Nienke ‘s Gravemade: ‘In Brussel heb je zelden een flirt op straat’

De Nederlandse auteur en actrice Nienke 's Gravemade roast machofilmpjes van Andrew Tate, finfluencers en gym boys met behulp van satire en snedige humor. Ze doet dat via Instagram vanuit haar huis in Brussel, maar bereikt tegenwoordig een almaar groter publiek daarbuiten. “Misogynie is een sluipmoordenaar.”

“Oh, mijn nieuwe lievelingsliedje,” zegt Nienke 's Gravemade als ze op de afspraak arriveert. Op de achtergrond weerklinkt 'Messy' van Lola Young, een lied over een veeleisende man voor wie de zangeres nooit genoeg leek. Met een aanstekelijke toon zet ze hem op zijn plaats. 's Gravemade doet hetzelfde, maar dan via sociale media. Met satire en lachwekkende gezichtsfilters haalt ze vrouwonvriendelijke uitspraken van mannelijke internetfiguren in een vingerknip onderuit.

“Soms zien de mannen over wie ik een filmpje maak dat als positieve aandacht. Best ijdel, maar ze zijn trots dat het linkse meisje zich druk om hen maakt,” zegt de Nederlandse schrijfster, die in 2017 naar Brussel verhuisde met haar partner en toen 1-jarige baby. Vandaag is dat zoontje 10. 's Gravemade bleef al die tijd schrijven – onder meer aan haar verhalenbundel Dorsten en columns voor Nederlandse media –, maar deed dat wel van thuis uit, waar ze tegelijk het huishouden draaiende hield. Dankzij haar nieuwe succes als Instagram-activist zijn de gezinsrollen de laatste maanden omgekeerd.

“Dat vind ik interessant,” zegt ze. “Ik ben tegenwoordig vaker van huis voor het werk, dus nu zie ik zelf dat ik dan helemaal niet zoveel met thuis bezig ben. I love it.” Ze vergeeft haar vriend nu zijn radiostilte als hij vroeger enkele dagen weg was voor het werk. “En hij beseft op zijn beurt dat het best pittig is om in zijn eentje de ijskast te vullen, de hond aandacht te geven en ons kind met dyslexie te helpen met zijn huiswerk.”

In februari getuigde je op de Nederlandse radio dat je financieel afhankelijk bent van je partner. Je volgde hem naar Brussel voor zijn job, maar voelt wel schaamte over die afhankelijkheid. Zitten veel vrouwen in de expatwereld in die situatie?
NIENKE 'S GRAVEMADE: Daar heb ik eerlijk gezegd geen zicht op. Wij zijn geen expats. Mijn zoon gaat hier naar een gewone gemeentelijke basisschool en ik sluit me niet op in het Holland House met alleen maar Nederlanders. Ik wilde vooral tonen dat heel veel vrouwen in mijn situatie zitten, of ze nu expat zijn of niet. In Nederland is de helft van alle vrouwen financieel afhankelijk van hun partner. Dat komt omdat onze kinderopvang en kleuterscholen minder toegankelijk zijn dan in België, maar ik had die rolverdeling in mijn eigen gezin lange tijd echt niet goed in de smiezen. Mijn vriend ging twee weken na de geboorte van ons kind weer aan het werk. Ik was schrijver en dus altijd thuis met de baby, en werd zo snel beter in de zorgtaken. Ik ging die mijn vriend stilaan uit handen nemen, want dat ging sneller. Tja, dan moet je niet vreemd opkijken als je man na een jaar zegt: “Doe het dan maar.”

Sinds die getuigenis kom je vaker in de media, zowel in Nederlandse laatavondprogramma's als in Belgische kranten. Heeft dat je populariteit op Instagram mee vergroot?
'S GRAVEMADE: Ik denk dat ik vooral voordeel heb gehad bij het algoritme waartegen ik zelf zo uithaal. Misschien telt Instagram de hoeveelheid lachende smileys die mensen bij mijn berichten plaatsen? Ik merk alleszins dat ik nu met mijn 125.000 volgers niet meer alleen ouders bereik, maar ook jongeren. Een tienermeisje zei onlangs dat ze mij leuk vind omdat ik “al die gasten roast.” Van ouders hoor ik dan weer dat ze mijn filmpjes samen bekijken met hun zoon of dochter. Dat vind ik hoopgevend. Humor helpt mij sowieso heel erg als opvoeder.

