BIG CITY. Hoe werd de Noordwijk klein-Manhattan?

De jaren zestig zijn in Brussel getekend door een paar stedenbouwkundige drama's. Zo waren we toen bijna een deel van de Marollen kwijt. Projectontwikkelaars wilden het Justitiepaleis uitbreiden, en daarvoor de wijk ernaast gedeeltelijk tegen de grond gooien. Gelukkig konden de Marolliens met het nodige verzet de afbraak tegenhouden. Dat lukte mede omdat men niet dezelfde fout wou maken als met die andere volkswijk iets verderop. Het Manhattanplan verwoestte rond dezelfde tijd immers volledig de oude volkse Noordwijk.

Het moet een karaktervolle havenbuurt geweest zijn, de wijk tussen de Antwerpsesteenweg en de treinsporen. Oud-bewoners beschrijven het als een buurt waar iedereen elkaar goed kende. Mensen kwamen er vertier zoeken in de tientallen cafés en cabaretzaken. Die uitgaansplekken werden afgewisseld met kleine handelszaken, ateliers en cinema's. Er was lokale nijverheid, zoals textielfabrieken en brouwerijen in de oude hangars. Aan die kant van de sporen waren er ook een paar bordelen.

De wijk had door de jaren heen wel al klappen kregen. Door de bouw van de Noord-Zuidverbinding en het toenmalige viaduct op de Leopold II-laan was ze wat geïsoleerd geraakt van de rest van de stad. Maar de grootste verandering stond nog te gebeuren.

De moderniserings­euforie van Expo 58 was duidelijk nog niet gaan liggen. Voor de wereldtentoonstelling onderging de stad een metamorfose, waarbij verandering en vernieuwing centraal stonden. Op dat elan ontstond het megalomane plan om van de volkse Noordwijk een klein-Manhattan te maken.

De ambitie was om een sterk economisch centrum te bouwen met tachtig hoge kantoortorens. Bereikbaarheid zou er centraal staan, met de grootste focus op de auto. Er was een plan om snelwegen zoals de E19 en de E40 door te trekken tot aan de kantoorwijk. Voor de voetgangers zouden er dan voetgangersbruggen tussen de verschillende torens komen.

(lees verder onder de foto)

Arm tegen rijk

Allereerst was het een overduidelijke strijd tussen arm en rijk. De bewoners van de Noordwijk stonden alleen tegen de kapitaalkrachtige projectontwikkelaars, de overtuiging van de regering en het kluwen aan verschillende gemeentebesturen. De wijk ligt zowel op grondgebied van Sint-Joost, Schaarbeek als van de stad Brussel. Ook bij organisaties als vakbonden vonden ze geen gehoor, omdat die uitkeken naar de duizenden jobs die er beloofd werden met de uitbouw van deze wijk. De verschillende protestacties haalden weinig uit.

(lees verder onder de foto)

Telkens als er een nieuw bouwplan goedgekeurd werd, verdween er weer een huizenblok. In een paar jaar tijd was de hele zone braakliggend terrein. De afbraak ging veel sneller dan de opbouw, ook door de oliecrisis die roet in het eten strooide. Doordat veel werken veel vertraging opliepen, werd de gigantische werf ook steeds minder aantrekkelijk voor de projectontwikkelaars. Het megalomane plan draaide letterlijk en figuurlijk uit tot een megalomane stedenbouwkundige krater.

Van de voorziene WTC-torens kwamen er maar drie. De geplande uitbreiding van de snel­wegen werd niet doorgevoerd en het duurde jaren voor de Noordwijk vorm begon te krijgen. Van het oorspronkelijke Manhattanplan is minder dan tien procent gerealiseerd. Het bleek een onrealistische denkoefening, in plaats van een realiseerbaar plan.

Zestig jaar later zijn de WTC-torens gedateerd. Het idee van een monotone kantoorwijk is dat al helemaal. Twee van de drie torens staan nu volledig kaal, om opnieuw op te bouwen tot woon- en kantoortorens. Over die veelzijdige invulling is sterk nagedacht. Voor de hele wijk wordt trouwens de denk­oefening gemaakt hoe er weer leven kan komen in een buurt waar al de levendigheid destijds werd weggetrokken.

• VOLGENDE KEER: Waarom is Sint-Guido van Anderlecht de patroonheilige van de taxi's?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City