Elke zes maanden spreken Sofie Foets, de oprichtster van het Brusselse Toekomstatelier, en haar inspirator Heleen Terwijn nog met elkaar af. Terwijn stichtte in 1998 in de Amsterdamse Bijlmer de IMC Weekendschool, gesponsord door het gelijknamige bedrijf. Twintig jaar later zijn er tien weekendscholen in heel Nederland, Foets opent binnenkort een vijfde vestiging in Brussel.
© Saskia Vanderstichele
| Kinderen van het Toekomstatelier.
De inzamelactie Brussel helpt van BRUZZ steunt dit jaar TADA (ToekomstATELIERdelAvenir). Bezieler Sofie Foets werkte in 2011 als beleidsadviseur voor de Nederlandse links-liberale partij D66, toen ze op een congres over de beste praktijken in Europa op het vlak van informeel onderwijs kennismaakte met het werk van Heleen Terwijn. “Ze legde uit hoe ze burgers en het bedrijfsleven betrok bij de emancipatie van kwetsbare jeugd. Ik dacht: fantastisch, dat moeten we ook in Brussel gaan doen.”
Zowel in België als Nederland maakten inmiddels honderden kinderen tussen 10 en 14 jaar uit de armste wijken drie jaar lang kennis met allerlei beroepen en sectoren, dankzij de inzet van duizenden professionele vrijwilligers.
Heleen Terwijn: Als psychologe had ik midden jaren negentig een groot onderzoek gedaan in de eerste grote immigrantenwijk van Nederland, de Bijlmer in Amsterdam-Zuidoost. Ik was heel nieuwsgierig hoe migrantenjongeren vorm gaven aan hun toekomstbeeld, maar gechoqueerd door de resultaten. Drie jaar lang heb ik jongeren gevolgd, en ik zag velen afglijden. Toen ik een vrij depressief onderzoeksrapport zat te schrijven, begon ik na te denken hoe dat anders zou kunnen.
Veel sociologische theorie gaat over hoe achterstand zichzelf eindeloos reproduceert. Als je de omgeving verandert, zou je dat kunnen omkeren, dacht ik. Creëer een plek waar jongeren hun hart kunnen ophalen. En laat volwassenen enthousiast over hun vak vertellen aan tieners die daar precies de ontvankelijke leeftijd voor hebben. Dat moet effect hebben. In januari 1998 ben ik dan met het eerste klasje begonnen in het academisch ziekenhuis in Amsterdam-Zuidoost.
Jullie hebben voor jullie projecten allebei jullie baan opgezegd. Hoe voelde dat?
Terwijn: Dat was een heel grote stap. Op de universiteit zeiden ze ook: je bent gek, denk aan je toekomst...
Sofie Foets: ... dat zegt iedereen (hilariteit).
Terwijn: Meestal als mensen zoiets zeggen en je gelooft er zelf in, dan ben je met iets goeds bezig. Ik heb een stichting opgericht, met mezelf als enige werknemer, en met één bedrijf als financier. Nu hebben we er meer dan honderd.
Foets: Natuurlijk was ik een naïeve optimist. En iedereen die zegt ‘Jij bent een beetje gek in je hoofd’ heeft een punt. Maar die gekken moeten er ook zijn (lacht). Om dingen in gang te zetten.
Hoeveel kost het om voor één kind de driejarige weekendopleiding te organiseren?
Foets: Om eerlijk te zijn, op die vraag wil ik niet meer antwoorden. Ten eerste reikt onze impact verder dan de families die we bereiken. Daarnaast slorpen sommige kinderen vijf keer meer energie op dan gemiddeld. Het geeft daarom een vertekend beeld.
"De kinderen zeggen ons dat ze bij TADA geleerd hebben om tolerant te zijn"
Jullie runnen een enorme logistieke operatie. Inmiddels heeft de IMC Weekendschool vijftig fte’s (fulltime-equivalenten) in dienst, TADA achttien. En die bellen zelfs consequent naar de ouders als kinderen wegblijven van de vrijwillige weekendlessen.
Foets: Natuurlijk, ouderbetrokkenheid is iets waar we heel hard aan werken.
