Topvrouw Actiris: 'We moeten ook naar de werkgevers durven kijken'

Met zijn dertigduizend langdurig werkzoekenden zit Brussel in de hoek waar de klappen vallen als de werkloosheidsuitkeringen worden beperkt in de tijd. Actiris staat klaar om de schok op te vangen, al klinkt de nummer twee bij Actiris, Caroline Mancel, niet bepaald optimistisch. “Dit valt net op een moment van laagconjunctuur op de arbeidsmarkt, met weinig jobs op overschot op maat van onze Brusselse profielen.”

Actiris staat voor een kolossale opdracht. Als alles verloopt zoals de federale regering voorziet, zullen op 1 januari dertigduizend langdurig werkzoekenden hun uitkering verliezen. Actiris zal zijn beleid ten aanzien van zijn twee belangrijkste doelgroepen, jongeren en langdurig werkzoekenden, in amper zes maanden tijd helemaal moeten omgooien.

In een advies aan de federale regering spreekt Caroline Mancel van Actiris dan ook haar bezorgdheid uit over de beslissing en vraagt ze om die met zes maanden uit te stellen. De kans dat de federale minister van Werk David Clarinval (MR) hierop ingaat, is eerder klein. Over twee weken wil de liberale minister zijn wetsvoorstel al in tweede lezing laten goedkeuren, zodat het nog voor de zomer naar het parlement kan.

Het zal snel weer 1 januari zijn. Is die omzwaai voor Actiris haalbaar?

Caroline Mancel: Actiris zal klaarstaan. We hebben een actieplan en zullen de begeleiding en de controle van de werkzoekenden aanpassen aan de nieuwe regels, en er alles aan doen dat zo weinig mogelijk werkzoekenden hun rechten verliezen. Het klopt wel dat het een stuk makkelijker zou zijn geweest als we zes maanden meer hadden. Nu is het volle gas vooruit.

Wat verandert er concreet?

Mancel: De toelatingsvoorwaarden om een werkloosheidsuitkering te krijgen worden veel strenger. Bijna dertigduizend mensen verliezen hun uitkering. Dat is een derde van de werkzoekenden. Ook voor de jongeren is de impact groot. De inschakelingsperiode wordt verkort van een jaar naar zes maanden. Ze zullen dus vaker een uitnodiging krijgen van Actiris en sneller controle krijgen. Na die zes maanden moeten wij hen binnen het jaar aan een job helpen. Vandaag is dat drie jaar. Om een inschakelingsuitkering te krijgen, moeten nu alle jongeren een diploma, certificaat of attest hebben. Dat is nieuw, eerder waren dat alleen de jongeren onder 21 jaar. Verder worden de werkloosheidsuitkeringen beperkt tot één jaar, maximaal twee jaar.

Het wordt dus een pak strenger en dat zal impact hebben op onze werking. Intensievere begeleiding, een toestroom van werkzoekenden vanaf 1 juli, mensen die hun uitkering zullen verliezen en hard op zoek zullen gaan naar een baan tegen 1 januari … Tot nu toe was alles op afspraak, in de toekomst komen er permanenties in onze lokale agentschappen. Ook wie zijn uitkering dreigt te verliezen, zal, als die dat wil, begeleid worden naar de arbeidsmarkt. Niemand blijft aan de kant staan.

Jullie zullen uiteindelijk wel minder werkzoekenden moeten begeleiden. Zullen jullie het met evenveel personeel blijven doen?

Mancel: Uiteraard. Vergeet niet dat er al een moratorium is op het personeel. Wie weggaat wordt niet vervangen (een besparingsmaatregel van de Brusselse regering, red.). We zullen onze werknemers vooral anders moeten inzetten. Een voorbeeld: we begeleiden vandaag zeshonderd langdurig zieken naar de arbeidsmarkt, maar door de nieuwe federale maatregelen zijn er dat tegen maart 2026 zesduizend. Het is een grote nieuwe doelgroep die Actiris erbij krijgt.

Wie een opleiding volgt voor een knelpuntberoep kan vandaag een uitkering krijgen. Behalve voor de zorgopleidingen, zal ook dat recht verdwijnen. Heeft dat een impact?

Mancel: Wij pleiten ervoor om alle opleidingen mee te nemen in die vrijstelling. Ons publiek is erg kwetsbaar, vaak hebben ze geen diploma, of geen erkend diploma, ze spreken de taal niet, kunnen soms niet eens lezen of schrijven. Een taalopleiding bijvoorbeeld is essentieel voor wie nadien wil beginnen met een beroepsopleiding. Als hiervoor de vrijstelling wegvalt, wordt het heel moeilijk om die werkzoekenden naar de arbeidsmarkt te begeleiden.

Hoe vervelend is het dat er in deze omslag in het arbeidsmarktbeleid geen Brusselse regering is?

Mancel: We doen voort, we kunnen heel wat zonder regering, maar op een bepaald niveau wordt het wel moeilijk. Er zal nieuwe wetgeving nodig zijn bijvoorbeeld. Op korte termijn lukt het, maar het is een handicap. De federale regering heeft bij de andere gewesten een volwaardige gesprekspartner, in Brussel is het een minister van een regering in lopende zaken (Bernard Clerfayt, red.), zelfs al behartigt die wel degelijk onze belangen. En er is de aanwervingsstop bij Actiris, op een moment dat we voor heel wat nieuwe uitdagingen staan.

