Dat een 14-jarige jongen van plan was om vandaag een aanslag te plegen op een Molenbeekse moskee tijdens het vrijdaggebed, verrast radicaliseringsexperten Christophe Busch en Youcef Naimi niet. “Jongeren van die leeftijd moeten hun rol in een sociaal weefsel kunnen ontdekken. Zo kan je een dam opwerpen tegen extremistische gedachten.”
©
| Volgens Het Nieuwsblad was de Annajah-moskee in de Groeninghestraat in Molenbeek wellicht het doelwit van de beraamde aanslag.
Donderdag pakte de politiezone Brussel-West een 14-jarige jongen op die vandaag wilde toeslaan in een moskee in Molenbeek. Dat vertelde minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) donderdag in de Kamer. Het Brussels parket wist woensdag pas dat de tiener vandaag al zou overgaan tot actie, niet toevallig tijdens het drukbezochte vrijdaggebed.
Het “jongetje”, zoals Van Tigchelt naar de geradicaliseerde 14-jarige verwees, houdt er extreemrechtse ideeën op na en wist de nodige wapens al te verzamelen. Volgens VRT NWS beschikte de jongen over een plooimes, een keukenmes en een passer. Bij de huiszoeking donderdag botste de politie ook op zelfgemaakte nazisymbolen.
15-tal minderjarigen
De leeftijd van de jongen is opvallend, al gaat het allesbehalve om een geïsoleerd geval: vorig jaar was één op de drie betrokkenen in terrorismedossiers van de Staatsveiligheid minderjarig.
“Gelukkig zijn de actiemogelijkheden voor minderjarigen beperkter, waardoor ze minder vaak in de uitvoeringsfase van hun aanslagplannen terechtkomen”, staat weliswaar in het recentste jaarrapport van Staatsveiligheid. Toch is de trend onrustwekkend te noemen.
Het OCAD, het coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse, laat in een reactie aan BRUZZ weten dat op dit moment een 15-tal minderjarigen opgenomen zijn in de zogenaamde ‘GGB T.E.R.’. Dat is de database waarbij alle betrokken diensten niet-geclassificeerde info met elkaar kunnen delen over personen en organisaties die gevolgd moeten worden in het kader van terrorisme en extremisme.
“Je belandt niet zomaar in die gegevensbank”, zegt woordvoerder Kevin Volon. “De criteria daarvoor zijn wettelijk erg strikt vastgelegd. Ook wij zien dat het aantal minderjarigen in de database stijgt, maar het blijft een kleine groep: een 15-tal jongeren op een totaal van 381 mensen.” Het OCAD kan daarnaast ook andere profielen gedurende zes maanden in vooronderzoek plaatsen als het dat nodig acht.
“In de jaren negentig moest je bij wijze van spreken bij toeval gerekruteerd worden, ergens in een donker café. Vandaag gebeurt alles vliegensvlug via een smartphone.”
Hannah Arendt Instituut

Trump
Bij de terrorismedossiers van Staatsveiligheid waarin minderjarigen een hoofdrol spelen, wordt drie vierde nog steeds gedreven door de radicale islam via sterk georganiseerde netwerken. Het overige kwart haalt de mosterd bij eerder opkomende extreemrechtse ideeën of “haat tegen het establishment”.
Dat de groep geradicaliseerde jongeren die inspiratie putten uit extreemrechtse propaganda in opmars is, verbaast Christophe Busch van het Hannah Arendt Instituut niet.
“Rechts-extremistisch terrorisme is een antwoord op het islamterrorisme en een gevolg van extreme narratieven aan de rechterzijde die steeds meer ingang vinden in onze maatschappij en dus in onze denkkaders”, aldus Busch. “Groeperingen gaan inspelen op het sentiment van mensen door die denkkaders en narratieven te verspreiden.”
Ook door de normalisering van autoritaire leiders en hun standpunten wordt er al jarenlang gewaarschuwd voor de opkomst van rechts extremisme, geeft Busch aan.
“Kijk gewoon al naar wat Amerikaans president Donald Trump deze week heeft beslist. Hij verleent gratie aan veroordeelden die tot achttien jaar gevangenisstraf hebben gekregen omdat ze bijvoorbeeld een gewapende militie leidden. Of neem zijn jacht op mensen in illegaal verblijf. Wij kijken daar met een vergrootglas naar: dat soort verwrongen denkbeelden waait over naar Europa.”
Lees verder onder de foto.

© Belga
| Op 16 oktober 2023 doodde Abdessalem Lassoued twee Zweedse voetbalsupporters in Brussel (zie afbeelding). "Het is erg denkbaar dat de veiligheidsdiensten een 'lone actor' gaan missen."
