Het lerarentekort: 'De Brusselse uitdagingen zijn echt wel anders dan in Wevelgem'

In normale tijden kunnen algemeen directeurs straks onbezorgd de zomer in. Want hoewel het vorige week nog heette dat het Brusselse lerarentekort in april was gekrompen, ervaren de algemeen directeurs iets anders in de laatste weken van het schooljaar. Bruno De Lille (Sint-Goedele) en Jurgen Wayenberg (GO! Scholengroep Brussel) zoeken een uitweg. “Benadruk wat wél boeiend is in het onderwijs.”

Een van de oplossingen die vaak naar voren worden geschoven om het lerarentekort op te lossen, is zijinstromers uit andere beroepen aantrekken. Of de twee algemeen directeurs er al eens bij stilstonden dat ze dat zelf ook allebei zijn? Jurgen Wayenberg – lange tijd klarinettist en dirigent - en Bruno De Lille – tot voor kort nog politicus - grijnzen even naar elkaar. De Lille wijst erop dat ze zelfs allebei kunstenaars zijn, zelf heeft hij tenslotte drama gestudeerd. “En kunstenaars durven creatievere oplossingen te zoeken,” vult Wayenberg aan.

Hun creativiteit komt deze dagen goed van pas. Hoewel minister van Nederlandstalig Onderwijs Sven Gatz (Open VLD) vorige week nog communiceerde dat het Brusselse lerarentekort was gekrompen na de paasvakantie, ervaren zij in de laatste weken van het schooljaar iets anders. “Ik vraag me soms af of we de boel niet beter zouden dichtdoen, dan worden de problemen tenminste zichtbaar.”

Wie ‘Brussels onderwijs’ zegt, denkt al snel aan het lerarentekort. Wat dachten jullie toen De Standaard-journalist Filip Rogiers vorige week aankondigde dat hij zijn pen inruilt voor een job als leraar?
Jurgen Wayenberg: Hij schreef een heel jaar over een van onze scholen. Ik was verrast en apetrots. We hebben meer zulke mensen nodig.
Bruno De Lille: Ik vond de reeks boeiend, omdat die moeilijkheden benoemde zonder cynisch te worden, er sprak een positieve drive uit. Dat is wat we nodig hebben als we potentiële leerkrachten aanspreken.

In zijn slotbeschouwingen doet hij een aantal voorstellen, gaande van aandacht voor mentaal welzijn tot een pleidooi voor een latere schooldag en meer respect voor leerlingen. Had u daar wat aan?
Wayenberg: Die suggesties herinnerden me aan de holistische benadering van het onderwijs, waar ik de volgende jaren zelf wil aan timmeren. Binnen Brussel hangt alles op een complexe manier aan elkaar.

Maakt u dat eens concreet?
Wayenberg: Als de minister in augustus beslist om meer kinderverzorgsters in te schakelen in het kleuteronderwijs omdat we die ondersteuning nodig hebben, is dat op zich positief. Alleen krijg ik de volgende dag vijftien aanvragen uit onze kinderdagverblijven van mensen die naar een kleuterschool willen. We vullen het ene gat met het andere. Nog een voorbeeld: ik vind het prima als de minister vraagt om meer te focussen op onze corebusiness: Nederlands, wiskunde, maatschappelijke ontwikkeling … Alleen kan een leerling die honger heeft niet leren en zitten we met een gigantisch probleem van lege brooddozen. En dus moeten we tweehonderd gratis maaltijden per dag uitdelen. We leggen ook discreet een voorraad menstruatiemateriaal aan, om schoolverzuim aan te pakken door een gebrek daaraan. We moéten wel met welzijn bezig zijn.

De Lille: Onze uitdagingen zijn echt wel wat anders dan in Wevelgem in West-Vlaanderen, waar ik vandaan kom. Iedereen wil kwaliteit, alleen zal de weg daarnaartoe in Brussel anders verlopen dan in gebieden waar je vooral kinderen met een gelijkaardig middenklasseprofiel vindt. Kijk gewoon naar meertaligheid: laat toch toe dat je meer varieert in het aantal uren Nederlands en andere talen, zodat je je doelen beter bereikt. En als het aangetoond is dat het lesgeven hier zwaarder is, verloon dat dan ook.

Uit jullie cijfers blijkt dat er dit jaar ruim driehonderd jobs niet ingevuld zijn in het Brusselse onderwijs. Alsof dat nog niet genoeg is, krijgt u ook signalen dat het aantal nieuwe kandidaten opdroogt, Bruno De Lille.
De Lille: Normaal gezien is dit de periode van het jaar waarin directies heel wat sollicitaties binnenkrijgen, die nodig zijn om de aangekondigde vertrekken op te vangen. Maar dat zijn er dit jaar erg weinig, waardoor de directies ongerust worden.

Wayenberg: Bij ons is het tekort iets minder groot. We hebben een echt human resources management uitgewerkt, de war on talent is nu eenmaal overal bezig. We werken daarbij met ambassadeurs, mensen van binnen de scholengroep die een aantal scholen en kinderdagverblijven helpen om zich als aantrekkelijke werkgever te profileren. We werken ook intens samen met enkele Brusselse leerkrachtenopleidingen.

De Lille: Wij zetten meer in op mond-tot-mondreclame door onze huidige leerkrachten, maar we moeten echt oppassen dat we het gat niet gewoon verschuiven tussen de netten door elkaar te beconcurreren. De vijver is leeg, we moeten vooral manieren vinden om er meer vis in te krijgen. Daarvoor zullen we als maatschappij een aantal dingen moeten herdenken. Op dit moment geven we heel tegenstrijdige signalen over onderwijs. Iedereen die er wil komen werken is welkom, maar tegelijk willen we ook meer beter opgeleide mensen. We moeten veel duidelijkere trajecten uittekenen om hier op lange termijn uit te raken én op korte termijn toch te functioneren.