De federale regering zet het mes in de werkloosheidsuitkeringen. Ligt er ook geen verantwoordelijkheid bij Actiris? Als er geen dertigduizend langdurig werklozen waren in Brussel had de federale regeling die beperking in de tijd misschien niet moeten invoeren.

Mancel: De Brusselse realiteit is wat ze is. Er zijn jobs beschikbaar, maar vooral voor hooggeschoolden. Dat aanbod komt niet overeen met wat het kwetsbare Brusselse publiek nodig heeft. Zestig procent van de werkzoekenden is laaggeschoold of heeft een buitenlands diploma. (Fel) En niet te vergeten: het is een periode van laagconjunctuur. In april waren er dertig procent minder vacatures dan in dezelfde maand vorig jaar, er zijn heel veel collectieve ontslagen gevallen, en niet alleen bij Audi. Het aantal faillissementen ligt hoog. De jongeren en de laaggeschoolden zijn daar het eerste slachtoffer van.

Had Actiris niet meer moeten duwen, wat strenger zijn?

Mancel: Ik denk dat we mooie cijfers kunnen voorleggen. De werkloosheid is in tien jaar tijd gedaald van twintig naar tien procent. De werkgelegenheidsgraad is sterk gestegen. We zitten op het hoogste niveau sinds de oprichting van het Brussels Gewest, op 66,5 procent, en dat terwijl de bevolking in die periode fors is toegenomen. Actiris slaagt wel degelijk in zijn opdracht.
We hebben enorm geïnvesteerd om moeilijke doelgroepen naar de arbeidsmarkt te begeleiden. In Europa is Actiris een van de weinige tewerkstellingsagentschappen die mensen begeleiden die zich gediscrimineerd voelen. We zijn hierin een voorloper. De jongerengarantie heeft haar vruchten afgeworpen. Niemand kan zeggen dat Actiris het heeft laten betijen.

Toch zijn er nog altijd dertigduizend langdurig werkzoekenden. Waar liep het mis?

Mancel: Dit is een gedeelde maatschappelijke verantwoordelijkheid. Van Actiris misschien, maar ook van de werkzoekenden, het onderwijs, en niet te vergeten: de werkgevers. Iedereen draagt daaraan bij.

Wie een job in Vlaanderen weigert, wordt daar bij Actiris niet voor bestraft. Is dat nog te verantwoorden op een moment dat daar een krapte is op de arbeidsmarkt?

Mancel: De samenwerking met de VDAB verloopt steeds beter. Elk jaar vinden altijd meer Brusselse werkzoekenden een baan in Vlaanderen, maar natuurlijk, als de werkzoekende geen Nederlands spreekt, of hij raakt 's nachts niet op de luchthaven omdat hij geen wagen heeft, dan kunnen we niet bestraffen. Dat is geval per geval te bekijken, maar iemand verplichten om in Vlaanderen te werken, dat doen we niet.

Moet dat niet veranderen?

Mancel: Dat is een politieke vraag. Actiris kan dat niet beslissen.

Actiris sanctioneert in het algemeen minder dan VDAB. Is Brussel niet te laks geweest?

Mancel: Actiris sanctioneert wel degelijk. Die cijfers zijn stabiel, maar dat is geen doel op zich. Controle is belangrijk, maar die dient om mensen te activeren. Niet om te straffen. En dat lukt ook wel.

Het klopt wel dat de controleprocedure zwaar is, met een jury van drie personen. Wij zijn er voorstander van om dat te vereenvoudigen, maar ook dat is een politieke beslissing.

Wat wel een plan is, is om het taalgebruik in de communicatie met de werkzoekenden te veranderen. Die is te complex en moet duidelijker, zodat de werkzoekende zijn rechten én plichten beter kent.

Is er sprake van een 'convocatie', dan zullen we zeggen dat het verplicht is. Bij een 'evaluatie' zullen we dat een controle noemen. Laten we een kat een kat noemen. De werkzoekende moet weten waar hij of zij aan toe is.

Gelooft u dat de beperking van de werkloosheid in de tijd op termijn de arbeidsmarkt gezonder zal maken?

Mancel: Ik heb geen glazen bol, maar ik geloof niet dat de kenmerken van de langdurig werkzoekenden in Brussel van vandaag op morgen zullen wijzigen. De cijfers van Vivalis (Brusselse administratie van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, red.) zijn duidelijk: ze schat dat van de dertigduizend langdurig werkzoekenden 21 procent een job zal vinden, 32 procent naar het OCMW zal gaan, 5 procent naar het Riziv voor een ziekte-uitkering, en 42 procent zal helemaal geen inkomen meer hebben uit de sociale zekerheid. Dat gaat over tienduizend mensen. Dat zegt genoeg.

En zoals ik daarnet al zei: het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Ik vind dat er weinig over de werkgevers gesproken wordt in dit hele verhaal, want ook zij zijn een belangrijke speler om de werkgelegenheidsgraad verder op te krikken.