Beter luisteren, minder kibbelen: lokale bemiddelaars winnen terrein

Steeds meer Brusselaars spreken een neutrale bemiddelaar van de gemeente aan om problemen met de buren op te lossen. “In 2017 ging het om tweeduizend dossiers voor het hele Brusselse gewest, vandaag is dat zeker het dubbele.”

In een gloednieuw gebouw in Brussel kregen twee jonge eigenaars de blijvende geluids­hinder waarover hun onderburen klaagden maar niet opgelost. De isolatie was al nagekeken, de wijkagent al twee keer langsgekomen voor overleg. De vrouw van het koppel werd gevraagd om haar schoenen met hakken binnenshuis uit te doen. Ze deed dat. Toch bleef de lokale politie klachten ontvangen. Van de rollende kinderautootjes van hun zoontje, tot schuivende stoelen, het geluid van hun televisie of radio en af en toe een vallend voorwerp: het was de onderburen te veel. Niet veel later werd het ook de lokale politie te veel. Die schakelde de gemeentelijke bemiddelingsdienst in.

“De jonge eigenaars toonden zich begripvol, maar verrast dat ze zich niet normaal konden verplaatsen in hun eigen huis,” vertelt Nathalie Philippart. Zelf is zij buurtbemiddelaar in Molenbeek, en werkt ze als referent voor alle Brusselse bemiddelingsdiensten. Uit privacyoverwegingen geven die geen eigen verhalen prijs. “Bemiddelaars moeten vertrouwelijk zijn en altijd onpartijdig. Wie met ons komt praten, doet dat altijd vrijwillig. Dat vertrouwen willen we niet schaden,” benadrukt Philippart.

In de vernoemde nieuwbouw is uiteindelijk via bemiddeling naar allerhande oplossingen gezocht. De nieuwe eigenaars installeerden gordijnen, legden een tapijt en lieten hun schoenen achter in de hal. Maar intussen begonnen ook andere bewoners van het gebouw te klagen over lawaai – en niet alleen van het jonge koppel. “Die klachten zijn doorgestuurd naar Brussel Leefmilieu. Zij hebben ter plaatse vastgesteld dat de problemen door de parketvloer kwamen,” vertelt Philippart. De vloer zou niet goed zijn aangelegd of geïsoleerd, wat eigenlijk een fout was van de aannemer. En na al die vijven en zessen regelden de bemiddelaars dan maar een syndicusvergadering met alle mede-eigenaars. Een gezamenlijke klacht bleek een succes. “De aannemer voerde de isolatiewerken op eigen kosten uit,” besluit Philippart.

Praten helpt, klinkt de boutade dan. En in Brussel groeit die aanpak. Meerdere gemeenten pakken de laatste tijd uit met promotiecampagnes voor hun lokale bemiddelaars. “Een conflict? Laten we erover praten,” tipte het gemeenteblad van Anderlecht deze winter de lokale bemiddelingsdienst als uitweg voor allerhande conflicten. Op de illustratie staat een buurjongen met drumstel, ruziënde koppels en een opdringerige huisbaas. “Et si on s'écoutait?” zo publiceerde de tegenhanger uit Elsene deze maand een advertentie online en in het straatbeeld.

Gratis dienst

“De Elsense bemiddelingsdienst kreeg onlangs een extra jurist. Veel burgers weten niet dat de gemeente deze gratis dienst aanbiedt, daarom is er elk jaar een nieuwe campagne,” zegt schepen van Preventie Nevruz Unal (PS) uit Elsene. Dit voorjaar plant ze een actie om de inwoners te wijzen op de sociale en herstelbemiddelingsdiensten in de gemeente, die licht verschillen van de lokale bemiddelaars. Die laatste sussen vooral problemen tussen burgers onderling, zoals buren, gezinnen of huisbazen en hun huurders, bijvoorbeeld. Het is bij dat type bemiddelaars dat zowat overal in Brussel het aantal dossiers stijgt. “Bemiddeling vormt een belangrijk onderdeel van preventie. Kleine conflicten los je best op vooraleer die verergeren. Zo anticiperen we op grotere problemen,” zegt Unal daarover.

Is er dan ook meer conflict? “Nee, conflict is er altijd geweest. Door in te zetten op promotie van de diensten, raken die bekend, en dat loont,” zegt Nathalie Philippart. Zij is al vijftien jaar vertrouwenspersoon in Molenbeek, maar ook expert bij het overkoepelende, Brusselse netwerk van openbare bemiddelingsdiensten voor interpersoonlijke conflicten. Dat bestaat sinds 2005, toen de federale overheid een wetgevend kader lanceerde voor dat soort bemiddelaars.
Elke gemeente in België heeft sindsdien minstens één bemiddelaar in dienst, al kan de naam variëren: lokale bemiddelaars, wijkbemiddelaars of nog iets anders. Soms zit de sociale bemiddeling, die mensen bijvoorbeeld naar het OCMW leidt of helpt bij het aanvragen van een nieuwe identiteitskaart, mee in de dienst inbegrepen, soms helemaal niet. En in enkele gevallen, onder meer in Brussel-Stad, werken de bemiddelaars voor een externe vzw, zoals preventiedienst Bravvo.

Het maakt de uniformiteit van hun beroep er niet makkelijker op, maar toch vinden burgers de weg naar de bemiddelaars steeds gemakkelijker. “In 2017 waren er in het hele gewest zo'n tweeduizend bemiddelingsdossiers per jaar. Vandaag is dat zeker het dubbele,” schat Nathalie Philippart. “De promotie werkt, maar ook de mond-tot-mondreclame. Hoe meer burgers tevreden zijn over de bemiddeling, hoe meer zij de dienst als tussenpersoon zullen aanraden in hun eigen netwerk.”
Dat er sinds twee jaar een samenwerking is met de Brusselse vredegerechten, helpt om extra dossiers naar de bemiddelaars door te verwijzen. “Wij wonen de zittingen van de vrederechter live bij, zodat de betrokken partijen ons vrijblijvend kunnen aanspreken voor opvolging,” zegt Philippart.

