Voor de Vogel van het Jaar wordt het bang afwachten of hij zich blijft thuis voelen in het Brussels Gewest. In de Vogelzangbeekvallei komt het steenuiltje nog voor, maar voor hoelang nog? Het beheerscontract voor het natuurreservaat in Anderlecht vervalt in mei 2019. En de verstedelijking slaat als een wurggreep toe, vanuit Erasmus en Sint-Pieters-Leeuw.
© PhotoNews
| De steenuil.
In het stroomgebied van de Zuunbeek, meer bepaald op de linkeroever van de Vogelzangbeek, ligt het esthetisch waardevolle natuurgebied Vogelzang. Daar komen een veertigtal vogels voor, waaronder de buizerd, kleine karekiet, tjiftjaf, groenling, specht, grasmus, blauwe reiger én het steenuiltje. Zo bewijzen cijfers van de voorbije jaren op de site Waarnemingen.be. Nu Vogelbescherming Vlaanderen de steenuil in de kijker zet als Vogel van het Jaar, wil de vzw CCN Vogelzang CBN (Commissie voor Behoud, Beheer en Ontwikkeling van de Natuur in de Vogelzangbeekvallei) extra waken over het laatste broed- en leefgebied van de vrij kleine roofvogel.
Vogelzang CBN is een vrijwilligersvereniging. Haar inzet sinds twintig jaar blijft broodnodig (zie kaderstuk). Bijvoorbeeld voor het voortbestaan van het steenuiltje. Zijn aanwezigheid hangt immers af van het behoud van het kleinschalige landschap van weilanden, akkers, heggen, houtkanten, sloten, poelen en vooral boomgaarden en knotwilgen. In die oude wilgenrijen - Vogelzang kent de mooiste en oudste van het gewest - vindt de steenuil holtes om te broeden.
Nefaste evolutie
Een wandeling met Peter Vanbellinghen, voortrekker van Vogelzang CBN, en vrijwilliger Bernadette Stallaert leert ons dat het steenuiltje een nachtroofvogel is die ook overdag actief blijkt. Het leeft volgens een raar uurrooster: het alterneert vier uur slapen met vier uur jagen. Niet elke vogel heeft hetzelfde uurrooster. Vandaar dat de vogel moeilijk op vaste locaties te spotten is. Al heeft hij wel een schuilplaats. Maar voor het fourageren binnen zijn territorium verplaatst hij zich, van uitkijkpost naar uitkijkpost. Een hoogstamboomgaard of akkerafsluiting is dus nodig. Van daaruit kan hij jagen op veldmuizen, mollen, insecten en aardwormen. Eigenlijk blijft hij een vrij schaarse broedvogel, met maar een driehonderdtal broedparen in Vlaanderen. Peter Vanbellinghen weet er alles van. Vogelzang CBN organiseert namelijk ook vogelspotwandelingen.
"Gelukkig kwamen er schapen, want CityDev liet de boomgaard vervallen"
“In het Brussels Gewest was de vogel actief in het Laarbeekbos (Jette) en op de rand van het Zoniënwoud (Woluwe),” zegt Vanbellinghen. “En bij ons in Vogelzang en Neerpede, komt hij dus nog voor.”
“Tussen 1989 en 2004 was er een toename, maar de vogel kent nu een neerwaartse tendens. Wellicht vindt hij alleen nog een geschikte biotoop waar een variatie aan aansluitende akkers, weilanden en heuvels te vinden is, zoals in het Pajottenland en dit grensgebied. Het zou dankbaar zijn mochten we hem in de Vogelzangbeekvallei kunnen houden.”
Tot in 2017 werden in de Vogelzangbeekvallei nesten gezien en broedde de steenuil. “Vorig jaar werd de vogel in Brussel nog wel gespot, maar er werd geen broednest meer vastgesteld,” zegt Bernadette Stallaert. “Mogelijk leven ze in Sint-Pieters-Leeuw (grensgebied, met de Vogelzangbeek en de Groene Wandeling van het Brussels Gewest, red.) en komen ze in Anderlecht jagen. Een koppel steenuilen jaagt nu eenmaal zijn jongen weg naar een ander territorium, tenzij er ruim voldoende eten in het gebied zou zijn.”
