Els Witte over machtige burgemeesters

En de titel burgervader is niet toevallig, zegt historica en ererector van de VUB Els Witte die in de jaren 1970 OCMW-raadslid en gemeenteraadslid was in Sint-Joost. ”Burgemeesters moeten, anders dan ministers, benaderbaar zijn voor alle groepen in de gemeente en contacten onderhouden met de verenigingen die groepen inwoners vertegenwoordigen. Van een burgemeester wordt verwacht dat hij hulp en raad verstrekt. Natuurlijk evolueert dat in de tijd, het contact met de bevolking verloopt nu ook via de sociale media.”

Een goede burgemeester is volgens Witte ook een spil in wat vandaag burgerparticipatie heet. Hij of zij moet in dialoog gaan met hoger opgeleiden die burgerverenigingen oprichten en de activiteiten coördineren. Het is ook het kiesstelsel dat de burgemeester van oudsher dicht bij de bevolking brengt. In België is de burgemeester geen ambtenaar zoals in Nederland, maar wordt hij verkozen.

Maar dat een burgemeester eeuwig zou kunnen blijven zitten, is een illusie, het hangt ook van de bevolkingssamenstelling af.

Witte: “De positie van de burgemeester is onderhevig aan demografische veranderingen en de gemeenten gaan voorop. Sint-Joost is een laboratorium gebleken. Na Cudell is Jean Demannez burgemeester geworden, maar het multiculturele Sint-Joost heeft de eerste burgemeester van Turkse origine.”

Deze historische minireeks van BRUZZ gaat alleen over mannen. Opvallend vindt Witte dat de doorbraak van vrouwelijke burgemeesters anno 2018 al bij al beperkt is gebleven. Tegenwoordig zijn er twee: Françoise Schepmans in Molenbeek en Dominique Dufourny in Elsene. Zij werden voorafgegaan door Andrée en dochter Martine Payfa in Bosvoorde, Magda De Galan en Corinne de Permentier in Vorst en Michèle Carthé in Ganshoren.

Ooit was het anders, maar de macht van de burgemeester is niet meer wat ze ooit geweest is. Er zijn de hogere overheden - voornamelijk het gewest - die bevoegdheden overnemen en overleg eisen.

“De burgemeesters hebben weliswaar nog een vinger in de pap, maar het veiligheidsbeleid, de bevoegdheid par excellence van burgemeesters, is ondertussen naar de zes politiezones getransfereerd,” zegt Witte. “Voor cultuur en onderwijs, zijn ook de Vlaamse Gemeenschapscommissie en de Communauté française bevoegd en voor urbanisme en ruimtelijke ordening heeft dankzij de wijkcontracten ook het gewest een voet tussen de deur. Ook aan de intercommunales zijn bevoegdheden afgestaan, maar dat laatste is een lange traditie.”

Daar staat tegenover dat de ‘officieuze’ Conferentie van Burgemeesters nog altijd springlevend is en het Brussels parlement niet weinig burgemeesters telt. Maar blijft de kwalificatie ‘baron’ en ‘baronnie’ overeind? “Brussel telt kleine en grote gemeenten, we hebben rijke en arme gemeentes, en op het vlak van bevolkingssamenstelling zijn er grote verschillen,” zegt Witte. “Maar we hebben wel een aantal grote gemeenten op een kluit. Misschien komt de benaming daarvandaan, maar de Brusselse burgemeesters zijn niet meer baron dan burgemeesters in grote Vlaamse steden.”

En dan is er de ergernis van (sommige) Vlamingen omdat de Vlamingen karig bedeeld zijn in de gemeentes: “Die Vlamingen vergeten dan gemakshalve dat de Brusselse gemeenten een pasmunt waren in de Brusselwet. De quasi-pariteit in de Brusselse regering wordt gecompenseerd door gemeenten waarin alleen de democratische krachten spelen.” Met andere woorden one man, one vote of liever: elke kiezer één stem. Niet alleen mannen mogen stemmen.