Eigenlijk ben je niet begonnen als activist tegen misogynie.
'S GRAVEMADE: Nee, ik maakte satire over spirituele types die zeiden dat je geld kon manifesteren door heel lang naar een bloem te kijken, bijvoorbeeld. Mijn eerste feministische filmpje postte ik anderhalf jaar geleden. Ik lachte toen al met mannen die bitcoins of fitness promootten, geen echte vrouwenhaters. Alleen raak je zo blijkbaar snel in een algoritme verstrikt dat al die interesses aan elkaar linkt. Ik zag plots misogyne filmpjes en dacht dat iedereen die wel zou zien, en dus begon ik er grapjes over te maken. Maar blijkbaar was mijn algoritme per ongeluk veranderd in dat van een jongetje van 16.

Waarom krijgt een 16-jarige jongen dat soort vrouwonvriendelijke content voorgeschoteld?
'S GRAVEMADE: Omdat Instagram hen doelbewust in die richting stuurt. Het Nederlandse radioprogramma Argos en het tijdschrift De Groene Amsterdammer hebben onlangs onderzocht hoe die algoritmes werken. Ze maakten testprofielen aan op TikTok van 16-jarige jongens die houden van sporten, bitcoins of religie. Dat zijn, tussen haakjes, normale interesses. Ze postten zelf niets, maar kwamen toch al binnen een kwartier scrollen of filmpjes kijken terecht in de periferie van de manosfeer. Na een uur zaten ze er vuistdiep in en na anderhalf uur kregen ze zelfs radicaal-rechtse filmpjes te zien over omvolkingstheorieën. Dat vond ik shocking. Dit gaat allang niet meer alleen over vrouwen of feminisme. Misogynie en rechts-conservatisme zijn een zorg voor de hele samenleving.

Je ziet vooral online misogynie. Is het niet moeilijker te bewijzen dat ook de rest van de samenleving minder vrouwvriendelijk wordt?
'S GRAVEMADE: Ik vind dat eerlijk gezegd niet zo moeilijk. Je hoort de geluiden uit het onderwijs en je ziet de ruk naar rechts gewoon in de politiek. Straatintimidatie neemt toe en zelfs het christendom is booming. Misogynie is misschien niet altijd een-op-een aanwijsbaar, maar het is een sluipmoordenaar. Vergelijk het met het klimaat. Het gaat er niet goed mee, en toch hoor je mensen zeggen dat het zo'n vaart niet zal lopen. Nou, dat hoop ik ook, maar we moeten het er wel over hebben. En we moeten mensen aan het woord laten die er al iets langer naar hebben gekeken.

Ben je al bezorgd over dat soort gedachtegoed bij je eigen zoon?
'S GRAVEMADE: Ik heb nog even tijd, maar ik merk wel dat ik me afvraag hoe ik hem ertegen kan wapenen. Waar mag ik zijn zachte kanten en creativiteit behouden, en waar zet ik hem toch best schrap om mee te draaien in een man-driven wereld? Misschien ben ik dat nu wel gewoon in alle openbaarheid samen met mijn volgers aan het onderzoeken. Ik ben nog geen expert, maar ik ben wel een moeder van een zoon. Dat bepaalt mijn blik op de wereld. Op het moment dat de apenrots weer wordt ingevoerd en het recht van de sterkste geldt, zullen nog altijd niet alle mannen zich als een neanderthaler door de straten willen bewegen. Een klein groepje hangt dat aan, maar de rest moet zich er wel tegen wapenen.

Heb je tips om beter om te gaan met sociale media?
'S GRAVEMADE: Helaas, ik gebruik mijn telefoon zelf veel te veel. En nu het ook nog eens mijn job is geworden, is het gewoon een verslaving met een goed excuus. Het maakt me doffer en als ik lang naar een schermpje kijk, worden mijn ogen droog en krijg ik last van mijn nek.
Eigenlijk vind ik dat ook een vraag voor politici. Hoe lang hebben we intussen sociale media? Achttien jaar? Dat is best lang, maar het nieuwe gevoel is gebleven. Er zijn dan wel moderatoren gekomen voor heftige inhoud, naar mijn weten hebben wij ons nooit als mensen onder elkaar afgevraagd wat we nu eigenlijk te zien krijgen of niet. We kennen het woord 'algoritme', maar snappen niet hoe het werkt. Hoe kunnen wij dan in godsnaam onze jongeren beschermen en mediawijs maken? Hoe kunnen wij van hen verwachten dat ze op tijd signaleren dat ze in een fuik zijn beland, als we die zelf niet herkennen? De helft van België en Nederland is in zo'n fuik beland tijdens de coronaperiode.

