Dodelijk slachtoffer drugsgeweld (17) paste perfect in profiel dat bendes zoeken

Het 17-jarige slachtoffer dat eerder deze maand om het leven kwam bij een schietpartij, was minderjarig, kwam uit Noord-Afrika en had geen papieren. Daarmee is hij een typisch voorbeeld van het profiel dat steeds vaker gerekruteerd wordt door internationale drugsbendes. "Eén van de ministers moet de verantwoordelijkheid naar zich toe trekken."

Het Dauwpark in Anderlecht, 7 augustus. Omstreeks 20.00 uur ‘s avonds klinkt er geweervuur. Een 17-jarige jongeman is getroffen en sterft korte tijd later.

Na dat weekend merkt een buurtbewoner nieuwe gezichten in het park op. Hij vermoedt dat een andere groep dealers het terrein heeft overgenomen.

Of de 17-jarige deel uitmaakte van die nieuwe groep is moeilijk te zeggen. Hij laat weinig sporen na. Jongerenwerkers, lokale politici of organisaties die met jongeren zonder papieren werken, weten niets over hem.

Wel bevestigen verschillende bronnen dat hij uit Noord-Afrika kwam. Ook zou hij geen wettig verblijf hebben gehad. Volgens een kennis, die verblijft in een opvangcentrum van Samusocial, kwam hij uit Tanger, in het noorden van Marokko.

Hoewel hij het eerste minderjarige dodelijke slachtoffer is, is hij zeker niet de eerste jongere die opduikt in het Brusselse drugsmilieu. De voorbije jaren raakten vaker minderjarige jongens zonder papieren betrokken bij schietpartijen.

Zo was de jongen die recent een kogel in zijn been kreeg bij het Bonneviepark in Molenbeek ook pas zeventien. Waar hij vandaan komt, is niet duidelijk. Buurtbewoonster Nadia zegt na afloop van de schietpartij alleen dat ze de gezichten van de jonge dealers in de buurt nooit eerder heeft gezien.

Begin 2024 werd de jonge twintiger Jamal Badredinne doodgeschoten terwijl hij een verkooppunt bewaakte op een plastic stoel aan het Jacques Franckplein. Ook hij had geen papieren.

De voordelen van minderjarigen

De profielen van de mannen doen aan elkaar denken: tieners of jonge twintigers uit Marokko of Algerije, zonder wettig verblijf. Europese politiediensten waarschuwen al langer dat internationale drugskartels bewust jongens en jonge mannen met dit profiel rekruteren.

Zeker werken met minderjarigen biedt voordelen: wie wordt opgepakt, riskeert minder zware straffen en staat vaak sneller weer op straat.

Volgens een rapport van de Belgische federale politie – waarover The Guardian in 2024 berichtte – steken duizenden minderjarigen jaarlijks de Middellandse Zee over waarnaar ze “zonder enig spoor verdwijnen”. Velen belanden in handen van criminele netwerken, soms raken ze ook verslaafd.

Eric Garbar, hoofd mensenhandel en -smokkel bij de Belgische federale gerechtelijke politie, noemt hen in de Britse krant een “onuitputtelijke en goedkope menselijke hulpbron uit Afrika” voor de Europese drugsmarkt. Volgens hem verloopt de rekrutering vaak via sociale media.

'Ongrijpbare groep’

Hulpverleners botsen op grenzen. Organisaties als Fedasil en Esperanto krijgen nauwelijks vat op de jongeren. Ze weigeren hulp en lopen weg uit opvangcentra, schrijft het federaal migratiecentrum Myria in haar jongste jaarverslag.

Ook justitie krijgt niet altijd grip op de jongens. Als ze feiten plegen, komt het Brusselse parket tussen. Een jeugdrechter kan beslissen tot een plaatsing in een gesloten instelling, of tot vrijlating onder voorwaarden.

Tijdens een persconferentie over het recente vuurwapengeweld benadrukte ook Brussels procureur des Konings Julien Moinil dat drugsbendes graag mensen zonder papieren inzetten. “Ze weten dat de politie hen meestal snel weer moet vrijlaten. 91 procent van de mensen zonder papieren die in Brussel opgepakt wordt voor criminele feiten, staat enkele uren later opnieuw buiten.”

Volgens justitie handelen deze jongeren uit pure noodzaak, want vaak ontbreekt elk netwerk van familie of een vertrouwenspersoon. Volgens parketwoordvoerster Laura Demullier belanden niet-begeleide minderjarigen vaak in de criminaliteit uit pure noodzaak.

“Ze schakelen over op een overlevingsmodus en plegen feiten om aan geld te raken,” zegt ze. “Daardoor komen ze snel terecht op de onderste sport van de ladder binnen grotere drugsorganisaties, waar ze ingezet worden voor straatverkoop. Vaak beseffen ze niet eens welk risico ze nemen: ze spelen letterlijk met hun leven.”

'Minister moet zich hierover buigen'

Het Kinderrechtencommissariaat waarschuwde al in 2021 voor deze “moeilijk grijpbare” groep van jongens zonder wettig verblijf uit Marokko en Algerije. “Ze worden jonger en jonger,” zegt commissaris Caroline Vrijens nu bezorgd. “Het zijn minderjarigen die bescherming verdienen.”

Vrijens pleit voor een aanpak op maat, met aandacht voor verslavingszorg en nauwe samenwerking met de landen van herkomst. Ze wijst op bestaande initiatieven, vaak rond opvang voor de doelgroep, zoals Macadam in Brussel, SOS Jeunes of het gespecialiseerde opvanghuis in de politiezone Zuid.

Volgens haar zijn die initiatieven broodnodig: “Toen een opvanghuis van Artsen zonder Grenzen moest sluiten omdat het budget niet werd verlengd, belandden sommige jongeren in kraakpanden – vaak met een drugsproblematiek, die ze eerder niet hadden. Als er in een stad of land geen beleid is, geen hulpverlening die wérkt, vallen deze jongeren vanzelf in verkeerde handen,” zegt Vrijens.

De kinderrechtencommissaris vraagt zich af waarom er niet méér gebeurt om deze groep op te volgen. “Het dossier zou toegewezen moeten worden aan één bevoegde minister.” Vandaag is de verantwoordelijkheid versplinterd: een deel zit bij de gemeenten of de gemeenschappen, soms bij politie of justitie en migratie. “Al die niveaus zijn betrokken, maar niemand neemt het volledig vast.”

Intussen werkt de federale politie aan een taskforce onder leiding van Eric Garbar. “Dat is een stap in de goede richting,” vindt Vrijens, “maar zonder internationale samenwerking blijf je ter plaatse trappelen. Deze minderjarigen verdienen bescherming. Het besef groeit, maar het gaat traag.”