Filmmakers Cato Kusters en Laura Wandel: ‘Brussel zet de dingen in perspectief’

Met Laura Wandels L’intérêt d’Adam en Cato Kusters’ Julian palmen deze maand twee internationaal gelanceerde, jaloersmakend goede films van eigen bodem de zalen in. De twee Brusselse regisseurs spreken onder een schitterende herfstzon over hun films, hun stad en hun engagement.

Wat een weelde. Niet één maar twee te koesteren films van evenveel te koesteren Brusselse regisseurs doen, na een succesvolle internationale lancering, in oktober de Belgische cinema’s aan. De Franstalige Laura Wandel (41) bevestigt met L’intérêt d’Adam al het goede dat over haar is gezegd en geschreven na haar debuut Un monde. Haar tweede film dompelt je onder in de hectiek van de afdeling pediatrie van een ziekenhuis. De hoofdverpleegkundige denkt dat het in het belang van de 4-jarige, ondervoede Adam is dat zijn moeder wel bij hem blijft, hoewel de rechter dat verbiedt. En de Nederlandstalige Cato Kusters, amper 26, verfilmde met finesse en poëzie Julian, het boek waarin kunstenaar Fleur Pierets vertelt hoe ze met haar vrouw Julian aan project 22 begon. In elk land waar het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht al gelegaliseerd was, zouden ze trouwen. Maar een terminale ziekte besliste daar anders over.

Allebei gefeliciteerd. Julian ging in wereldpremière op het filmfestival van Toronto en opent straks het Film Fest Gent. L’intérêt d’Adam opende de Semaine de la Critique in Cannes. Wat onthouden jullie van die internationale start?
Laura Wandel: Het is niet niks om de Semaine de la Critique te openen. De stress was groot, maar het werd een mooi moment in aanwezigheid van de ploeg. En de reacties van pers en publiek waren erg bemoedigend.

Cato Kusters: Ik herken die stress. In Toronto kon niet iedereen erbij zijn. Fleur gelukkig wel. Zij kende de film al goed, maar het was heel bijzonder om er samen met een volle zaal naar te kijken. Het had iets van een ritueel. De zaal reageerde fel op haar aanwezigheid. De mooie publieksreacties en eerste recensies beloven veel goeds.

Laura, jij hebt nu twéé echt goede films gemaakt die ook in Frankrijk veel lof krijgen. Ben je gelanceerd?
Wandel: Het lijkt me erg gevaarlijk om te denken dat je gelanceerd bent. Je weet nooit hoe de dingen evolueren. Niets is ooit verworven. Je herbegint altijd van nul. Cato, denk niet dat een tweede film makkelijker is. Het is haast moeilijker. Door de hooggespannen verwachtingen was de druk groot. Je mag daar niet bij stilstaan, want dat kan je verlammen. Ik heb de druk willen afhouden door me voor te nemen om gewoon mijn uiterste best te doen. En dan zien we wel.

Een moeder die niet bij haar ondervoede kind mag blijven. Grote liefde die op het noodlot botst. Zowel op L’intérêt d’Adam als op Julian zijn de reacties van het publiek waarschijnlijk intens.

Wandel: De reacties zijn erg goed, maar sommige mensen voelen zich een beetje dooreengeschud. Ik leg hun dan uit dat dat mijn soort cinema is. Ik heb meer zin om mensen dooreen te schudden dan om ze gerust te stellen. Dat hoort erbij.

Kusters: Het is mooi om zien dat de kijker geraakt is. Dat betekent dat ik de kern heb kunnen bewaren en dat die kern universeel voelbaar is. De reacties op de film liggen in de lijn van die op het boek. Daar was ik destijds ook fel door geraakt. Ik wist dat ik met iets erg kostbaars bezig was.

Immersief realisme versus poëtische vertelling: jullie films verschillen grondig van elkaar. Behalve op één punt: ze worden gedragen door ijzersterke vertolkingen van Franse actrices.
Wandel: Ik heb de rollen speciaal voor Léa Drucker en Anamaria Vartolomei geschreven. Léa komt eerst wat kil over, maar haar ogen verraden haar grote vriendelijkheid, en die past erg goed bij het personage. Ik heb haar een dag meegenomen om te observeren hoe het eraan toegaat in een ziekenhuis, en haar boeken en films toegestopt. Tijdens de opnames kon een verpleegkundige haar voor de juiste handelingen coachen.

Voor de moeder van Adam zocht ik iemand die tegelijk een grote kracht en een grote fragiliteit uitstraalt. Met Anamaria en Jules (Delsart, red.), die Adam speelt, ben ik naar het zwembad en het park getrokken. Hun lichamelijke toenadering moest zo natuurlijk mogelijk lijken. Dat ze op de set amper ruimte hadden om te repeteren bracht veel druk met zich mee. Maar die spanning was goed voor de film.

