35 jaar Brussels Gewest: ‘Financiële situatie is verontrustend'

De financiële miserie van Brussel is ook een buitenkans om het Gewest te hervormen. Het is maar een van de vaststellingen die Didier Gosuin (Défi) en Guy Vanhengel (Open VLD) doen naar aanleiding van de 35e verjaardag van dat Gewest, die dit weekend wordt gevierd op het Irisfeest. “Sinds Picqué vertrokken is, herken ik de PS niet meer.”

Plaats van afspraak is hotel L'Espérance, een stijlvolle art-decoplek in de schaduw van de Nieuwstraat, met een verleden als rendez-voushotel. Didier Gosuin arriveert drie kwartier te vroeg, het openbaar vervoer blijkt ietwat sneller dan verwacht. Guy Vanhengel waait licht vertraagd binnen, met weidse gebaren en een brede grijns. De twee heren brachten respectievelijk twintig en zeventien jaar door in de Brusselse regering en kijken, op het einde van hun carrière, vaak met lede ogen naar wat hun opvolgers ervan bakken. “De metro, daar moet je als minister een uur per dag mee bezig zijn.”

Didier Gosuin, u was er bij in de allereerste Brusselse regering in 1989, als milieuminister. Hoe was dat?
Didier Gosuin: We hebben alles van de grond moeten opbouwen. De voorloper van Leefmilieu Brussel begon bijvoorbeeld met vier man personeel, we vergaderden met het voltallige personeel rond de tafel. Het was bijzonder boeiend om van alles op poten te zetten: de bouw van waterzuiveringsstations, de selectieve afvalophaling, vergunningsprocedures …

U was twintig jaar Brussels minister, Guy Vanhengel zeventien jaar. Aan welke collega hebt u de beste herinnering?
Guy Vanhengel: (Met een uitgestreken gezicht) Dat is heel eenvoudig: Didier Gosuin.
Gosuin: (Schaterlach) Ah, il me bouffe la parole (hij neemt me de woorden uit de mond, red.). Ik kon het altijd goed vinden met Charles (Picqué, red.), een charismatische man die symbool stond voor het begin van het Gewest. En hoewel ik FDF'er was en hij Volksunie, had ik ook een heel vriendschappelijk contact met Vic Anciaux. Hij wist wat hij wou, maar hij was ook een warme man, die ik respecteerde. Bij zijn overlijden was ik echt aangeslagen.
Vanhengel: Ik werkte graag met François-Xavier de Donnea. Ook met Charles trouwens. De Brusselse PS van vandaag is trouwens onherkenbaar geworden tegenover de PS onder Picqué.

Dat moet u even uitleggen.
Vanhengel: Charles heeft altijd goed begrepen dat steden als Brussel een liberaal-socialistische grondstroom hebben. Dat is ook waarom hij zo populair was. Maar in de huidige legislatuur is de PS communautaristisch geworden en richt ze zich steeds meer op de moslimgemeenschap, onder druk van de PTB en ook wel door de conflicten met Ecolo. De enige plek waar ik de PS nog wat herken, is in de Stad Brussel. Wat me ook stoorde deze legislatuur is dat de nieuwe Brusselse PS-baas (Ahmed Laaouej, red.) het regeerakkoord niet mee had onderhandeld en er dan ook geregeld afstand van nam. Dan krijg je chaos.

Akkoord, Didier Gosuin?
Gosuin: Absoluut. De echte baas moet in de regering zitten. Historisch stond links trouwens voor emancipatie van het volk. Maar de PS van vandaag wordt steeds meer conservatief, ze probeert mensen niet meer vrij te maken van dogma's. Ik wil u in dat verband graag een boek aanbevelen van Pascal Bruckner: Je souffre donc je suis. We gebruiken steeds meer een logica waarin er enkel slachtoffers en schuldigen zijn. De moslimbevolking heeft vaak een economisch zwakkere positie, wordt daarom als slachtoffer gezien en dus zijn de anderen de schuldigen. Dat soort verdelingen in onze maatschappij vind ik onaanvaardbaar. Blanken zoals wij, we zijn schuldig. En het slachtoffer heeft altijd gelijk.

Wat is de grootste verdienste van het Gewest?
Gosuin: Dat het de verdeling tussen Nederlands- en Franstaligen heeft kunnen overstijgen. Het samenleven is er op dat vlak enorm op vooruitgegaan. Jammer genoeg zijn er andere breuklijnen voor in de plaats gekomen, door de opkomst van het religieuze radicalisme.
Vanhengel: Voor de oprichting van het Gewest was er een gigantische desinvestering in Brussel, of het nu over veiligheid, waterzuivering, mobiliteit of renovatie van wijken ging. De voorbije 35 jaar hebben we veel van die noodzakelijke investeringen kunnen doen, al blijf ik erbij dat Brussel ondergefinancierd blijft. We kunnen nog steeds de opbrengsten niet aanwenden van de economische meerwaarde die hier geproduceerd wordt.

Daar hoort het pleidooi bij dat de pendelaar deels belasting betaalt waar hij werkt?
Vanhengel: Bijvoorbeeld, ja. (Wendt zich tot Gosuin) Heb je er al op gelet dat de N-VA nu pleit voor een vergewestelijking van de vennootschapsbelasting als het over Brussel gaat? Zelfs zij hebben begrepen dat het huidige systeem onhoudbaar wordt. Bart De Wever noemt Antwerpen als voorbeeld, maar die stad heeft wel voor 1,8 miljard euro gekregen uit de Vlaamse pot de voorbije twee legislaturen! Wij hebben die mogelijkheid niet.

Brussel heeft er 500 miljoen euro bijgekregen bij de zesde staatshervorming om die reden.
Vanhengel: Dat is een deeltje van wat we nodig hebben.

Wat Brussel zelf doet, lukt daarom niet per se. Wijst het debacle rond metro 3 er niet op dat het Gewest te zwak is voor zo'n groot project?
Vanhengel: Dat debacle is het gevolg van slecht beheer, door de mobiliteitsdiensten en in de regering. We hebben de MIVB, Brussel Mobiliteit en Beliris jaren laten doen, terwijl je als minister elke dag een uur moet bezig zijn met zo'n groot project. 'Koppen bijeen steken!', dat soort impulsen. Je hebt een piloot nodig.

Groen spreekt zich in de campagne nochtans helemaal uit voor een voortzetting van de metro.
Vanhengel: Dat neemt niet weg dat ze geen energie hebben gestopt in het beheer van het dossier. Diezelfde groenen hebben trouwens ook de stabiliteit in de regering verstoord. Toen Jos Chabert en ikzelf de Nederlandstalige nummer één waren, waren we ook echt viceminister-president en probeerden we evenwicht te brengen in de regering. Maar Elke Van den Brandt heeft zich ondergeschikt gemaakt aan Alain Maron, die zo tweede man werd in de regering. Dan krijg je nog meer een conflictdynamiek tussen PS en Ecolo. Ze nam ook haar gezondheidsbevoegdheid niet op tijdens de covidcrisis. Had ze dat wel gedaan, dan had Brussel wellicht niet zo'n slecht imago gehad in Vlaanderen tijdens die periode.

Wat was de belangrijkste mislukking van het Gewest?
Gosuin: De financiële situatie is echt verontrustend, vooral de voorbije legislatuur. