Ontslag VUB-prof doet debat over toxisch leiderschap aan universiteiten oplaaien

Een reportage van VRT-programma Pano legde woensdag bloot hoe een VUB-professor al 30 jaar met ijzeren vuist zijn vakgroep bestuurt. Tuchtprocedures aan Vlaamse universiteiten blijken nog te vaak een lege doos.

Pano verzamelde dertien anonieme ex-medewerkers en collega’s van de prof die getuigden over verbale agressie, fysieke intimidatie en seksisme. Geregeld riep hij een medewerker binnen in zijn kantoor en begon hij te bulderen. “Elke dag huilde wel iemand", vertelt één van de medewerkers. Tegenspraak werd onthaald met actieve tegenwerking. “Je papers werden niet meer verbeterd en stoffen die je nodig had voor experimenten, bestelde hij niet meer.”

In 2022 besloten 23 mensen het grensoverschrijdend gedrag van de professor aan te kaarten bij de universiteit. Er werd een tuchtprocedure opgestart, maar daarin durfden slechts enkele medewerkers in eigen naam te getuigen uit angst voor represailles. Na afloop van de tuchtprocedure kreeg de professor in 2024 een schriftelijke berisping, de meest milde sanctie uit het tuchtreglement.

Medewerkers kregen wel te horen dat het heel moeilijk is iemand te ontslaan, maar daarmee was de kous af. Tot Pano in het kader van zijn onderzoek over tuchtprocedures op 16 september contact opneemt met de VUB. Plots blijkt ontslag wél mogelijk, want drie dagen later is de samenwerking tussen de VUB en de professor stopgezet.

Slechts drie ontslagen

Het is niet de eerste keer dat de VUB in opspraak komt voor problemen rond toxisch leiderschap. In 2023 kwam zo burn-outexperte Elke Van Hoof onder vuur te liggen na klachten en het vertrek van zeven medewerkers. In hetzelfde jaar opende de VUB een intern onderzoek op de universiteit naar M.L., professor gezondheidswetenschappen voor ongepast gedrag. Over beide (interne) onderzoeken laat de VUB vandaag weten geen bijkomende info te kunnen geven al zijn ze wel nog lopende.

Een jaar eerder werd VUB-medewerker D.T. ontslagen na meerdere meldingen van grensoverschrijdend gedrag aan de universiteit. De docent in de archeologie zou jarenlang studentes seksueel hebben geïntimideerd en relaties met hen zijn begonnen. Ook in 2024 kreeg de VUB 168 meldingen binnen over grensoverschrijdend gedrag.

Uit het onderzoek van Pano bleek verder dat de voorbije tien jaar een tuchtprocedure in de context van grensoverschrijdend gedrag aan een Vlaamse universiteit slechts drie keer tot het ontslag van een professor leidde. En dat terwijl er 45 procedures werden opgestart.

Tuchtprocedures duren bovendien erg lang. Een professor van de vakgroep Plant en Gewas aan de UGent die drie jaar geleden in opspraak kwam, kreeg pas afgelopen lente zijn sanctie: een verlaging in graad. Hij zakt daarmee naar een lagere salarisschaal, maar blijft in dienst hoewel de tuchtcommissie hem schuldig heeft bevonden aan grensoverschrijdend gedrag, financiële én wetenschappelijke fraude.

Meldpunt

Het is een probleem dat drie jaar geleden al werd aangekaart in een andere Pano-documentaire, maar niettemin blijven er wantoestanden in het hoger onderwijs opduiken. Dat universiteiten en hogescholen omgevingen zijn met vele een-op-eenrelaties met een grote afhankelijkheid, is daarvan een belangrijke oorzaak. Studenten zijn afhankelijk van hun punten en onderzoekers van hun goedkeuring voor middelen. Daarop is binnen het eiland van een vakgroep weinig controle. Tegelijk brengen prominente proffen vaak veel geld binnen voor een universiteit en vormen ze een uithangbord.

Sofie Avery (UGent en UA), die tuchtprocedures aan universiteiten onderzoekt, noemt de universiteiten in Pano zelfs ronduit laf met betrekking tot het gebrek aan harde maatregelen. Er werd wel een Vlaams meldpunt voor Grensoverschrijdend Gedrag opgericht, dat op twee jaar tijd al meer dan 2.300 meldingen ontving, maar volgens Avery is er meer nodig. "Wat ze in de sportwereld doen, zou ook aan universiteiten kunnen: een extern tuchtorgaan voor alle Vlaamse universiteiten het mandaat geven om deze zaken aan te pakken", klinkt het.

VUB-rector Jan Danckaert zegt te overwegen meer externen op te nemen in de tuchtcommissie van zijn universiteit. Hij vindt ook dat anonieme melders de mogelijkheid moeten krijgen om gehoord te worden.

Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) zegt donderdag een onafhankelijke doorlichting te laten uitvoeren van de tuchtprocedures aan de universiteiten en hogescholen. Op basis daarvan zal de minister binnen de zes maanden met een pakket maatregelen naar de Vlaamse regering stappen. "De tijden zijn veranderd. De 'onder professoren-mentaliteit' moet eruit", zegt ze in De Ochtend op Radio 1. Zomaar zeggen dat je alles wel intern oplost, kan volgens haar niet meer. "De ramen en gordijnen moeten open."