Auteur Ahmed Saleh, afkomstig uit Gaza: 'Nee, habibi, je hoeft niet te sterven'

Op zijn 27ste zet Ahmed Saleh zijn schrijfwerk voort, ver weg van Gaza, en transformeert hij zijn ballingschap in literaire ontmoetingen. In Passa Porta begint hij met een reeks avonden, naar het voorbeeld van de bijeenkomsten die hij vroeger thuis organiseerde. Ondanks de pijn van de scheiding met zijn dierbaren klampt hij zich vast aan het leven.

Als tiener schreef hij neer wat hij niet durfde te zeggen tegen het meisje op wie hij verliefd was. Een paar lieve woorden, neergekrabbeld in Gaza, waar hij in 1998 geboren werd. Sindsdien is Ahmed Saleh nooit meer gestopt met schrijven. Poëzie heeft hem lange tijd geïntimideerd – "Ik zag niet hoe ik het verschil kon maken" – en dus engageerde hij zich op een andere manier: als organisator van literaire avonden. Evenementen zonder subsidies of programma, waar schrijvers, muzikanten en denkers samenkwamen. "Gaza is een podium dat barst van de auteurs," herinnert hij zich.

Het is moeilijk om de kloof niet te voelen die hem van die jaren scheidt. De 27-jarige Ahmed woont in Brussel en zit nog in zijn asielprocedure. Hij is curator bij Passa Porta, het internationale literatuurhuis, van een reeks culturele ontmoetingen die in oktober van start gaan. Hetzelfde concept als in Gaza, maar in een ander decor, een andere realiteit. Zijn vrienden zijn verdwenen, de wijk waar hij opgroeide is tot puin herleid en zijn familie probeert te overleven in een tent in Khan Younis, na een verblijf in Rafah.

Zijn project heet RIHLA (wat "reis" betekent in het Arabisch) en is een acroniem voor Roots, Identity, Home, Language, Alienation. Dat zegt alles. Aan zijn zijde voor de eerste Brusselse editie: de Palestijnse romanschrijver Karim Abualroos, de Egyptische dichter en filmmaker Alaa Hassanien, en de Tunesische muzikante Amel Sdiri. Een gevoelige cartografie van de Arabische ballingschap, bedacht door een man die drie maanden voor 7 oktober 2023 besloot Gaza te verlaten.

Voor mijn volk

Hij wilde niet weggaan. "Ik wilde iets doen in mijn eigen land, voor mijn volk." Hoewel hij afgestudeerd is in politieke wetenschappen en management, beseft hij al snel dat diploma’s daar geen deuren openen. Tenzij je je aansluit bij het apparaat van Hamas of Fatah, die hij beschouwt als "pionnen van de genocidale Israëlische regering". Hij weigert. Hij protesteert. Hij schrijft tegen de machthebbers. Hij wordt opgepakt, bedreigd. "Ze zeiden me dat als ik doorging, ik het daglicht nooit meer zou zien." Na een korte tussenstop in Egypte kiest hij ervoor te vertrekken. Met een kunstenaarsvisum voor Italië op zak belandt hij uiteindelijk in België.

Op 7 oktober ligt Ahmed in een ziekenhuis in Brussel. Een vriend uit Gaza stuurt hem een bericht op WhatsApp: "Er is iets niet pluis." Enkele dagen later treft een Israëlische aanval het huis van die vriend. Zijn hele familie, die op de benedenverdieping was gebleven, komt om. Hij, op de eerste verdieping, overleeft. Op datzelfde moment krijgt Ahmed van het ziekenhuis te horen dat hij moet vertrekken. Hij kan nergens heen. Richting het Klein Kasteeltje, het opvangcentrum voor asielzoekers.

Daar woont hij in een slaapzaal met zeventien bedden, zonder gordijnen om de slaapplaatsen van elkaar te scheiden. Hij schrijft. Hij post op sociale media. Een Palestijnse lezeres waarschuwt een vriendin in Brussel, die contact opneemt met Piet Joostens, verantwoordelijke voor de residenties bij Passa Porta. Hij reikt hem de hand: "Hij wees me mijn bureau, de verwarming, de keuken. Ik sprak toen geen Engels, maar ik begreep wat hij voor mij deed." In de warmte van het kantoor barst hij in tranen uit. "Ik huilde om die warmte. Ik miste mijn familie, en mijn vrienden in Gaza, die op zoek waren naar drinkwater en eten, hadden geen tijd meer voor mij. Om 18.00 uur sloot Passa Porta, dan moest ik terug naar de slaapzaal."

Angstaanval

Op een dag vindt hij zijn exemplaar van Animal Farm van George Orwell, verscheurd en in de vuilnisbak gegooid door een kamergenoot. "Er stond een varken op de kaft." Hij krijgt een angstaanval. In deze koude stad voelt hij zich losgerukt, onbegrepen. "Ik had het gevoel dat ik gereduceerd was tot een nummer op een vluchtelingenkaart. Ik verliet het kamp in Gaza, met zijn hardheid maar ook zijn tederheid, om mijn menselijkheid te zoeken, om een naam tussen de namen te worden – maar ik begreep al snel: ik zal mijn hele leven een vluchteling blijven."

Zelfs in Brussel halen de bedreigingen aan zijn adres en dat van zijn familie hem in, zo vertelt hij. Zijn standpunten tegen Hamas leveren hem de vijandigheid op van bepaalde radicale pro-Palestijnse groeperingen. Hij neemt afstand van militante kringen en slaat uitnodigingen voor thema-avonden in de hoofdstad af. "We delen niet dezelfde visie op verzet. Men probeert ons wijs te maken dat verzet via opoffering verloopt. Hamas, dat is een cultuur van de dood. En ik weiger daarin mee te gaan." Wat hij dan wel wil? Gewoon een speler zijn in de culturele wereld. "Niet 'de arme Palestijn'. Ik ben geen slachtoffer en ik weiger mijn naam op te bouwen op de rug van onze doden. Ik ben een overlever."

Hij die zichzelf had verboden poëzie te schrijven, keert er nu volop naar terug. Niet om "het verschil te maken", maar om "zijn emoties levend te houden", zegt hij. "De dag dat ik niets meer voel, is het met mij gedaan." In zijn gedicht Can I die or must I wait schrijft hij: "[Why can't we] convert prisons, jails, torture chambers to fields and gardens and songs? Arms factories… to cinema houses and theaters… tanks… to jewelry and earrings for women? […]" Hij denkt aan zijn neefje, geboren in een tent. Een kind zonder muren, zonder muziek, zonder school. "Ik kan dat niet verdragen. De kinderen van Gaza moeten de taal van de toekomst leren, van spelletjes, van liefde. Niet die van de oorlog." En hij voegt eraan toe: "Nee, habibi, je bent niet verplicht om te sterven."