Gevangenis Haren: modelcomplex werd drugshol

Het gevangenisdorp van Haren ging in 2022 open en zou een nieuw tijdperk van het gevangeniswezen inluiden. Maar het modelcomplex ontaardt in een overbevolkte probleemgevangenis, waar de drugshandel welig tiert.

Haren is de grootste gevangenis van het land, met plaats voor 1.035 gedetineerden, en moet de aftandse gevangenissen van Vorst (inmiddels gesloten) en Sint-Gillis vervangen.

"De moderne gevangenis van Haren is een heus dorp, dat bestaat uit meerdere gebouwen die elk hun eigen functie hebben. Gedetineerden verblijven in kleine groepen op leefeenheden, krijgen meer autonomie en worden zo goed mogelijk voorbereid op een succesvolle re-integratie in de samenleving", zo staat te lezen op de website van de FOD Justitie.

Droom versus werkelijkheid

De realiteit is evenwel minder utopisch, zo leert de opeenvolging van incidenten sinds de opening.

Vooreerst zijn er de talloze gevallen van agressie. Een greep uit de gerapporteerde incidenten van dit jaar: een gedetineerde probeerde zich in februari te vergrijpen aan een sociaal assistente, in maart waren er twee gevallen van een gedetineerde die het personeel aanviel en in juni viel een voormalig gedetineerde een cipier aan op de parking.

Een wellicht gelieerd probleem: het nijpende personeelstekort, dat volgens de bonden tot "onhoudbare werkomstandigheden" en spanningen met de gedetineerden leidt. Nog maar enkele weken geleden legden de cipiers voor 48 uur het werk neer. "Het personeel vraagt alleen maar om zijn werk in alle veiligheid te kunnen doen. Deze staking is een noodkreet", klonk het toen bij de vakbonden.

De Belgische Staat werd begin dit jaar veroordeeld voor de overbevolking van de gevangenis. In december vorig jaar zaten in Haren 1.148 gedetineerden vast, terwijl er in principe maar 1.035 bedden beschikbaar zijn.

Van durums tot cocaïne

En dan is er het woekerende drugsprobleem. Het nieuwe onderzoek van het Brusselse parket naar mogelijke corruptie in de gevangenis heeft te maken met drugshandel in de twee richtingen. Er is de handel binnen de gevangenismuren, waarbij mogelijk ook cipiers betrokken zijn. Daarnaast zijn er vermoedens dat drugsbazen vanuit de gevangenis hun troepen in de Brusselse wijken blijven aansturen per telefoon.

Dat er gsm's circuleren binnen de gevangenismuren - wat nochtans strikt verboden is - werd onlangs duidelijk via enkele TikTok-filmpjes. Er doken een jaar geleden ook filmpjes op over hoe drugs van buitenaf over de muren gekatapulteerd werden naar de binnenkoer en het dak van de gevangenis.

Toeval of niet, Brussels burgemeester Philippe Close (PS) pleitte maandagavond in de gemeenteraad nog voor de aanwezigheid van militairen rond de gevangenis van Haren, dat tot Brussel-Stad behoort.

"Ik heb er zelf een volledige namiddag gespendeerd samen met procureur des Konings Julien Moinil om beter de zwakke plekken te begrijpen", vertelde hij. "Men levert er van bovenaf, met elastieken en drones, gsm's en durums. Durums! En wat weet ik nog allemaal: cocaïne, hasj ... Je houdt het niet voor mogelijk."

Close kondigde op de gemeenteraad aan dat er een extra hek rond de hele site komt om de gevangenis beter te beveiligen. Nog op komst: het gevangeniswezen wil in Haren beveiligingsdrones uittesten.

Te groot?

Hoe kon het toch zo fout lopen met de "gevangenis van de toekomst", zoals de site bij de opening genoemd werd? "De verklaring is simpel: Haren is te snel opengegaan", antwoordt Stijn Van den Abeele, Brussels regiovoorzitter van de vakbond VSOA-Gevangenissen.

"Het complex is groot en was er niet klaar voor. Er is op korte termijn heel veel personeel aangenomen. Ondanks de screenings zijn er toch blijkbaar rotte appels door de mazen van het net geglipt. Omdat cipiers vaak in contact komen met criminelen, is het gevaar van beïnvloeding dan groot. Het verhaal van de kat bij de melk zetten, zeg maar. Het is in ons voordeel als cipiers dat de slechte collega's er nu uitgehaald worden."

De actiegroep Haren Observatory voorspelde al meer dan tien jaar geleden dat de gevangenis in Haren problemen zou opleveren en ziet nu haar gelijk bevestigd.

"Vooreerst: de gevangenis is veel te groot. Studies wijzen uit dat 300 tot 400 gedetineerden de ideale grootte is voor een gevangenis", legt woordvoerder Jean Baptiste Godinot uit.

"Daarnaast is de ligging in Haren slecht. Bijvoorbeeld: de gevangenis is voor het gevangenentransport veel te ver van het Justitiepaleis gelegen. En waar we ook voor waarschuwden: de gevangenis is te geautomatiseerd, steunt te veel op techniek en te weinig op mensen. Dat leidt niet alleen tot praktisch-technische problemen, maar is ook nefast voor de ambiance in de gevangenis."

Godinot maakt brandhout van de nieuwste beveiligingsplannen. "Drones om drones te counteren en nog eens een hek rond de gevangenis: beseft de staat wel welke richting hij uitgaat? Vergeet daarbij niet dat alles met belastinggeld betaald wordt. Wat ons betreft moet de gevangenis van Haren geleidelijk gesloten worden. Men kan al beginnen met de grootte ervan flink in te krimpen en weer op mensenmaat te brengen."