Cato, jij koppelde de Vlaamse actrice Laurence Roothooft aan de Franse Nina Meurisse, waardoor Julian een tweetalige film is geworden.
Kusters: We wisten dat de casting nauw zou luisteren en van levensbelang was voor de geloofwaardigheid. Heel veel mensen hebben zich aangemeld voor de open castings, zowel Nederlandstaligen, Franstaligen als Engelstaligen. Laurence had Angelo Tijssens, mijn coscenarist, in een brief al gemeld hoezeer ze van het personage hield. Haar lezing correspondeerde met de mijne. Er waren uiteraard nog actrices die het verhaal kenden of er veel voor voelden. Maar los van techniek en talent wist Laurence gewoon méér over het personage. Dat gaf haar een gigantische voorsprong. Maar je kan Julian pas casten als je een Fleur hebt.

Omdat ze een twee-eenheid vormen?
Kusters: Project 22 vereist een heel specifieke dynamiek tussen twee mensen. Julian heeft rust, vertrouwen, een diep geloof in het leven en een voetjes-op-de-grondmentaliteit. Fleur is nieuwsgierig, open en vurig. Zo’n koppel vinden was trial-and-error. Uiteindelijk hebben we meer dan 300 mensen gezien. Bij Laurence hadden we snel een goed gevoel. Maar omdat we maar geen Fleur vonden, ben ik ook veel Franse films beginnen te bekijken. Nina Meurisse speelde heel mooi in een nevenrol in Le ravissement. Haar casting was twee minuten ver en iedereen in de kamer wist dat we Fleur hadden gevonden.

Un monde ging over pesten op school en hoe de speelplaats een weerspiegeling is van de overspannen volwassen wereld. L’intérêt d’Adam kaart onder meer de situatie in ziekenhuizen aan. Vind je het belangrijk om onderwerpen met maatschappelijk belang aan te snijden?
Wandel: Voor mij is de uitdaging telkens dezelfde: ervoor zorgen dat de kijker empathie krijgt voor een personage dat niet noodzakelijk aantrekkelijk is – zoals de moeder in L’intérêt d’Adam. Het opwekken van empathie is in mijn ogen dé grote kracht van film én de reden waarom ik films wil maken. Ik geloof oprecht dat de wereld een betere plek zou zijn als we empathischer zouden zijn. Maar ik vind niet dat het aan mij is om antwoorden aan te reiken, ik wil het debat op gang trekken.

Ik toon een werkelijkheid, een stand van zaken. De werkomstandigheden in het ziekenhuis zijn verschrikkelijk. Maar het antwoord op de vraag wat nu het beste is voor de kleine Adam, ken ik zelf niet. Laat mij de verschillende standpunten van de personages weerspiegelen, daarna is het aan de kijker om zich een mening te vormen.

Fleur Pierets is een lgbtqia+-activiste. Project 22 was positief activistisch. Hoe verhoud jij je tot dat activisme?
Kusters: Activisme om het activisme is leeg. Maar de concrete politieke realiteit waarmee Fleur en Julian aan de slag gingen, heeft me hard gepakt. En niet alleen mij. Ik denk dat ze zo ver zijn kunnen gaan, omdat het zo persoonlijk was. En het is zo persoonlijk, omdat ze elkaar zo onnoemelijk graag zien. Wanneer het systeem weegt op wie je zo graag ziet en haar discrimineert, dan wil je dat met hart en ziel veranderen. Ik heb het zaadje van hun ambitieuze project willen tonen: al wat zij hebben gedaan, vloeide voort uit grote liefde. Daarom zal hun verhaal eeuwig relevant blijven.

Heb je je verdiept in de voorgeschiedenis van de legalisering van huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht of in de huidige situatie?
Kusters: Ja, het is belangrijk om de vinger aan de pols te houden. Tussen 2017 en nu zijn er zestien landen bijgekomen. Niet zo heel veel maar ook niet slecht. Je zou willen dat het géén politieke film is, maar hij is natuurlijk wel bijzonder actueel. In Toronto werd er heel direct gereageerd. Mensen worden militant van de film. Je voelt dat ze bang zijn dat er iets in de lucht hangt en dat de verworven rechten in gevaar zijn.

Ik vond het ook belangrijk om mij in te lezen en me bewust te worden van wat er leeft. In de community zijn er bijvoorbeeld ook stemmen tégen het huwelijk. Ze stellen het huwelijk als instituut in vraag. Ik vind dat een rare fixatie. Mijn overtuiging, en die van Fleur, is dat er voor iedereen toegang moet zijn tot gelijke rechten. Dat is van tel. Wij zijn niet de advocaten van het huwelijk als instituut. Het huwelijk is een metafoor voor gelijke rechten.

