Q(ee)R Codes brengen genderdebat op straat in Brussel

Zaterdag werd in Brussel het kunstproject Q(ee)R Codes - Nieuwe Grenzen BXL 1000 van de kunstenaar Anna Raimondo ingehuldigd. Via QR-code-mozaïeken die in de grond zijn verankerd, kunnen luisteraars verhalen horen van non-binaire personen, queer- en transvrouwen over hun relatie met de openbare ruimte. Het project leidde in de Alhambrawijk onmiddellijk tot kritiek.

“Sociale controle heeft veel invloed op hoe veilig ik me voel”, klinkt het, wanneer je de QR-code aan het skatepark in de Kappellestraat in de Marollen scant. Aan het woord is Anniek Schalij, een Amsterdamse vrouw die in Brussel woont. Ze vertelt over hoe fijn ze de plek vindt, maar ook hoe onveilig diezelfde plek ‘s avonds kan zijn.

Het is een van de tien luisterpunten in het centrum van Brussel die persoonlijke verhalen verbinden met de fysieke ruimte. De podcasts, die variëren van observaties tot reflecties over gender en stedelijkheid, bieden een diepgaande blik op hoe mensen zich verhouden tot de stad.

De maker van het kunstproject is Anna Raimondo. Met Q(ee)R Codes wil ze niet alleen verhalen delen, maar ook uitnodigen tot reflectie en dialoog over inclusiviteit en diversiteit.

Haar project ging van start in 2017. “Ik begon diepgaander na te denken over mijn ervaringen in Brussel, en stelde me daar vragen bij. Hoe verwijst de stedelijke publieke ruimte naar onze opvattingen en posities rond gender? Om welke redenen wordt een plek door vrouwen of queer personen gezien als veilig of vijandig? Wat zijn onze dagelijkse gebaren van verzet?”

Om die vragen te beantwoorden, interviewde ze tussen 2020 en 2024 tien personen op een zelfgekozen plek in Brussel. Zo koos Aïda Yancy voor het Monument voor de Oorlogsduif aan de Schuitenkaai, een symbolische plek. Het standbeeld is een eerbetoon aan de postduiven die gesneuveld zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het vrouwelijk personage stelt het vaderland voor dat zowel de duiven als hun eigenaars eert. “Bijna altijd als we vrouwen in monumenten zien, gaat het slechts om symbolische beelden”, hekelt Yancy.

Het project maakt deel uit van Raimondo’s bredere onderzoek naar gendergebonden relaties met stedelijke ruimtes. Haar werk is internationaal erkend en combineert kunst met academisch onderzoek. Q(ee)R Codes is een samenwerking tussen de Stad Brussel en verschillende culturele partners, waaronder kunstencentrum de Centrale.

“Als verantwoordelijke voor urbanisme en openbare ruimte ben ik erg geraakt door dit feministische en geëngageerde werk”, zegt schepen Anaïs Maes (Vooruit). “Door deze verhalen te delen, nodigt Anna ons uit om na te denken over hoe we de stad gebruiken en ervaren. Het werk roept op tot reflectie over onze manier van bewegen in en omgaan met deze ruimte.”

Bovendien wijst Maes erop dat het belangrijk is om meer kunstwerken van vrouwen in de openbare ruimte te plaatsen. “Op dit moment is 97 procent van die kunstwerken gemaakt door mannen. Het is tijd om dit te veranderen en vrouwen zoals Anna Raimondo de plaats te geven die ze verdienen.”

Kritiek uit Alhambrawijk

Hoewel het project veel lof kreeg, zorgde één specifieke podcast voor controverse in de Alhambrawijk. In dit geluidsfragment beschrijft Quinn, een transvrouw, haar ervaringen in de wijk, inclusief een incident van seksuele intimidatie in een cafétoilet. Ze uit ook kritiek op het Comité Alhambra, dat volgens haar onverdraagzaam is tegenover sekswerkers.

Het comité reageerde scherp op sociale media en voelde zich onterecht neergezet als tegenstander van diversiteit. Ze benadrukten hun jarenlange inspanningen om overlast door straatprostitutie aan te pakken en pleitten voor structurele oplossingen zoals veilige werkplekken voor sekswerkers. Na overleg bood schepen Anaïs Maes excuses aan, en het geluidsfragment werd aangepast.

Zowel kunstenares Anna Raimondo als Quinn gaan akkoord met de aanpassing. “Ik had het fragment totaal niet geïnterpreteerd als een aanval op het Comité Alhambra”, zegt Raimondo. “We hebben erover gesproken, en besloten om het audiofragment aan te passen. Want de essentie van de podcast is veiligheid in de openbare ruimte in Brussel. Daarop willen we focussen.”

Bezoekers kunnen het volledige parcours vinden op de website van de Centrale.