De strijd tegen de verharding: 'Hoe gezonder de Brusselse bodem, hoe leefbaarder de stad'

Uit een internationaal rapport dat woensdag werd gepubliceerd blijkt dat de bodem in Brussel er beroerd aan toe is. Saïd El Fadili, bodemspecialist bij Leefmilieu Brussel, geeft meer duiding.

Het onderzoek van de Aroura Think Tank, de IUCN World Commission on Environmental Law (WCEL) en Save Soil kwam er naar aanleiding van de COP30 in Brazilië. Leefmilieu Brussel analyseerde vorig jaar 800 sites verspreid over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daaruit bleek dat 40 procent van de bodem gedegradeerd was.

Mijnheer El Fadili, er circuleren verschillende cijfers over de ecologische kwaliteit van de Brusselse grond. Wat is voor u de meest relevante statistiek?

"Uit onze analyses blijkt dat 60 procent van de onverharde bodems aangetast is. Dat betekent dat die gronden gemiddeld slecht scoren op basis van vijftien fysische, chemische en biologische criteria, zoals de aanwezigheid van water en organisch leven."

"Een ander belangrijk cijfer is dat 53 procent van Brussel verhard is, tegenover 46 procent in 2006. Dat moet je natuurlijk in de context van verstedelijking zien. Een stad als Brussel, die een sterke bevolkingsgroei kende, heeft niet alleen ecologische, maar ook sociale en economische functies."

Waarom is een gezonde bodem zo belangrijk?

"De bodem speelt een belangrijke rol in het beheer van de watercyclus en overstromingen. Is de bodem te compact, dan kan regen niet infiltreren en dreigen er overstromingen. De ondersteuning van natuur en biodiversiteit is een tweede functie. In dat verband raad ik de mensen aan om niet dieper dan 5 centimeter van hun tuingrond om te woelen. Want de aardwormen - ik noem ze de ingenieurs van de bodem - moeten best met rust gelaten worden, zodat ze hun rol in het ecosysteem kunnen spelen."

"Naast die twee hoofdfuncties is de bodem ook een plaats waar koolstof opgeslagen kan worden - denk aan de koolstof in de moerassen van Ganshoren of Evere. De vierde functie, die in de stedelijke context van Brussel vrij beperkt is, draait rond grond als plaats voor lokale landbouw en voedingsproductie."

Is het kwaliteitsverlies van de bodem omkeerbaar?

"Ja, en dat is dus het goede nieuws. Zestig procent 'gedegradeerde' bodem is redelijk veel, maar zowel particulieren als overheden kunnen maatregelen nemen om de kwaliteit te verbeteren. De publieke spelers kunnen pleinen ontharden, maar ook bijvoorbeeld de speelplaatsen van een school. Particulieren worden via premies gestimuleerd om de tegels of het beton van hun koer te verwijderen om de aarde weer te laten ademen."

"Ontharding is niet de enige maatregel die mogelijk is. We stimuleren bedrijven en particulieren ook om hun grond te verrijken via compost, bijvoorbeeld door de gevallen bladeren van hun bomen in de tuin daarvoor te gebruiken. Het is immers zowel ecologisch als economisch interessant om organisch materiaal ter plaatse te hergebruiken."

"Nog een maatregel is dat we verdichting van de bodem willen tegengaan, bijvoorbeeld door zware camions op bouwwerven te beperken. Als die voortdurend over het hele terrein rijden, riskeer je dat de bodem erg compact wordt en dat willen we vermijden."

U sprak daarnet van 53 procent verharding. Wat kan een streefcijfer zijn voor de toekomst?

"Dat is een politieke beslissing, wellicht voor de volgende Brusselse regering. We hebben nog drie jaar tijd om de Europese regelgeving over gezonde grond in een Brusselse ordonnantie om te zetten. Vlaanderen heeft beslist om tegen 2040 een betonstop in te voeren. Zo'n target hebben we in Brussel niet. Waar soms misverstanden over bestaan: een betonstop wil niet zeggen dat je helemaal niets meer mag bouwen. Het betekent alleen dat als je 10 vierkante meter verhardt, je tegelijk 10 vierkante meter moet ontharden zodat het netto-effect nul is."

"Slagen we erin nieuwe levende bodem te creëren, dan slaan we drie vliegen in een klap: beter waterbeheer, een grotere biodiversiteit en meer opslag van koolstof. Maar het is een kwestie van evenwicht. De uitdaging voor de toekomst wordt een goede balans te vinden tussen de socio-economische noden van de bedrijven en de bevolking aan de ene kant en het leefmilieu en de leefbaarheid van de stad aan de andere."