Voor Un monde observeerde je wekenlang in scholen. Voor L’intérêt d’Adam observeerde je het reilen en zeilen in UMC Sint-Pieter in de Marollen. Waarom is dat een cruciale fase?
Wandel: Ik ben eerder toevallig in Sint-Pieter beland. Mijn pediater werkt in een ander ziekenhuis, maar kende het diensthoofd daar. Die stelde voor om me voor een stagiaire te laten doorgaan. Dat was super. Ik heb consultaties, opnames en de spoedafdeling van dichtbij mogen volgen. Ik wilde vooral de dagelijkse werking leren kennen en de driehoek jonge patiënt-ouder-verpleegkundige observeren. Sint-Pieter staat bekend als een erg sociaal ziekenhuis en heeft een SOS Kinderen-team. Het hardst werd ik geraakt door het sociale aspect boven op de moeilijkheid om medische zorg te verlenen. Ik zag er meermaals dat het aandeel van de ouder doorslaggevend kan zijn in de genezing van het kind. Daar was ik ondersteboven van, en het is een heel belangrijk gegeven in de film geworden. Zonder de observatiefase zou ik daar nooit op gekomen zijn.

Zie je je ooit niet vanuit observatie vertrekken voor een film?
Wandel: Mijn volgende film wordt al iets heel anders. Voor het eerst vertrek ik niet van een plek maar van een personage.

Kusters: Mag ik iets vragen? Wat was het plan dan voor je getroffen werd door het sociale aspect in Sint-Pieter?

Wandel: De wereld van het kind blijft me aantrekken. Kinderen zijn de volwassenen van morgen en ik vind dat ze te zwak vertegenwoordigd worden in de cinema. De kleine wereld die elk ziekenhuis is, fascineert me ook al langer. Proberen te begrijpen hoe zo’n plek werkt, is uitputtend. Ik was aan het eind van de dag doodop. Maar daar komen dan ook nog eens de sociale uitdagingen bij en de harde realiteit en complexiteit van kinderbescherming. Ik heb ook uitgebreid gepraat met jeugdrechters en sociale diensten en heb audiënties bijgewoond. Ook vanuit die wereld heb ik feedback gekregen op het scenario. Maar je kan niet alles in je film steken, en te veel didactiek is niet goed.

In Julian verwerk je ook film en video als een manier om tegen te gaan dat de overledene vervaagt of wordt vergeten.
Kusters: Na het overlijden van Julian is Fleur heel snel beginnen te schrijven. Ze waren samen aan een project begonnen waarmee ze zichzelf aan de wereld zouden tonen, en plots stond ze er helemaal alleen voor. Met het schrijven wilde ze het vergeten tegengaan, zo snel mogelijk alles wat nog vers in haar hoofd zat vastleggen.

Ze was bang dat ze niet volledig zou zijn, dat ze zich sommige dingen fout zou herinneren of dat het slechts haar herinneringen waren. Daar reflecteert ze in het boek vaak over. Toen Fleur de film voor het eerst zag, zei ze: “Amai, dat is zot. Het is alsof het boek mijn herinnering is en de film jouw herinnering aan ons verhaal.”

Een mooi compliment.
Kusters: Fleur herkent er het verhaal van haar en Julian in. Terwijl dat niet kan, want ik was er niet bij. Ik vind het heel mooi dat ze de film als een soort herinnering bestempelt. Daar hebben we ook naar gestreefd door heen en weer te springen in de tijd, door met verschillende dragers te werken, door er een subjectieve collage van te maken. We hebben de textuur van een herinnering willen creëren. Die metafysische laag van het boek wilden we bewaren.

Tot slot: veel Belgische acteurs verhuizen naar Parijs voor hun carrière. Hoe ervaren jullie Brussel als uitvalsbasis?
Wandel: Ik denk niet dat ik Brussel ooit zou kunnen verlaten. Ik houd enorm van deze stad. In Frankrijk is de film al uitgekomen, ik ben nog maar net terug van een lange periode in Parijs. Daar loopt zoveel volk rond, het lijkt alsof er niet genoeg ruimte is voor iedereen. Dat creëert een enorme spanning. Ik heb de indruk dat er veel minder bienveillance is dan bij ons. Wij zijn hier vriendelijker tegen elkaar. Ik denk niet dat ik ergens anders zou kunnen leven.

Kusters: Naar Brussel verhuizen is hyperbelangrijk geweest voor mij. Ik kom uit Bonheiden. Het is daar gezellig, maar er gebeurt niks. In Brussel wonen helpt me mijn plaats in de wereld te relativeren. Het samenleven is hier soms erg complex, de stad staat voor pittige uitdagingen. Dat heeft mij enorm wakker geschud maar ook verrijkt. Er clasht voortdurend van alles. Maar daar komt die bienveillance volgens mij deels uit voort. We moeten het wel met elkaar doen. We moeten ons best doen om het ondanks de verschillen samen min of meer leefbaar te houden. De omgeving leert je empathisch te zijn. Ik denk dat dat minder het geval is in steden waar mensen allemaal op elkaar lijken. Brussel maakt je tegelijk harder, empathischer en flexibeler. We moeten kritisch blijven, maar zonder die complexiteit zou Brussel Brussel niet meer zijn. De stad zet de dingen in perspectief. Ik ben heel blij dat ik hier ben terechtgekomen.

L’intérêt d’Adam komt in de zalen op 15/10; Julian opent Film Fest Gent op 8/10 en komt in de zalen op 29/10