Onderzoek nuanceert clichés over stadsvlucht: 'Instromers zijn economische motor'

Jaarlijks verhuizen ongeveer 22.000 mensen van Brussel naar Vlaanderen, het merendeel naar de Rand. Dat zijn er 9.000 meer dan omgekeerd. Maar het cliché dat de middenklasse de stad en masse verlaat en zo bijdraagt tot een verarming van Brussel, klopt niet, stelt het Bruxodus-onderzoek van de VUB.

Brussel is al langer bezorgd dat vooral de middenklasse vertrekt. Brussel is dan wel het derde rijkste gewest van Europa, maar de stad heeft een relatief arme bevolking. De rijkere inwoners van de Rand werken vaak wel in Brussel, maar betalen er geen belasting.

In opdracht van gewestelijk agentschap Innoviris zijn drie VUB-onderzoekscentra – BRIO, Interface Demography en TOR – de voorbije jaren voor het onderzoeksproject ‘Bruxodus’ nagegaan wie van en naar Brussel verhuist, en wat de beweegredenen van die mensen zijn. De eerste tussentijdse resultaten van dat onderzoek zijn nu gepubliceerd. Ze moeten samen met onderzoek van de Franstalige collega’s tegen volgend jaar bijdragen tot een voorstel van beleidsmaatregelen die de exodus van de Brusselse middenklasse moeten tegenhouden.

Internationale migratie

'Bruxodus' nuanceert het probleem. "Er zijn inderdaad elk jaar meer mensen die uit Brussel vertrekken naar de andere gewesten dan er vanuit die gewesten naar Brussel komen, maar dat getal houdt geen rekening met de internationale migratie. Brussel trekt heel veel migranten vanuit het buitenland aan”, zegt demograaf Johan Surkyn (VUB). “Die vestigen zich eerst in Brussel, maar stromen na een tijd dikwijls door naar de rest van het land. Dan worden ze bij de uitstroom geteld, terwijl ze nooit bij de instroom gerekend zijn.”

Ruim de helft van diegenen die vanuit Brussel naar Vlaanderen vertrekken zijn geboren en getogen Brusselaars, bijna een derde is geboren in het buitenland. Zowat een op tien zijn mensen die, voor ze naar Brussel verhuisden, in Vlaanderen opgroeiden. Opvallend: de gemiddelde scholingsgraad van de stadsverlaters ligt lager dan diegene van de mensen die in Brussel komen wonen. Uit het onderzoek blijkt niet alleen dat een groep middenklassers uit Brussel vertrekt, maar ook dat een vrij grote groep uit de lagere klasse gedwongen de stad verlaat door gentrificatie van hun wijken, en de daarmee gepaard gaande hoge huizenprijzen.

Overlast van verkeer, geluid of een slechte luchtkwaliteit zijn belangrijke redenen om de stad te verlaten. “Tegenstrijdig is dat de vertrekkers een groenere leefomgeving willen, maar tegelijk ook een huis met een garage, waar ze makkelijk hun auto kunnen parkeren”, zegt socioloog Rudi Janssens (VUB). (Lees verder onder grafiek)

Al dan niet een auto hebben blijkt een belangrijke reden om Brussel al dan niet te verlaten. “Een aantal mensen kiest er bewust voor geen auto te nemen om de leefomgeving te sparen, en blijven dan grotendeels in de stad”, zegt Janssens. “Een aantal anderen willen de auto niet opgeven, en zijn dan eerder geneigd buiten Brussel te gaan wonen.”

Culturele diversiteit

Tegelijk verhuizen jaarlijks zowat 13.000 mensen van Vlaanderen naar Brussel, bijna de helft van hen vanuit de Vlaamse Rand.

Gevraagd naar hun motivatie noemen zij vooral de betere bereikbaarheid van de arbeidsplaats (woon-werk afstand, gebrekkig openbaar vervoer), of dat ze zich niet thuisvoelen tussen de andere mensen in de Vlaamse omgeving (onvoldoende culturele diversiteit, te veel mensen die ‘anders’ zijn, gebrek aan sociaal netwerk).

Ze bekritiseren ook de beperkte mogelijkheden qua vrijetijdsbeleving, op vlak van cultureel, recreatie- en horeca-aanbod. Het zijn argumenten die vaak positief met ‘stedelijkheid’ worden geassocieerd. (Lees verder onder de grafiek)

Het woon-werkverkeer lijkt een een doorslaggevende rol te hebben gespeeld in hun beslissing om te verhuizen. Verder trekken vooral het sociale en culturele leven en de diversiteit van de grootstad potentiële verhuizers vanuit Vlaanderen over de streep. De mensen die vanuit Vlaanderen overkomen, verhuizen vooral naar het centrum en de eerste kroon, tegenover de Walen die meer naar de tweede kroon trekken. De mensen uit Vlaanderen verhuizen daardoor na verloop van tijd ook makkelijker weer.

Enorm potentieel

De financiële draagkracht van de instromers is misschien wel kleiner dan die van de uitstromers, maar het potentieel van de eerste groep is essentieel, stelt het Bruxodus-onderzoek. Qua profiel liggen zowel de scholingsgraad als de positie op de arbeidsmarkt hoger bij de instromers dan bij de lokale Brusselse bevolking. De economische meerwaarde van zij die van elders naar Brussel komen wonen, is groter dan dat van de Brusselaars zelf.

“Brussel leeft van de instroom van jonge mensen en zorgt voor een braindrain vanuit de rest van het land”, omschrijft Surkyn het. “Migranten uit binnen- en buitenland die in Brussel komen wonen, zijn jong en moeten vaak nog aan hun studies beginnen."

"Brussel is zo een stad van starters, een motor van sociale en fincanciële mobiliteit. Brussel creëert voortdurend nieuwe middenklassers. Maar eenmaal ze hun diploma en een goede baan hebben gevonden, vertrekken ze vaak uit de stad. Ze doen het dan zo goed dat ze een woning zoeken die ze niet vinden op de Brusselse markt.”

Want hoewel bijvoorbeeld 70 procent van de geboren en getogen Vlamingen onder de verhuizers zijn gehechtheid aan Brussel onderstreept, ziet 2/3 van de nieuwe Brusselaars zich binnen 10 jaar niet langer in de stad wonen. Hiervoor blijft het suburbane woonideaal van een huis in het groen met een eigen parkeerplek te sterk.

Die mensen die bijvoorbeeld meer parkeerplaats willen, kun je als gewest niet tegenhouden, stelt Rudi Janssens. Blijft de ‘oude’ middenklasse, dan kan de stad trouwens niet langer fungeren als springplank voor deze nieuwkomers die net de meeste economische meerwaarde realiseren. Wil de stad deze rol blijven spelen, en ook zijn economische dynamiek behouden, dan moet er ook doorstroming blijven. Brussel slaagt er trouwens beter in dan andere steden als Antwerpen of Gent om hoger geschoolden langer in de stad te houden.