Terwijn: Soms hebben de ouders – heel begrijpelijk – geen idee van wat wij doen. En dat moet je ze dus echt goed uitleggen.
Het werkt omdat wij positief aan de ouders rapporteren over de prestaties van hun kind. Op de gewone school zegt de juf: ‘Hij is niet goed in schrijven of rekenen.’ Mijn collega’s vertellen: ‘Hij is ontzettend goed in samenwerken, hij is altijd degene die conflicten oplost.’ Dat is als ouder heel fijn om te horen.
Foets: Je werkt aan een langdurige vertrouwensband. Wanneer de drie jaar om zijn, kennen die ouders de organisatie. Door die band kun je je meer permitteren. Na afloop komen de kinderen bij een alumni-netwerk. Het doel is dat ze daar levenslang bij betrokken blijven.
© Saskia Vanderstichele
| De gezichten van het Toekomstatelier: weten wat je wil, kan je leren.
Kunnen jullie iets zeggen over de resultaten van de weekendschool bij de kinderen?
Terwijn: Mijn oudste oud-leerlingen zijn inmiddels dertig. Twintig jaar geleden was mijn idee nog een theorie, maar nu kan ik zien dat het project een levensbepalende invloed heeft gehad op die 2.600 jongeren. Daarom doen we onderzoek in samenwerking met de universiteiten. En de resultaten blijken nog beter dan ik had verwacht.
Ten eerste heeft de weekendschool een heel grote invloed op het zelfvertrouwen van de jongeren. Dat hoor je ook in al hun verhalen: ‘Ik heb leren dúrven.’ Verder voelen ze zich sterk verbonden met de rest van de maatschappij, en zien ze toekomstperspectieven: het idee dat er voor hen ook iets te doen valt in de samenleving. En tot slot vinden ze het belangrijk om iets terug te geven aan de samenleving. Ze doen vaak vrijwilligerswerk, zijn heel betrokken burgers.
"Het werkt omdat wij positief aan de ouders rapporteren over de prestaties van hun kind"
Ik vind het belangrijk om daarbij te zeggen dat de Weekendschool en TADA er zijn voor kinderen van alle schoolniveaus. Iedereen zegt dat je dokter moet worden. Maar het gaat er in het leven juist om dat jij iets doet wat bij jou past.
Daarnaast zien we dat kinderen die de weekendschool hebben gevolgd een grotere woordenschat hebben. Dat is niet raar: als er een rechter op bezoek komt, gaat het natuurlijk over de rechtbank en een toga en een pleidooi.
Foets: Als je jarenlang elke zaterdag oefent in een taal, in een warme context waar fouten niet worden afgestraft, vergroot die woordenschat uiteraard. Tienduizend uur oefenen verbetert altijd je capaciteiten.
© Saskia-vanderstichele
| De jonge ondernemer Hassan Al HIlou deelt zijn passies met de TADA-jongeren.
Hebben jullie ook gekeken naar schooluitval?
Foets:Van de bijna driehonderd oud-leerlingen van TADA gaat op één meisje na iedereen nog naar school. Dat is bij deze doelgroep, kinderen geboren in vaak zeer precaire omstandigheden en van niet-Europese origine, helaas niet vanzelfsprekend.
Ik vind het wel heel belangrijk om ook naar de kwalitatieve aspecten te kijken. We horen bijvoorbeeld van kinderen vaak ook dat ze bij TADA geleerd hebben om tolerant te zijn tegenover mensen met bijvoorbeeld andere culturen of leeftijden. Of dat ze hebben geleerd om anders om te gaan met negatieve emoties.
Terwijn: Later, als ze nog wat ouder zijn, noemen ze ook de betrokkenheid bij het alumni-netwerk. We organiseren opleidingen om zelf gastdocent te worden, of ambassadeur voor het project. Ook hebben we werkgroepen per thema, zoals zorg of journalistiek.
Foets: Organisaties die meewerken beseffen vaak dat de kinderen van deze achtergrond de meerderheid zullen worden in steden zoals Brussel. Voor jongerenprogramma’s spreken ze ons aan: ‘Normaal reageren alleen kinderen uit de betere families hierop, maar laat jullie gasten ook maar een motivatiebrief schrijven.’ Zo hebben we afgelopen zomer twee oud-leerlingen naar Boston kunnen sturen voor een leadership-programma.