© Ivan Put
| Bernadette Stallaert van natuurvereniging vzw CCN Vogelzang CBN in natuurgebied Vogelenzang in Anderlecht.
De nefaste evolutie voor de vogelsoort heeft zo zijn redenen. De steenuil is geen stadsvogel, maar ook geen bosvogel. Hij zoekt gevarieerde, open landschappen op, met een kale vegetatie. Eigenlijk is hij een opportunist, hij ruimt zelfs zieke vogels op. Die moet hij bij voorkeur kunnen spotten vanuit een zitplaats, die uitkijkt op kort begraasd gras. “Ideaal zijn oude boomgaarden die begraasd worden, zoals door schapen,” zegt Vanbellinghen. “Twintig jaar terug werden de oude boomgaarden van de Vogelzangbeekvallei nog onderhouden. Nu staat het gras er te hoog. Eigenaar Citydev doet er amper of niets aan. We willen die fruitbomen graag mee in beheer nemen en de vervallen Mijlemeershoeve een bestemming geven, met een functie die de kennis van plant en dier ten goede komt, zoals een kinderboerderij. Maar de hoeve laat men in ruïne achter.”
Toch verwacht de natuurbeschermingsvereniging weer positiever nieuws. Een schapenhouder heeft een project van Leefmilieu Brussel goedgekeurd gekregen om onder meer de naburige begraafplaats van Anderlecht en ook de oude Mijlemeersboomgaard te laten begrazen. De man haalde de mosterd van zijn begrazingsproject in Parijs. Dat initiatief kan dus – onvrijwillig - weer ten gunste komen aan de leefbaarheid van de steenuil.
© Ivan Put
| Natuurgebied Vogelenzang in Anderlecht.
“Vorige zomer werden de eerste schapen geïntroduceerd,” vertelt Stallaert. “De grazers reizen naar verschillende weilanden in het Brussels Gewest. Zo wordt een ecologische meerwaarde gecombineerd met een lokaal landbouwproject (verkopen van wol en melkproducten). Gelukkig maar, want vroeger stonden bij het Kattekasteel paarden te grazen. Ook dat is gestopt, omdat de gemeente een Europees project van kleinschalige stadsgroenteteelt ondersteunt (zie artikel Erkenning natuurreservaat vervalt)."
“We vreesden eerst dat het weiland een herbestemming zou krijgen tot groentetuinen, maar inmiddels is gebleken dat er een schapenstal op zal komen, waar producten als melk en kaas aan de man gebracht kunnen worden. Blijft nog de invloed van een witloofboer langs de gewestgrens, die ons niet goed gezind is, maar hij stopt gelukkig zijn activiteiten.”
Ook de begraafplaats, die door het natuurreservaat omarmd wordt, is maar ten dele goed voor de steenuil. “Vroeger waren er heel wat grasperken tussen de graven, kort gesnoeid was dat een ideaal biotoop,” zegt Stallaert. “Vanop de grafzerken had de uil uitkijk op een jachtgebied. Het nieuwe beheersplan van de begraafplaats, gestuurd door Leefmilieu Brussel, voorziet in een gevarieerdere vegetatie. Dus wordt meer gras op het terrein lang gelaten, ten gunste van bloemen, vlinders en insecten. Wat daarvoor goed is, is dan weer minder goed voor de steenuil.”
Maar de allergrootste boosdoener is de voortschrijdende verstedelijking. “Er is het project Erasmus Garden (1.500 gezinnen) en de uitbouw van het Erasmusziekenhuis. En het aanpalende Sint-Pieters-Leeuw bouwt in Negenmanneke verder, op de grens met Brussel. Vlaanderen houdt geen rekening met dit Brussels stukje groen.”
Steenuilwandelingen. 16/3: overdag, 2/6: nachtwandeling (Nederlands- en Franstalige natuurgids)
Info: CCN Volgelzang CBN
users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn
0498-82 32 21
Lees meer over: Anderlecht, Milieu, vogelzangbeekvallei, natuurreservaat, steenuil
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.