Kan humor zo'n fuik openbreken?
'S GRAVEMADE: Mijn filmpjes helpen ouders in elk geval om het gesprek te openen, hoor ik. We weten allemaal dat wanneer je tegen een puber zegt dat die niet mag drinken, die zo snel mogelijk een fles pisang aan de mond zal zetten in een of ander steegje. Misschien doet die dat nog altijd als je er een grapje van maakt, maar het opgeheven vingertje is nooit goed. Met Andrew Tate is het net zo. Als we hem alleen maar gek of gevaarlijk noemen, dan zullen jongens die hem al volgen hem nog luider verdedigen. Dan zeggen ze dat hij ook goede dingen vertelt of maar wat grapjes maakt.

Na de publicatie van Dorsten in 2022 zei je bij BRUZZ dat je twee jaar later op een nieuw boek mikte. Hoe staat het daarmee?
'S GRAVEMADE: Heb ik dat gezegd? Wat een blufpoker. (Lacht) Ik heb inderdaad een contract voor een tweede boek, maar dat is nog niet in de maak. Ik werk wel aan een docuserie voor de Nederlandse televisie. En ik moet zeggen dat ik af en toe denk dat er ook geen fictie meer te verzinnen valt. Als ik zie welke totale gekte de wereld het voorbije jaar heeft overspoeld, van de overwinning van Donald Trump tot het leed in Gaza en de manier waarop wij het internationale strafrecht compleet buitenspel aan het zetten zijn … Dat maakt zelfs satire niet meer makkelijk. Toen Mark Rutte (de Nederlandse NAVO-baas, red.) Trump net voor de zomer “daddy” noemde, deelde het Witte Huis de ochtend erna zélf een filmpje met het lied 'Hey daddy (Daddy's home)' van Usher eronder. Dan denk je: 'Wacht, wij zouden dit toch als grap doen?'

Was je als schrijver al uitgesproken feministisch?
'S GRAVEMADE: Nee, ik heb mezelf feministischer gemaakt door mijn eigen content te maken. Nu kan ik beter de grote lijnen en effecten zien van een conservatief gedachtegoed. Ik heb wel altijd gevonden dat vrouwen dezelfde plek in de maatschappij horen te hebben als mannen, maar ik besef nu dat die boodschap best wat krachtiger mag. Ik zou natuurlijk met liefde iedereen alles gunnen wat die wil, ook vrouwen die bij hun gezin willen zijn. Alleen blijkt het in de praktijk gewoon niet de meest verstandige keuze om financieel af te hangen van je partner. En sinds ik zelf meer van huis ben, heb ik het veel meer naar mijn zin met mezelf. Ik leef weer meer naar buiten dan naar binnen gericht.

Hoe kijk je met die nieuwe blik naar de Brusselse man in de straat?
'S GRAVEMADE: Wel, ik begin de stad nu pas beter te leren kennen. Ik leef hier natuurlijk al negen jaar, maar ik ben 43 en ken Brussel alleen als moeder. Mijn sociale leven is best klein. In Amsterdam ben ik student geweest en heb ik in nachtclubs gewerkt. Daar heb ik de samenleving op alle fronten zien bewegen. Brussel heeft voor mij veel meer raadsels.
Toen ik hier net kwam wonen, viel me wel al op dat Brusselaars op een terras vooral met zichzelf en hun gezelschap bezig zijn. Ze kijken minder naar hun omgeving. Dat verbaasde me, in Nederland doen we aan mensen kijken. Je gaat op een terras zitten en alle stoeltjes zijn naar de straatkant opgesteld. Zo kan je nog een flirt hebben op straat. Dat zie en merk ik hier minder. Ik heb dus weinig ervaring met mannelijk Brussel.

Hoe bevalt Brussel je?
'S GRAVEMADE: Ik vind Brussel een eerlijke stad. In Amsterdam leven net zo goed 174 nationaliteiten, maar die zie je niet binnen de ring. We verschuiven onze problemen naar de buitenwijken en vieren intussen in de binnenstad onze privileges in polonaise. In Brussel liggen de armste wijken van Sint-Joost en de Marollen gewoon in of rond het stadscentrum. Dat vind ik bijzonder. Je kan hier in twintig minuten van de goot naar het paleis lopen. Brussel heeft mijn blik op de samenleving verruimd.

Wat brengt de zomer je nog?
'S GRAVEMADE: Ik vind het Ter Kamerenbos altijd fijn, en de nieuwe waterpartij op het Kasteleinsplein is ook leuk. Het zijn clichés, maar ik ben nogal een huismus en bovendien een slechte planner. Ik vind het heel relaxed om zomaar wat in de tuin te hangen. We zullen wel wat tripjes maken naar het noorden van Nederland, en mijn zoon gaat voor het eerst op zeilkamp. Een strand op acceptabele rijafstand, dat mis ik soms in Brussel. Maar ik voel me hier in de zomer nog meer thuis dan anders. Dan ontstaat er een heel fijne rust en voelt de stad nog meer van de Brusselaars.