Dat blijkt te werken: alleen al in Molenbeek zijn vorig jaar 422 dossiers bij de lokale bemiddelingsdienst afgehandeld, of bijna de helft meer dan in 2023. Ruim de helft van al die dossiers ging over huisvesting. Denk daarbij aan geschillen tussen huurders en verhuurders, tussen mede-­eigenaars en hun syndicus of tussen buren die bijvoorbeeld niet kunnen slapen van elkaars lawaai. Een kwart van de conflicten vond plaats binnen gezinnen, de rest ging over handelszaken, kraakpanden of zelfs een keer een vriendenruzie. Ook in Sint-Lambrechts-Woluwe ging het aantal dossiers met 47 procent de hoogte in sinds de samenwerking met de vrederechter.

“Het gaat om relaties. Je stapt niet naar de politie of rechter omdat je buurman je geen goeiedag zegt, al kan dat wel een teken zijn van diepere spanningen. Een bemiddelaar helpt om dat soort frustraties uit te spreken. We willen eerst en vooral de communicatie weer herstellen,” zegt Philippart.

Vredige buurt

Toch stijgt het aantal dossiers niet in elke Brusselse gemeente in dezelfde mate. In Sint-Agatha-Berchem daalt het aantal lokale bemiddelingszaken bijvoorbeeld al acht jaar lang, meldt die gemeente. Veel van die dossiers zijn overgeheveld naar hun sociale bemiddelaars of de lokale politie.

Ook in de stad Brussel is vorig jaar een lichte daling opgetekend: preventiedienst Bravvo behandelde toen 279 dossiers, een zesde minder dan het jaar ervoor. Grofweg zit het aantal zaken er wel in stijgende lijn. “Dat is het geval sinds 2019. Enerzijds dankzij een heropleving na covid, anderzijds dankzij systematische sensibilisering van al onze partners, verenigingen en politie die naar ons doorverwijzen,” zegt woordvoerster Séverine Hébrant van Bravvo. Sinds 2022 loopt in Brussel-Stad een sensibiliseringsproject over burenconflicten.

“Veel mensen praten tegenwoordig liever met een bemiddelaar dan met de politie of justitie,” merkt bemiddelaar Sandra Lopo uit Sint-Pieters-Woluwe. Ook bij haar ging het aantal dossiers vorig jaar met twintig procent de hoogte in. Net als in Sint-Lambrechts-Woluwe gaat het dan vooral om burenruzies, huurgeschillen, mede-eigendommen of echtscheidings­zaken. In Brussel-Stad zijn burenruzies alleen al goed voor ruim de helft van de dossiers. Het gaat, voor alle duidelijkheid, alleen om directe buren. In theorie komen lokale bemiddelaars niet tussen voor spanningen op straat of in de wijk.

“Dat is voer voor de politie, want in een noodsituatie kunnen wij te moeilijk onpartijdig blijven. Het kan natuurlijk dat een burger ons belt omdat twee buren zo luid aan het ruziemaken zijn dat hij niet kan slapen,” zegt Nathalie Philippart. “Of dat kinderen onveilig met een bal op straat spelen. Bij dat soort zaken openen wij het gesprek, maar alleen als alle betrokken partijen dat willen en nooit openlijk op straat. Ons werk is vertrouwelijk.”

Wat zeggen die cijfers nu precies? Staat de stad onder hoogspanning, met al die extra burenruzies, of net niet? “Zoals gezegd: wie hulp zoekt bij ons, doet dat altijd vrijwillig. In die zin vind ik onze bekendheid net een goede zaak. Wij zijn geen relatietherapeuten. We reiken nooit een eigen oplossing aan, maar faciliteren het gesprek en kunnen mensen daarin doorverwijzen naar verdere hulp op maat: van justitie tot maatschappelijk werkers,” zegt Philippart.

Vredegerecht

Een versterkte samenwerking met justitie duwt het aantal dossiers mee omhoog, want sinds kort werken enkele Brusselse vredegerechten samen met lokale bemiddelaars. Zij komen hun zittingen live bijwonen: een soort permanentie om het latere gesprek te openen. “Dat werkt goed. De vrederechter kan de twee partijen voortaan al tijdens de zitting naar ons doorverwijzen. Vrijblijvend, natuurlijk,” zegt Philippart.

Na een proefproject in Sint-Gillis, amper twee jaar geleden, sprongen alvast de gemeenten Molenbeek en Sint-Pieters-Woluwe op de kar. “In zowat zeven op de tien gevallen bereiken de partijen via bemiddeling onderling een akkoord,” zegt Sandra Lopo uit Sint-Pieters-Woluwe. “De oplossing komt dus van henzelf. Vaak voelen mensen zich minder gehoord bij justitie: sommigen komen zelfs naar ons wanneer ze hun rechtszaak al hebben gewonnen.”

De lokale bemiddelaars zijn dus niet van plan om de campagnes snel af te bouwen. Net dit jaar bestaat de federale wet op hun functie twintig jaar. De Federale Bemiddelingscommissie bevestigt dat er nog een eigen, nationale campagne volgt in het najaar. “De eerste lokale bemiddelaars in Brussel kwamen er in 1998, als proefproject in Jette en Etterbeek. Pas in 2005 werd dat wettelijk uitgebreid naar alle gemeenten. Dat is nog altijd redelijk recent,” zegt Nathalie Philippart. “Promotie blijft dus een continu proces.”