'We moeten er rekening mee houden dat de energieprijzen heel hoog zullen blijven'

Dat we van het gas af moeten, daar moet Tinne Van der Straeten niemand nog van overtuigen. Dat we daarom als overgangsmaatregel net gascentrales nodig hebben, is een ander paar mouwen. "Ik geloof echt in klimaatneutraliteit tegen 2050. Dan is het zaak om standvastig te blijven," zegt de Koekelbergse.

Wie Tinne Van der Straeten enkel van televisie kent, kan de indruk krijgen dat zij zakelijk en een tikkeltje afstandelijk is. Maar niks is minder waar. In boekhandel Replica in Molenbeek, waar op haar suggestie het interview plaatsvindt, slaat zij met iedereen een praatje en wordt ze voortdurend begroet. De ex-schepen van Koekelberg, dat hier maar enkele honderden meters vandaan is, speelt dan ook een thuismatch. Federaal lijkt de politiek voor de minister van Energie soms meer op een worstelwedstrijd, met de levensduur van de jongste twee kerncentrales die dan toch verlengd werd, Groen dat in een peiling klappen krijgt en een voorzitter die er afgemat de brui aan geeft.

Hoe gaat het met u?
Tinne Van der Straeten: Moe. Ik heb net voor de tweede keer corona gehad en ben er weer flink ziek van geweest. Maar verder gaat het goed met mij. Het is een pittig anderhalf jaar geweest en nu is er een grote energiecrisis. We moeten onze noodplannen op punt zetten en ...

Noodplannen?
Van der Straeten: Als er onvoldoende gas zou zijn, door een gasboycot of doordat Rusland de kraan dichtdraait, dan moet de industrie misschien afschakelen. En moeten we mogelijk onze buurlanden helpen. Maar los nog van die noodplannen is dit een cruciaal moment om een versnelling te plaatsen.

Hoe ziet die versnelling eruit?
Van der Straeten: Heel hard inzetten op hernieuwbare energie. Vijftig procent van het gas in België wordt gebruikt voor verwarming. We moeten dus anders gaan verwarmen: met warmtepompen, in goed geïsoleerde huizen. In Brussel heeft de minister van Energie Alain Maron (Ecolo) daar een grote campagne voor opgezet: Renolution. Als federaal minister voor Energie moet ik er dan weer voor zorgen dat er voldoende groene elektriciteit is, bijvoorbeeld via de Noordzee, waar we vier keer meer windmolens zullen zetten dan er vandaag staan.

Een warmtepomp in oude huizen is niet altijd evident en kost ook best wat geld. Hoe is dat te rijmen met de versnelling die we moeten maken?
Van der Straeten: Ook in Brussel is er veel nieuwbouw of vernieuwbouw die niet meer aangesloten is op het gas, en waar alles via warmtepompen gaat. Maar inderdaad: bij huizen van honderd jaar oud, zoals het mijne, moet je volop inzetten op isolatie.

Nu moet de eigenaar de kosten eerst zelf betalen, waarna hij die deels, via een zelf aan te vragen premie, kan terugvorderen. Gaat dat zo wel snel genoeg?
Van der Straeten: Dat is inderdaad moeilijk. Met premies en een btw-verlaging werk je in op de prijs, maar dat voordeel is door de hoge gasprijzen evident geworden. Wel heeft niet iedereen de mentale bandbreedte om zich met een renovatie, aannemers en architecten bezig te houden. Voor hen hebben we iets anders uitgewerkt. We zullen koppelverkoop toelaten en langer lopende consumentenkredieten mogelijk maken. Zo kunnen energieleveranciers, die nu al diensten zoals ketelonderhoud aanbieden, ook je verwarmingsinstallatie vervangen of isolatiewerken bij je uitvoeren. Die kosten kunnen ze voorschieten en terugvorderen via je energiefactuur, of op een andere manier.

Is dat voor binnenkort?
Van der Straeten: Dat staat allemaal in het energieakkoord van midden maart. De uitrol is nog voor dit jaar. Het is vrijblijvend, al moeten we een verplichte renovatie, liefst wijk per wijk, ook eens bekijken. Niet alleen voor het isoleren van huizen, maar ook voor de installatie van zonnepanelen, een wijkbatterij en elektrische laadpalen. Al zijn niet alle wijken dezelfde: Tivoli is Zwarte Vijvers niet.

