat durven te noemen: Ahmed Laaouej is gewoon de verkiezingen van 2029 aan het voorbereiden.

Van den Brandt: Oh, als je namen noemt, mag je Georges-Louis Bouchez daar ook bijrekenen.

Van Achter: (Afgemeten) Ja. Maar over de Brusselse instellingen? Het heeft inderdaad 35 jaar gewerkt, omdat er respect was voor de andere taalgroep, voor de Brusselwet. Dat is er vandaag niet vanuit de PS. Wat Laaouej een heel jaar gedaan heeft, is de Vlaamse gemeenschap in Brussel aanvallen.

Van den Brandt: Het communautaire is jammer genoeg terug van weggeweest. Er waren voordien in de Brusselse regering ook spanningen, maar die gingen over de tegenstellingen tussen rechts en links, of over meer of minder natuur in de stad.

De PS dreigt er nu mee om ook aan Nederlandstalige kant op te komen. Wat dachten jullie toen jullie dat hoorden?

Van den Brandt: Dat maakt het probleem alleen maar groter. We zullen nog meer lijsten hebben. Het zal nog moeilijker worden om een coalitie te maken. De oplossing is juist partijen die beter samenwerken, over de taalgrenzen heen.

Van Achter: Ik maak me daar heel grote zorgen over. Eerst stelt Laaouej een minderheid voor in de Nederlandse taalgroep, dan wil hij met een geheime stemming de ministers laten kiezen. Nu is er ‘het verraad van Vooruit’ omdat ze niet met de communisten in zee willen gaan. Dit is een gebrek aan respect voor de Vlaamse gemeenschap in Brussel. Wat is het volgende?

Er ligt een piste op tafel aan Nederlandstalige kant om met een minderheid te regeren. Met Groen, Vooruit en CD&V, en gedoogsteun van bijvoorbeeld Team Fouad Ahidar. Een goed idee in deze communautaire sfeer?

Van den Brandt: De Brusselwet voorziet daar niet in. Je hebt een meerderheid nodig in de eigen taalgroep om de ministers aan te duiden, om in de VGC de begroting en verordeningen goed te keuren, en er zijn bijna wekelijks stemmingen in het parlement nodig met een dubbele meerderheid. Ik zie niet hoe je dat voor elkaar krijgt als er geen meerderheid is aan Nederlandstalige kant.

Van Achter: Een minderheidsregering is een archislecht idee. We mogen ons niet laten marginaliseren.

Waarom houdt u, mevrouw Van Achter, zo hard vast aan die regeringsdeelname?

Van Achter: Omdat ik dat verschuldigd ben aan onze kiezers. We willen een begroting op orde, een veilige en propere stad, respect voor de taalwet en een activering van werkzoekenden. Ook heb ik een mandaat gekregen van mijn partij om hervormingen op tafel te leggen voor Brussel.

Praat u met eerste minister Bart De Wever over Brussel?

Van Achter: Uiteraard. Ik ben een vast item op het partijbestuur. ‘Hoe gaat het in Brussel?’ is vaak het eerste agendapunt. Dus, ja we spreken heel veel over Brussel. En week na week moet ik een update geven van deze triestige saga.

Van den Brandt: Als ik even mag: de N-VA zou toch veel meer kunnen doen voor Brussel vanuit de federale regering. De fusie van de politiezones is een goede zaak, maar ik had veel meer verwacht op het vlak van veiligheid bijvoorbeeld. De politie voor de metro is nog altijd niet versterkt. Die wordt nu betaald vanuit middelen voor mobiliteit. Beliris schroeft dan weer de investeringen in de hoofdstad terug.

Dan zou ik zeggen: als Brussel elke week een agendapunt is op het N-VA-partij­bestuur, grijp dat moment aan om voor Brussel op tafel te kloppen.

Van Achter: Heb je het federale regeerakkoord wel gelezen? Er is juist veel beslist rond de veiligheid in hoofdstad, met een versterking van de politie. Er komt nu eindelijk een fusie van de politiezones, maar wat besliste de Brusselse regering? Een spuitruimte voor drugsgebruikers aan Merode. Waar zoveel scholen zijn. Ik pik jouw kritiek niet.

Van den Brandt: Er gaat bij Arizona veel energie naar symboolmaatregelen. De grenscontroles bijvoorbeeld om de migratie in te dijken. Volgens experten zal dat weinig impact hebben. Kunnen we die politie niet beter inzetten voor de veiligheid in de hoofdstad? Voor defensie-uitgaven geldt dat the sky the limit is, maar voor klimaat hoor ik altijd dat riedeltje van “haalbaar en betaalbaar”. En dan zwijg ik nog over de premier die over Brussel praat, over een failed state. Dit is geen premier van wie ik denk: hierin heb ik een bondgenoot. De N-VA lijkt Brussel te hebben opgegeven.

Van Achter: Jullie hebben de Brusselse begroting in de prak gereden, en er is geen regering. Dan is dat een failed state. De premier heeft gelijk. Dat wil echter niet zeggen dat de N-VA Brussel loslaat. Integendeel. Ik ben door mijn partij aangesteld om voor Brussel te werken, elke dag.

Van den Brandt: De ironie is dat N-VA en PS hier elkaar ergens in vinden. De N-VA wil aantonen dat Brussel het niet kan. De PS vreest dat de N-VA Brussel zal blokkeren. Wel, die angst is de PS nu zelf aan het bewerkstelligen. Wat vijfendertig jaar met zoveel liefde is opgebouwd, in het belang van de Brusselaar, wordt helemaal onder de bus gegooid. Dat gaat er bij mij niet in.

Is er een verborgen plan van de N-VA om Brussel in een confederale plooi te leggen, zodra ze in de regering zit? Dat is wat Laaouej vreest.

Van Achter: De vrees dat wij Brussel zouden blokkeren, is hallucinant, want het is vandaag net de PS die Brussel blokkeert. We willen inderdaad hervormingen, en dat de Vlaamse en Franse gemeenschap hun verantwoordelijkheid opnemen in Brussel. Maar net zo goed willen we de regio’s versterken. Onze agenda hierover is heel transparant. Maar je stapt niet in een regering om die vervolgens te blokkeren. Het is voor ons (als Vlaams-nationalistische partij, red.) ook niet natuurlijk om op Belgisch niveau te besturen. Maar wij doen dat wel. We zijn een verantwoordelijke partij.