Terwijn: De Weekendschool en TADA brengen jaarlijks duizenden gastdocenten en al die sponsors bij elkaar. En dat creëert kansen voor de alumni. Ze kunnen ergens stage doen of een dagje meelopen.
Foets: Bijvoorbeeld: vorige week heeft een van onze oud-leerlingen, Kamilia, bij BRUZZ een interview gegeven. Dan zie ik een mail verschijnen: Kamilia deed dat heel goed, we zouden haar eigenlijk graag als jobstudent willen aanwerven. Ik dacht: jaaa, hop.
Zijn er ook verschillen in aanpak? In Brussel opereer je toch in een heel andere context dan in Amsterdam.
Terwijn: We werken volgens hetzelfde concept, maar Brussel en Amsterdam zijn héél verschillend. Tijdens het eerste telefoontje dat ik van Sofie kreeg, zei ze dat ze een tweetalige school wilde. Ik zei: ‘Weet waar je aan begint, het is al zo moeilijk!’ Maar Sofie legde me uit: in Brussel moet dat.
Foets: Wat ik ook merk, en cijfers van het PISA-onderwijsonderzoek tonen het aan: tieners van Molenbeek staan anno 2018 een paar kilometer verder achter dan tieners uit Amsterdam. Er is meer onderwijsongelijkheid in België dan eender waar in Europa.
Als ik bij Heleen ga kijken, dan zie ik dat bijna alle kinderen daar relatief goed Nederlands spreken (Terwijn beaamt). Bij TADA is dat niet het geval. Bij onze Nederlandstalige TADA-leerlingen verschilt de thuistaal in meer dan negentig procent van de gevallen van de schooltaal.
Vinden jullie dat de weekendscholen ook iets te bieden hebben voor de maatschappij als geheel?
Terwijn: Zeker, dat zie je alleen al in de antwoorden van gastdocenten. Negen op de tien zeggen dat ze iets geleerd hebben van hun passage. Wij horen heel vaak: ‘Waarom is dit niet overal?’
Foets: Omdat het financieel en logistiek niet haalbaar is (lacht).
Terwijn: Het laat mensen nadenken over onderwijs, over diversiteit, over burgerbetrokkenheid bij uitdagingen als integratie. Gastdocenten die zeggen: ‘Ik had nog nooit met Marokkaanse kinderen gepraat, ik zou willen dat mijn kinderen zo enthousiast waren.’
Foets:Er schieten ook imitaties van de weekendschool uit de grond, mensen raken geïnspireerd. Die niet-tastbare, indirecte impact wordt vaak over het hoofd gezien.
In Nederland is de IMC Weekendschool nu ook actief in het reguliere onderwijs.
Terwijn: Dat gebeurt in concentratiescholen op plaatsen waar geen IMC Weekendschool bestaat. We doen hetzelfde, maar dan tijdens de normale schooluren, met toestemming van het ministerie van Onderwijs. Die scholen vinden het heel fijn dat wij er zijn, voor niet-cognitieve vaardigheden zoals burgerschap, breder toekomstperspectief, zelfvertrouwen en motivatie.
TADA kreeg dit jaar voor het eerst subsidies van het Vlaamse ministerie van Onderwijs. Zijn er ook plannen om in België in het reguliere onderwijs lessen aan te bieden?
Foets: Onze focus is nu in eerste instantie blijven groeien in Brussel, en daarnaast kijken we wat we verder nog kunnen doen. We treffen alle voorbereidingen om in september 2019 een vijfde weekendschool te openen in Schaarbeek. Het wordt wellicht een tweetalige weekendschool op de Van Oostsite, in de nieuwe Paviljoenschool en in de Franstalige school ernaast.
Lees de portretjes van TADA-leerlingen:
Lees meer over: Brussel, Onderwijs, Samenleving, TADA, ToekomstATELIERdelAvenir, Sofie Foets, heleen terwijn, IMC weekendschool, Brussel Helpt
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.