Stevent Brussel af op een shutdown? 'Het zal van de Nederlanders afhangen'

Brussels minister van Begroting Dirk De Smedt (Open VLD) verklaarde vorige week voor het eerst dat een shutdown van de openbare diensten in april niet uit te sluiten valt. Dinsdagavond ging zijn voorzitter in Terzake nog een stap verder. "In april of mei is een shutdown een feit", aldus Frédéric De Gucht. Wat kan dat concreet betekenen voor de stad en hoe waarschijnlijk is zo’n scenario?

De uitspraak van De Smedt viel in een antwoord op een parlementaire vraag van Benjamin Dalle (CD&V). Hij onderstreepte dat de regering in lopende zaken alles in het werk stelt om "financierings- en liquiditeitsmiddelen te vrijwaren". Daarvoor rest wel nog maar weinig tijd, want in april of mei 2026 kan het geld helemaal op zijn, blijkt uit analyses die de minister liet uitvoeren.

Daarmee bevestigt De Smedt een risico waar eerder ook al Georges-Louis Bouchez (MR) voor waarschuwde. Een shutdown is een nachtmerriescenario dat we vooral kennen van de Verenigde Staten waar door twisten tussen de partijen regelmatig een tijd lang geen nieuwe begroting raakt goedgekeurd. Daardoor worden de overheidsdiensten er grotendeels stilgelegd.

Is zoiets ook mogelijk in Brussel? De minister wilde op vraag van BRUZZ dinsdag niet ingaan op specifieke scenario’s, maar concreet is april wel het moment waarop de gewestelijke dotaties aan de gemeenten worden gestort. In mei volgt dan weer de betaling van het vakantiegeld aan de regionale ambtenaren, maar het gros van de belastinginkomsten komt pas in september binnen.

Die periode moet dus overbrugd worden. Dat Brussel in een noodscenario zijn ambtenaren niet meer zou uitbetalen is onwaarschijnlijk, maar dat betekent - bij een lege schatkist - wel dat er elders geld moet worden gevonden. "Eerst de intresten, dan het personeel, vervolgens de subsidies", zei De Gucht daar dinsdag over.

VUB-professor Herman Matthijs, gespecialiseerd in staatsfinanciën, wijst er daarnaast ook op dat er in maart volgend jaar een loonindexering van 2 procent aankomt bij de gewestelijke ambtenaren. "Ook de negentien gemeenten en evenveel OCMW’s, en de zes politiezones staan voor die twee procent meer uitgaven op de toch al zeer hoge loonlasten. Zijn daar middelen voor?"

Eerder waren er ook al bezorgdheden over de financiële situatie van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC), die onder meer verantwoordelijk is voor het kindergeld in Brussel. Daar werden reeds besparingen getroffen, maar minister Bernard Clerfayt (Défi) verklaarde aan La Libre dat de reserves er grotendeels op zijn en er zich mogelijk problemen kunnen voordoen in 2026.

Aan BRUZZ laat Zeynep Balci, de woordvoerder van zorgadministratie Iriscare, weten dat Iriscare (een uitvoerend orgaan van de GGC) inderdaad worstelt met een klein tekort. "Wij ontvangen onze financiën voornamelijk via het federale niveau, maar hopen toch zo snel mogelijk op een Brusselse regering, omdat die middelen ook broodnodig blijven voor onze werking." Wel benadrukt ze dat alle uitbetalingen zoals de kinderbijslag gegarandeerd blijven.

Schoktherapie

Waar precies er in een scenario van grote, prangende tekorten gesneden zal worden, is voorlopig nog moeilijk te zeggen. "Dat zijn natuurlijk politieke keuzes", zegt econoom Ivan Van de Cloot van Stichting Merito. "Het is wel belangrijk om te beseffen dat shutdowns niet zonder precedent zijn. In de jaren 90 bereikte Luik nog een quasi-faillissement waarbij de loonuitbetaling van het stadspersoneel werd uitgesteld. Dat is niet zo lang geleden, maar in Brussel doet men alsof men zich dat niet meer kan voorstellen."

Volgens Van de Cloot zouden veel ambtenaren zich op dit moment de vraag kunnen stellen of de Brusselse overheid nog wel een goede werkgever is. "Neem de watermaatschappij Vivaqua bijvoorbeeld: elk jaar schieten de rekeningen daar tekort en moet het gewest bijpassen voor de pensioenkosten. Is dat houdbaar? Als puntje bij paaltje komt zou ik als minister liever de lonen doorbetalen en die kost dan schrappen."

Tegelijk zou de minister ook kunnen opteren voor een soort schoktherapie stelt de econoom. "Als je stopt met vuilnismannen te betalen en zij staken, zal het vuilnis zich beginnen opstapelen wat een zeer zichtbaar probleem is. Daarvan schieten mensen misschien eindelijk wel wakker."

Volgens professor Matthijs zal de beslissing van de Nederlandse bank ING over zijn kaskrediet - een soort buffer bij onverwachte liquiditeitsproblemen - de doorslag geven. Belfius liet eerder weten zijn kredietlijn van 500 miljoen euro dicht te draaien. Er is nog een tweede lijn van ING voor hetzelfde bedrag, maar pas in januari zal duidelijk worden of die ook blijft.

"Het zal van de Nederlanders afhangen, maar als ze afhaken, is het gedaan. Dan zullen we het heel snel voelen. In januari komt meteen ook de eerste golf van werklozen die hun uitkering verliezen bij de OCMW's terecht, maar die hebben geen geld. Zij zullen naar de gemeenten bellen, maar die zitten ook op zwart zaad en zullen op hun beurt naar minister-president Rudi Vervoort (PS) bellen die ook geen geld heeft. Die moet dan bij premier Bart De Wever (N-VA) langs waarmee de schaduw van een federale curatele weer opdoemt."

Volgens Matthijs zou het doorknippen van de kredietlijn voor ING alvast een logische keuze zijn gezien de budgettaire situatie van het Gewest. Hij ziet echter nog één mogelijke oplossing om hen over de streep te trekken. "Het Gewest zou een deel van zijn onroerend goed als onderpand kunnen geven. Dat betekent wel dat die gebouwen bij wanbetaling moeten afgegeven worden. In de privé gebeurt dat elke dag, maar voor Brussel is dat natuurlijk een doemscenario."

Bijlenen

Tegelijk is niet iedereen ervan overtuigd dat het zo'n vaart zal lopen. "Er is een belangrijk onderscheid tussen cashflowproblemen en financieringsproblemen", zegt expert openbare financiën Maxime Fontaine (ULB) daarover. "Het eerste is dat je in je portemonnee kijkt en zegt 'zut ik heb niets meer'. Dan ga je naar de bank en als je daar óók niets meer krijgt, spreek je van een financieringsprobleem wat een pak erger is."

Brussel kan bij cashproblemen op dit moment echter nog altijd vragen om uitstel van betalingen en in de tussentijd geld lenen op de financiële markten. "Brussel kan zich financieren aan iets betere voorwaarden dan Wallonië en iets minder goede dan Vlaanderen, maar al bij al zijn daar geen problemen. Nu kunnen we discussiëren over de vraag of dat op lange termijn houdbaar is, maar dat is een ander dilemma dan effectief met een lege schatkist zitten. We zijn nog maar november, waarom zou er tegen april niet bijgeleend kunnen worden?"

Fontaine stelt zich ook vragen bij het belang van het Belfius-kaskrediet dat is weggevallen. "Dat geld is tot nog toe nooit gebruikt geweest. Waarom zouden we nu plots niet zonder kunnen? Ik zie geen reden dat er nu opeens een shutdown zou plaatsvinden."