‘Donker café’
Het is geen geheim dat tieners dankzij sociale media steeds sneller in aanraking komen met extreem gedachtegoed. “Ze zijn niet weerbaar genoeg om daarmee om te gaan”, zegt Youcef Naimi van Ceapire, een Antwerpse organisatie die onder meer vormingen geeft rond radicalisering en ook individuen met rechts-extremistische of islam-extremistische overtuigingen begeleidt.
“Dat contact met sterk conservatieve ideeën komt er natuurlijk net op een moment waarop jongens – want het gaat zo goed als altijd over jongens – hun mannelijke identiteit een zekere invulling willen geven”, aldus Naimi.
“Dat proces vertrekt vaak vanuit onzekerheid en kadert in een minderwaardigheidsgevoel. Als je dan op sociale media de ene na de andere extremistische video tegenkomt, waarin soms zelfs uitspraken van Adolf Hitler verpakt zitten, is de drempel verlaagd om de stap te zetten naar gesloten groeperingen met gelijkgestemden. Dan kan het gevaarlijk worden.”
Ook Busch ziet een link tussen de jonge leeftijd van daders en hun vatbaarheid voor extreme ideeën. “Rond veertien jaar word je als jongere beïnvloed op een heel kwetsbaar moment: het is de fase waarin je betekenis begint te geven aan de wereld en begint na te denken over je identiteit en de groep waartoe je behoort, je positie in de samenleving.”
Bovendien zijn jongeren van die leeftijd door de alomtegenwoordigheid van sociale media vandaag “kwetsbaarder dan ooit”, zegt Busch. “In de jaren negentig moest je bij wijze van spreken bij toeval gerekruteerd worden, ergens in een donker café. Vandaag gebeurt alles vliegensvlug via een smartphone.”
Daarnaast speelt dat identiteitsproces zich niet alleen af tegen de achtergrond van sociale media, maar ook te midden van een wereld die kreunt onder geopolitieke conflicten en bloederige oorlogen.
“Het Midden-Oosten, Oekraïne, de ontwikkelingen in de VS: al die gebeurtenissen brengen ontwrichtte denkkaders met zich mee. Mensen, ook jongeren, gaan zich machteloos en kwaad voelen. Het wereldbeeld van sommigen kan daar sterk onder lijden.”
Veel beterschap verwacht Busch op dat vlak niet in de komende jaren. “Het is erg denkbaar dat de veiligheidsdiensten op een bepaald moment een lone actor missen. De wereld gaat immers richting een dal, dat is een onvermijdelijke vaststelling.” Busch verwijst in dat opzicht naar de recente golf van aanslagen in Duitsland.
Onderwijs en sociaal weefsel
Achter die beroerde toekomstbeelden schuilen nog steeds wel manieren om radicalisering bij minderjarigen in te dammen. Volgens Naimi draagt het onderwijs daarin een verpletterende verantwoordelijkheid.
“Door de normalisering van extreemrechtse standpunten gaan leerkrachten misschien ook minder snel foute signalen oppikken, maar het is de dag van vandaag wel hun taak om beter op de hoogte te zijn van de denkbeelden die jongeren beïnvloeden. Het onderwijs moet weten waarom sommigen zich slecht in hun vel voelen en waarom ze onzeker zijn. Laten we die extreme narratieven vooral niet doodzwijgen: er moet mee omgegaan worden.”
Busch kijkt op zijn beurt naar het sociaal weefsel van jongeren. “Je kan je bij gerekruteerde tieners afvragen waarom ze niet in een sportclub, op de muziekschool of in een jeugdbeweging zitten. Die leeftijdsfase is op zich al radicaal. Jongeren moeten dan hun rol in hun sociaal weefsel kunnen ontdekken. Zo kan je een dam opwerpen tegen extremistische gedachten.”
Al beseft de criminoloog dat het kunnen terugvallen op zo’n sociaal vangnet niet altijd voldoende is. “Radicaliseren is altijd het gevolg van een complex samenspel. Iemands sociale leven speelt daarin mee, maar ook de aan- of afwezigheid van ouders en familie.”
Over de gezinssituatie van de jongen die donderdag opgepakt werd, zijn weinig details bekend. Volgens Het Nieuwsblad heeft de tiener de Oekraïense nationaliteit. Hij is nu in een gesloten jeugdinstelling geplaatst.
Lees meer over: Sint-Jans-Molenbeek , Veiligheid , aanslag , deradicalisering , extreemrechts
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.