En hoe ziet u dat dan voor een buurt als Zwarte Vijvers, waar mensen vooral huren en eigenaars weinig voordeel hebben bij het energie-efficiënt maken van die huurwoningen?
Van der Straeten: Daar moeten we vooral gebruikmaken van de onderbuik van Brussel: de creatieve start-ups en ondernemingen, uiteraard met politieke steun. Maar ik ben optimistisch, ik geloof er absoluut in. Kijk maar naar Gare Maritime, hier even verderop. Hoe ze dát gerenoveerd hebben, met geothermische warmtewinning, dat is echt state of the art. Die landmarks geven het vertrouwen dat het kan.

Iets anders nu: belastingverlagingen op gas, elektriciteit, benzine en diesel zijn goed voor een korting van 300 euro per gezin per jaar. Maar is het niet vreemd om als groene minister geld te geven voor producten die het klimaat opwarmen?
Van der Straeten: Het is absoluut een tweesnijdend zwaard. Maar het moét, die facturen vallen nu in de bus. Maar je kan het niet structureel blijven doen. De allerbelangrijkste maatregel uit het energiepakket echter, was de verlengde uitbreiding van het sociaal tarief. Daardoor hebben heel wat mensen met een laag inkomen de prijsstijgingen nooit gevoeld. In Brussel gaat dat om een op de vier gezinnen.

Hoe ziet u de energieprijzen verder evolueren?
Van der Straeten: Daar doe ik geen uitspraken meer over. Wat Poetin nu doet, is zo irrationeel, ik denk dat we er rekening mee moeten houden dat de prijzen heel hoog blijven. Daarom moeten we slim omgaan met energie, moeten we denken over een prijsplafonnering én moeten we die versnelling naar hernieuwbare energie maken. Op termijn is het alleen dat laatste dat tot lagere facturen, minder vervuiling en energie-onafhankelijkheid kan leiden. Daarom vervroegen we de bouw van extra windmolens op zee, van 2030 naar 2028. Tegen 2032 hebben we zo 8 gigawatt.

U begon in navolging van onze buurlanden met een campagne om ons verbruik te beperken. Maar is de marge voor gezinnen niet beperkt?
Van der Straeten: (Trots) Voordat we zonnepanelen hadden, lag ons verbruik op 2.100 kWh, wat heel laag is (gemiddeld verbruikt een gezin met kinderen 3.500 kWh, red.). En ik kan u zeggen, bij ons gaat bijna elke was de droogkast in. De bottom line is: slim omgaan met energie. Wij hebben gekozen voor zeer energie-efficiënte apparaten. We hebben ook al ons sluipverbruik uitgeschakeld. En ja, dat helpt!

Worden bedrijven ook aangesproken? Er wordt veel verwacht van gezinnen, maar sommige bedrijven vreten energie, denk maar aan de verwarmde serres.
Van der Straeten: Ik zag op Instagram dat Hilde Crevits (CD&V), Vlaams minister van Landbouw, serres zal ondersteunen om energie-efficiënter te worden. Er is voor iedereen en voor elke sector wel een oplossing.

Het verbaast me dat u zo optimistisch bent. Het aandeel zon, wind en biomassa was in januari 2022 maar goed voor 18 procent van de elektriciteitsproductie, terwijl we al jaren bezig zijn met die omschakeling. Hoe kan dat dan snel naar honderd procent van de totale energieproductie gaan?
Van der Straeten: We hebben nog tot 2050 om dat doel te bereiken.

Zo lang is dat niet.
Van der Straeten: Daarom moet die versnelling er nu komen. Maar het potentieel voor zon is gi-gan-tisch en onderbenut. Voor wind op land is dat net zo. Daarnaast zullen we altijd nog een stukje hernieuwbare energie moeten importeren. Daarom leggen we een Noordzeenetwerk aan tussen ons land, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Overschotten kunnen zo via een slim netwerk verdeeld worden.

Maar wat als het niet waait én de zon schijnt niet?
Van der Straeten: (Onderbreekt) Ik ga daar even dag zeggen hé ... (Gaat naar buiten en komt blij terug) Een papa van op school. Ik ben de laatste tijd te weinig op de koffie geweest.

U blijft ook als minister goed ingebed in de lokale gemeenschap.
Van der Straeten: Voor mij is dat superbelangrijk. Voor halfnegen mag mijn team me niet bellen. Die tijd gebruik ik om mijn dochters naar school te brengen. Soms drink ik dan nog een koffie en ten vroegste om kwart voor negen heb ik een eerste afspraak. Ik weet niet of je ziet wat er op sociale media over mij geschreven wordt ... Maar dat is niet de echte wereld. De echte wereld is hier, aan de schoolpoort, in de wijk.

In ‘Het Nieuwsblad’ verscheen enkele weken geleden een artikel waarin u als ‘aangetast imago’ in een rijtje werd gezet met onder anderen Bart De Pauw en Marc Overmars.
Van der Straeten: Best pittig hé (stil). De vraag is: wie heeft hier welke grens overschreden. Maar goed ...

