Plaatsgebrek in crisisopvang leidt tot drama's: 'Hopelijk zijn mensen nu wakker geschud'

Het pijnlijke verhaal over een 11-jarig meisje dat geen plaats had in de crisisopvang, is helaas geen uitzondering. "Kinderen worden soms in een onveilige context gehouden omdat er geen plaats is. En dan escaleert het."

Een meisje van elf, met suïcidale neigingen en een complexe thuissituatie, werd vorige maand naar een Brussels ziekenhuis gestuurd omdat er geen bedden meer waren in de jeugdzorgcentra. Uit verveling trok ze er stiekem op uit, helaas met dramatische gevolgen. Ze werd verkracht, volgens Het Nieuwsblad door een jongeman tussen de 17 en 25 jaar oud, die ze niet kende.

Met geschikte zorg was dit niet gebeurd, zegt een gefrustreerde procureur des Konings Julien Moinil, die van "institutionele mishandeling" spreekt. Hij ziet in Brussel 400 minderjarigen die niet op een adequate manier worden opgevangen.

Onveilige omgeving

Hoe hij aan het cijfer komt, is onduidelijk. "Maar het is in elk geval een breed fenomeen", zegt Annalisa Gadaleta, directeur van het CAW Brussel. Die organisatie beheert het meldpunt crisisopvang, waar de jongeren, ouders, maar ook (Nederlandstalige) jeugdrechters dag en nacht terechtkunnen met een hulpvraag. "Vorig jaar hadden we 94 vragen naar een crisisaanbod, die we niet konden invullen, op een totaal van 462 opgestarte dossiers. Het overgrote deel van die niet-ingevulde vragen gaat over residentiële crisisopvang", klinkt het.

Het gaat dan meestal om mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik,...omstandigheden waarbij het kind voor de eigen veiligheid even uit het gezin moet worden gehaald en terechtkan bij organisaties zoals Minor Ndako of Tonuso, waar ze in een huiselijke sfeer enkele dagen of weken worden opgevangen. "Het zijn situaties waarin een kind niet thuis kan blijven. Maar, door het plaatsgebrek, en soms ook familieleden of kennissen die niet voor opvang kunnen zorgen, gebeurt dat toch", zegt Gadaleta.

Zo stelde het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg (OCJ) eind april vast dat een gezin met drie kinderen (8, 10, 12) niet veilig is wegens verwaarlozing. Ze vragen crisisopvang voor het jongste kind, dat chronisch ziek is en thuis niet de nodige medische opvolging krijgt. "Tot op heden is er geen crisisopvang gevonden", zegt Gadeleta. "Het kind is nog steeds thuis."

Een ander voorbeeld. Op 6 mei belde een vader naar het crisiscentrum, bezorgd om zijn 11-jarige zoon, die agressief was en een gevaar vormde voor de andere kinderen. Er werd geen plaats gevonden, waardoor de jongen voor één nacht in de politiecel moest. Momenteel verblijft hij nog steeds in de gevangenis.

"Zoals de procureur zei en de feiten met het 11-jarig meisje ook aantonen: het was wachten op een drama. Ik hoop dat dit nu eindelijk de mensen wakker schudt", aldus Gadaleta.

Ziekenhuis

Zelfs aan de jeugdrechtbank, die jongeren gedwongen kan plaatsen, moet het crisismeldpunt soms zeggen dat er geen plaats is voor hen. "Ook ik heb dat al regelmatig meegemaakt", beaamt jeugdrechter Tine Suykerbuyk. In plaats van residentiële zorg wordt dan in ambulante zorg voorzien, aan huis. "Maar, dat is vaak een moeilijke kwestie. Dikwijls is dat al geprobeerd en mislukt. In sommige gevallen staan ze dan op de wachtlijst en gebeurt er eerlijk gezegd niet zo heel veel. Dan kan het inderdaad zelfs zijn dat iemand langer dan goed is, verder in een onveilige context moet verblijven.”

Bij acuut fysiek gevaar wordt naar het ziekenhuis verwezen, wat ook het geval was bij het meisje van 11, dat volgens het Nieuwsblad trouwens nog altijd in het ziekenhuis verblijft. Doorverwijzingen naar ziekenhuizen gebeuren relatief vaker aan Franstalige kant, waar het plaatstekort nog nijpender is. "Maar in heel acute gevallen heb ik ook ik al noodgedwongen beroep moeten doen op een ziekenhuisbed", zegt Suykerbuyk. "Dan gaat het niet om de afdeling kinderpsychiatrie, die ook overbevraagd is, maar bijvoorbeeld om de gewone kinderafdeling. Alleen, die is daar niet toe uitgerust."

*lees verder onder foto

Ook bij het crisismeldpunt merken ze dat soms naar het ziekenhuis wordt gegrepen als noodstop. Zo vroeg de sociale dienst van de jeugdrechtbank al op 14 april om crisisopvang van drie kinderen van 4, 6 en 8 jaar, omwille van geweld gepleegd door de moeder én verwaarlozing. Opvang werd niet gevonden en de zaak escaleerde. "De kinderen zijn door de politie uit huis gehaald", zegt Gadaleta. "De twee oudste kinderen gingen naar het ziekenhuis, de jongste kreeg plaats in een Franstalige voorziening." Uiteindelijk werd afgelopen maandag een plaats gevonden in een Nederlandstalige crisisopvang.

Afbouw bedden

Het nijpende plaatstekort is volgens jeugdrechter Suykerbuyk het gevolg van een afbouw van bedden enerzijds, en een toename van het aantal hulpvragen én problematieken die steeds complexer worden anderzijds. Bij de crisismeldpunten in Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel kwamen er in 2023 16.500 crisisoproepen voor kinderen en jongeren binnen, tien procent meer dan in 2022. De jongeren verbleven ook langere tijd in crisishulp, waardoor plaatsen minder snel vrijkwamen.

Net als Suykerbuyk pleit ook Gadaleta voor bijkomende bedden in de jeugdzorg, al is dat niet makkelijk, want personeel is moeilijk te vinden voor een job met lastige uren en matige verloning. "Maar er moet meer gedaan worden voor de kinderen in verontrustende opvoedingssituaties, onze vosjes zoals wij ze noemen", zegt de jeugdrechter. "Als we hen aan hun lot overlaten, dan zijn dat de crimineeltjes van morgen."