Fotograaf Emilio Azevedo: 'Ik drong diep de jungle in om tot het uiterste te gaan'

Met Rondônia, te zien in La Nombreuse in Sint-Gillis, volgt Emilio Azevedo een oude telegraaflijn in het Amazonegebied. De rode draad in een project dat zowel documentair als intiem is.

De in Brussel gevestigde fotograaf Emilio Azevedo begon met fotografie om toegang te krijgen tot werelden die tot dan toe voor hem gesloten waren – zonder te vermoeden dat dit ook persoonlijke herinneringen zou oprakelen. Hij werd geboren in Brazilië en verliet het land op tienjarige leeftijd. Via de camera keert hij er terug.

Als student aan de École nationale supérieure de la photographie in Arles werkt hij in Rio aan een project over de rol van het leger onder Bolsonaro. Tijdens het uitpluizen van militaire archieven ontdekt hij het verhaal van een telegraaflijn die begin twintigste eeuw dwars door het Amazonegebied werd aangelegd door generaal Cândido Rondon, die toen op het punt stond een nationale held te worden.

Deze lijn, voorgesteld als een instrument voor binnenlandse 'pacificatie', werd een obsessie voor Azevedo en het vertrekpunt voor Rondônia (hoe ik verliefd werd op een lijn).

Vanuit de archieven begint hij met een documentair onderzoek naar de manier waarop de Braziliaanse staat het Amazonegebied, met zijn fauna, flora en bewoners, in kaart bracht: een kille, wetenschappelijke onderneming die erop gericht was de regio exploiteerbaar te maken. In tegenstelling tot de christelijke kolonisatie werd deze verovering gedragen door begrippen als 'positivisme' en 'integratie'. "Het is een megalomaan project om een telegraaf te installeren in het hart van het woud, een rechte draad dwars door de wilde natuur," zegt Emilio Azevedo. "Het doet een beetje denken aan Fitzcarraldo van Werner Herzog."

Bij het bekijken van oude foto's wordt hij getroffen door de overeenkomst met zijn eigen praktijk. Zo stelt hij de blik van de fotograaf, zijn compositie en zijn afstand ter discussie. Plaatsen zoals het Musée du quai Branly, waar bepaalde documenten worden bewaard die "als geschenk zijn gegeven, als zovele culturele trofeeën", worden voor hem volwaardige opnamelocaties, net als de landschappen die hij doorkruist.

De uitrusting van de cowboy

In de loop van zijn onderzoek duikt een persoonlijke herinnering op: het verhaal van zijn grootmoeder, geboren in een inheems dorp in Goiás. "Ik ontdekte dat mijn bestaan het gevolg was van een ontvoering. Men vertelde me het verhaal dat mijn grootmoeder 'met de lasso was gevangen', zoals de uitdrukking luidt. Het werd gezegd als een anekdote, een ietwat romantisch beeld, maar uiteindelijk ben ik het geweld gaan zien dat er werkelijk achter schuilgaat." Het project krijgt zo een onverwachte, intieme dimensie.

Ter plaatse fotografeert Azevedo wat is overgebleven of verdwenen. Plantensoorten uit Azië hebben de soorten uit de archieven vervangen. De landschappen zijn nu getekend door de agro-industrie en extractivisme. Het contrast tussen de weelderige natuur op de oude zwart-witfoto's en de veranderde werkelijkheid van vandaag stemt hem droevig.

Hij komt ook gezichten tegen, zoals dat van een jonge, inheemse jongen met een complete cowboyuitrusting: hoed, riem en laarzen. In zijn ogen belichaamt deze jongen die complexe vermenging, maar ook een geïnternaliseerd geweld, dat hem herinnert aan zijn grootmoeder, die werd ontvoerd zoals men vee vangt.

Azevedo wil noch aanklagen, noch oordelen. "Wat me interesseert, is begrijpen wat mannen – met de nadruk op mannen – ertoe aanzet om op die manier met het land en de vrouwen om te gaan." Hij trekt er alleen op uit, soms dagenlang, te voet of met de auto, om lijnen te volgen die niet meer zichtbaar zijn. Tot hij uitgeput is. "Het was een soort waanzin, een soort gekte, om nog maar eens op Herzog terug te komen. Ik drong diep de jungle in alsof ik tot het uiterste moest gaan."

Vandaag heeft hij het gevoel dat hij die grens heeft bereikt. "Op een gegeven moment stop je met zoeken, laat je de beelden spreken, en dan onthullen ze wat ze ons te vertellen hadden."

Emilio Azevedo stelt Rondônia tentoon in La Nombreuse tot en met 26/10, Instagram: lanombreuse