... wat als de zon niet schijnt en het niet waait?
Van der Straeten: Batterijen! Onze elektrische wagens vormen eigenlijk één grote batterij, zeker als die bidirectioneel kunnen laden, en de autobatterij bij grote vraag als thuisbatterij gebruikt kan worden. Daarnaast komt er een heel grote batterij van 100 megawatt in Zeebrugge, daar waar de stroom van de windmolens aan land komt. Die kan vier uur energie leveren.

Vier uur ...
Van der Straeten: Op piekmomenten hé.

Goed, maar soms is het een paar dagen windstil.
Van der Straeten: Die situaties komen best wel weinig voor, maar daarom hebben we toch nog die gascentrales nodig: voor een korte tijd maar, helemaal in het begin. Geleidelijk aan zullen we die vervangen door centrales op groene waterstof. Rond de import daarvan hebben we vandaag al overeenkomsten met Oman en Namibië, twee democratische landen. Al is het niet de bedoeling de ene afhankelijkheid te vervangen door de andere.

Maar u maakt daar wel een punt: we blijven afhankelijk van het buitenland. Als we hier in eigen land een nieuwe kerncentrale bouwen om de elektrische auto’s aan op te laden, hebben we daarentegen altijd stroom, los van wat er elders gebeurt.
Van der Straeten: Uranium zit niet in de Limburgse mijnen hé, twintig procent ervan komt uit Rusland. Daarnaast is er de kostprijs van een nieuwe kerncentrale: 40 miljard euro (waaronder de ontmanteling, red.). Maar mijn grootste probleem met kernenergie is het afvalprobleem. Dat blijft 300.000 jaar radioactief, en er is nog altijd geen plek gevonden om het te bergen. Ik vraag gewoon dat men niet blind is voor de problemen van kernenergie vandaag.

Maar is de klimaatcrisis niet stukken dringender dan het nucleaire afvalprobleem?
Van der Straeten: We hebben een oplossing voor de uitstoot voor CO2 en dat is hernieuwbare energie. Nogmaals: tegen 2032 produceert het windmolenpark op zee 8 gigawatt.

In een interview met ‘Humo’ zegt VRT-journalist Luc Pauwels nochtans: ‘De oorlog in Oekraïne heeft Tinne Van der Straeten gered. Het gaf haar een excuus om twee kerncentrales te verlengen.’
Van der Straeten: (Snel) Da’s belachelijk.

Waarom?
Van der Straeten: Eén: ik heb altijd gezegd dat kerncentrales sluiten geen doel op zich is. Twee: met de regering bevestigen we de kernuitstap. We maken werk van vervanging, iets wat twintig jaar lang niet gebeurd is. Drie: de wereld ís veranderd. Zeggen dat de oorlog in Oekraïne een excuus is, alsjeblief zeg. Heeft hij die beelden dan niet gezien van mensen die afgeslacht zijn in Boetsja? Die uitspraak is onder de lat.

Nog snel even naar Groen dan. Meyrem Almaci kondigde onlangs aan af te treden als voorzitter, net nadat u de levensduurverlenging van de twee jongste kerncentrales had moeten slikken? Voelde u zich in de steek gelaten?
Van der Straeten: Neen. Meyrem is acht jaar lang voorzitter geweest, in moeilijke omstandigheden. Zij heeft de partij rechtgehouden en is voor mij altijd een ongelooflijke steun geweest, ook in die laatste weken in aanloop naar de energiedoorbraak. Zij kon het net loslaten omdát er nu een ambitieus energieakkoord gesloten is.

U bent zelf geen kandidaat om haar op te volgen?
Van der Straeten: Neen.

Wie ziet u als ideale kandidaat?
Van der Straeten: Het is niet gepast om daar nu uitspraken over te doen.

Maar aan welke kwaliteiten moet zo’n voorzitter voldoen? Wat is nu nodig voor Groen, dat het volgens de laatste peiling niet erg goed doet?
Van der Straeten: De komende tien jaar zijn cruciaal om de klimaatverandering om te buigen. In deze periode moet de groene partij een baken zijn van assertieve rust. Rust, in het omgaan met de grote veranderingen. Maar assertief over de oplossing. Ik ben optimistisch, ik geloof echt dat het kan, en dan is het zaak om standvastig blijven. In speeches gebruik ik vaak een citaat van Seneca: ‘Als je niet weet naar welke haven je vaart, is geen enkele wind gunstig.’ Wel, mijn haven is klimaatneutraliteit tegen 2050, en dat is ook de haven van Groen. Nu hebben we een kapitein nodig die het schip in de juiste richting kan varen.