Het lerarentekort blijft maar groeien. Betekent dat niet dat de voorbije ministers van Onderwijs de ernst niet ervan inzagen?
De Lille: Men had in elk geval een aantal dingen kunnen voorspellen. Het beleid heeft Vlaanderenbreed meer jobs gecreëerd om bijvoorbeeld een aantal zorgtaken op te nemen. Op dat moment wist men al dat het aantal leerlingen stijgt in plekken als Brussel en Antwerpen. Tegelijk is het duidelijk dat de instroom aan nieuwe leerkrachten niet groot genoeg is. Al die dingen samen maken het logisch dat we hier in Brussel nu met grotere tekorten zitten.

Een beetje heeft het onderwijs het ook aan zichzelf te danken. We blijven het maar in stilte oplossen zonder dat aan de grote klok te hangen, al die leerkrachten die bijspringen en overuren draaien. Soms denk ik: we zouden beter luid zeggen dat we zo niet meer veilig en kwalitatief kunnen lesgeven en de boel dichtdoen. Dan wordt het probleem tenminste zichtbaar.

Hoe zit het ondertussen met de zijinstroom, die een deel van het tekort moet invullen?
Wayenberg: Die is op gang gekomen, in heel Vlaanderen waren het vorig jaar ruim vierduizend mensen. Samen met de Erasmushogeschool hebben we nu een verkort traject ‘Leerkracht in opleiding’ uitgewerkt, om die mensen beter voor te bereiden en de kwaliteit te verzekeren. De kwestie met onderwijs is dat we ons allemaal wel wat expert voelen omdat we zelf ooit op school zaten. Daardoor geven sommige zijinstromers les volgens denkbeelden van twintig jaar geleden.

De Lille:We vragen ook enorm veel van die nieuwe mensen. Als je in een bedrijf gaat werken is er geen enkele werkgever die enkel zegt: “Hier, begin maar, het zal wel gaan, hé?” Dat doen we eigenlijk wel in het onderwijs.

Wayenberg: Als we nieuwe doelgroepen willen aantrekken moeten we ook het ambt van leerkracht herwaarderen. Neem die sketch van Philippe Geubels over de turnleerkracht (De sketch in kwestie is nogal denigrerend voor leerkrachten in het algemeen en turnleerkrachten in het bijzonder, red.). De manier waarop het lerarenberoep voortdurend wordt aangevallen … Zo jaag je doelgroepen net weg. Vindt u het normaal dat de mannen in ons basis- en kleuteronderwijs op één hand te tellen zijn? We zijn daar de helft van onze doelgroep kwijt!

Hoe organiseer je een herwaardering van het beroep?
Wayenberg: Door mensen anders te laten kijken naar onderwijs. Door te benadrukken wat er wél interessant is in ons onderwijs. Een Brusselpremie zou ook helpen, 85 procent van de leerkrachten komt nu eenmaal van buiten Brussel. En het aandeel Brusselaars moet ook omhoog, we moeten ze omarmen als leraars. Minister Gatz doet nu inspanningen om via campagnes met rolmodellen meer leerkrachten met een diverse achtergrond uit Brussel te werven. Binnen onze eigen mogelijkheden proberen we ook om onze leerlingen uit het laatste jaar kennis te laten maken met het ambt van leerkracht.

Auteur Doug Saunders zei hier vorige week dat veel jongeren met migratieroots vernederingen ervaren in het onderwijs, als ze bijvoorbeeld sneller naar beroepsrichtingen worden geduwd. We hoorden dat vorig jaar ook bij leraars met een andere herkomst. Akkoord?
Wayenberg: Elke vorm van latent racisme is mij én ons pedagogisch project vreemd. Het is wel zo dat veel leraars niet met diversiteit vertrouwd zijn, ik begrijp zijn punt dus wel. We doen daarom nu nascholingsreeksen over de grootstedelijke context.

U wil ook aan verschillende rollen voor leerkrachten timmeren.
Wayenberg: Inderdaad. We zijn – wetenschappelijk onderbouwd – aan het experimenteren met grotere lesgroepen met teams van vijf leerkrachten. Eén leraar kan de bollebozen extra uitdagen, een ander kan de leerstof nog eens uitleggen, en zo meer. Als je al perfect Franstalig bent, waarom zou je dan dezelfde lessen krijgen als de anderen? Om dat te realiseren heb je accommodatie nodig én leerkrachten die erop voorbereid zijn. In 2030 zullen leerkrachten ook coach moeten zijn, ze zullen moeten samenwerken met elkaar, iets dat veel leerkrachten absoluut niet gewoon zijn.

Laatste vraag: moeten we in Brussel overstappen naar het Franstalige systeem van vakanties?
De Lille: Mijn persoonlijke mening? Ja, ik vind dat logischer. Die regelmatige afstanden tussen vakanties die wat langer uitvallen tijdens het schooljaar, dat heeft zin. We hebben ook geregeld leerkrachten met een partner in het Franstalig onderwijs.
Wayenberg: We nemen beter hetzelfde systeem en ik ben daarbij vooral bezorgd voor de ouders, die bijvoorbeeld kinderen in de twee systemen hebben. Sommige sportzalen gaan dicht, zwemmen kan plots niet meer, je zit met de speelpleinen … Daarnaast houdt de Franstalige keuze ook inhoudelijk steek, dat tonen alle onderzoeken.