Schrijver Omar El Akkad: 'Als ik mijn ogen sluit, zie ik verhongerende kinderen'

Kort na de start van het genocidaal geweld in Gaza, uitte de Egyptisch-Canadese schrijver Omar El Akkad zijn groeiende wanhoop over de situatie in een vlammende tweet die de wereld rondging. Die tweet vormde de kiem van het boek dat hij nu in Bozar voorstelt: One day, everyone will have always been against this. “Ik ben fundamenteel veranderd als mens.”

“Op een dag – wanneer het veilig is, wanneer er geen persoonlijk nadeel meer kleeft aan iets benoemen met de juiste naam, wanneer het te laat is om iemand verantwoordelijk te houden – zal iedereen hier altijd tegen zijn geweest.” Dat was de tweet die de Egyptisch-Canadese schrijver Omar El Akkad ondertussen bijna twee jaar geleden de wereld in stuurde. “Het was een periode waarin ik fundamenteel ben veranderd als mens,” legt hij uit vanuit zijn huis in het Amerikaanse Oregon. “Ik besefte heel helder dat ik getuige was van een uitroeiingscampagne. Maar daarbovenop merkte ik ook hoe die campagne in westerse machtscentra openlijk werd gesteund.”

Na de tweet volgde een furieus schrijfproces, heel anders dan dat voor zijn romans American war (in 2017 ook als Een Amerikaanse oorlog in het Nederlands verschenen bij De Geus) en What strange paradise het geval was geweest. “Normaal wrik ik er op een heel goede dag enkele honderden woorden uit, nu kwam er een dagelijkse stroom van duizenden woorden op gang. Ik was nog nooit in mijn leven zo woedend geweest en dat gevoel moest eruit.”

Die stroom mondde uit in een striemend relaas, opgedeeld in tien onderling verbonden persoonlijke essays, over hoe hij niet langer kon geloven in de morele superioriteit van de wereld waarin hij al sinds zijn tienerjaren woont: het Westen. El Akkad werd geboren in Egypte, maar zijn familie ontvluchtte door de repressie het land, en trok eerst naar Qatar en daarna naar Canada. Later verhuisde hij naar de Verenigde Staten.

“Voor het grootste deel van mijn leven was dat mijn ultieme doel: me in de VS vestigen,” vertelt hij. “Het land stond in mijn geest voor onbeperkte vrijheid, de vrijheid om te kunnen zeggen wat ik wil. Het gebrek aan vrije meningsuiting dat ik in het verleden heb ervaren, was een enorme bron van frustratie, die raakte aan het diepste van mijn wezen.”

De woede en het zwijgen

Toen hij als journalist begon te werken, midden in de war on terror na 11 september 2001, kwamen er al snel barstjes in het ideaalbeeld dat hij koesterde van het Westen. Later bracht El Akkad onder meer verslag uit over de oorlog in Afghanistan, over Guantánamo Bay en over de Black Lives Matter-protesten. “Ik wou dat ik toen al moediger was geweest, maar ik overtuigde me er telkens van dat de misstanden die ik toen zag, uniek waren en gebonden aan een bepaalde plaats en tijd.”

De barstjes verwerden tot een heuse breuk in oktober 2023. En hoewel westerse politici zich de laatste tijd steeds meer uitspreken voor Palestina, maakt dat weinig indruk op El Akkad. “Dat zijn vaak wanhopige pogingen om de immense woede van zoveel kiezers onder controle te houden, met de bedoeling om negatieve gevolgen voor hun carrière te vermijden. Maar de angst voor de gevolgen als je je hier te luid over uitspreekt, heeft nog altijd een doorslaggevende impact.”

Ook de journalistiek krijgt er zwaar van langs in het boek, met de neiging van veel grote media om telkens de middenweg te kiezen, in plaats van zaken voor te stellen zoals ze zijn. Al ziet hij stilaan wel verandering, bijvoorbeeld in de manier waarop hij geïnterviewd wordt, “wellicht omdat de bewijzen over de wreedheid nu zodanig concreet zijn dat ze steeds moeilijker te ontkennen vallen.”

Niet alleen zijn vroegere vakgenoten, ook veel van zijn huidige collega's krijgen een veeg uit de pan. “Het valt heel moeilijk te verteren dat sommige schrijvers zich in stilte hullen tot de situatie min of meer beslecht is, tot het veilig is om een groots werk over al die gruwel uit het verleden te maken. Ik heb het ook moeilijk met degenen die stellen dat kunst apolitiek is. Terwijl de keuze om het politieke te negeren in je werk net zo politiek is als de omgekeerde keuze.”

Het lelijkste gelaat

Ook voor zichzelf is hij keihard. “Door belastingen te betalen draag ik bij tot de uitvoering van deze genocide, de systematische uithongering en de executie van het Palestijnse volk,” zegt hij met nadruk. “Ik woon aan de kant vanwaar de bommen gelanceerd worden.” Zijn wanhoop heeft ook geleid tot een knoert van een writer's block. “Telkens als ik mijn ogen sluit, zie ik verhongerende kinderen. Daardoor kan ik momenteel eerlijk gezegd met moeite twee zinnen achter elkaar zetten.”

Opgeven is echter geen optie, onderstreept hij. “Dat recht heb ik niet. Ik blijf ook geloven dat er veel meer goede dan slechte mensen zijn, en haal veel troost uit het feit dat er zich een solidaire gemeenschap heeft gevormd van mensen die net als ik voelen dat ze gek worden van de situatie en die iets willen doen. En ook kleine zaken helpen, al is het een beperkte donatie, het opzetten van een event of het stoppen met winkelen bij bepaalde bedrijven.”

Die solidariteit vormt een tegengewicht voor wat hij in het boek “het lelijkste en tegelijk eerlijkste gelaat van de westerse gelatenheid” noemt: de aanvaarding “dat een onbeduidende groep mensen die je nooit zal ontmoeten, gewoon moet sterven.” Mensen die door velen gezien worden als “ondermensen”, “barbaren” en “bruine mensen” – zoals hij meermaals benadrukt in zijn tekst –, en die in een bepaald geval zelfs werden beschreven als “toekomstige explosieven.”

Wat denkt hij van het argument van sommige Belgische politieke partijen dat een klein land niet echt een verschil kan maken door een duidelijke positie in te nemen? “Ook kleine landen kunnen een impact hebben, omdat ze helpen een domino-effect in gang te zetten. Want moed is net zo aanstekelijk als lafheid besmettelijk is. Ik geloof dat er een tijd komt – de tijd waaraan de titel van het boek refereert – dat geen enkele politicus zich nog achter zulke excuses zal verschuilen, omdat de kwestie vanuit moreel oogpunt beslecht zal zijn.”

Zelf ontbreekt het hem nog aan moed om over de situatie te praten met zijn dochter, zegt hij aan het eind van het interview. “Ze is op een leeftijd gekomen dat zo'n gesprek zeker mogelijk is, maar ik slaag er maar niet in om erover te beginnen.” Misschien met een passage uit zijn boek? “Nee, het is zelfs mijn levenslange hoop dat mijn kinderen nooit een van mijn boeken zullen lezen.” (Lacht)

Omar El Akkad gaat op 3/9 in Bozar in gesprek met Brigitte Herremans over zijn boek One day, everyone will have always been against this, bozar.be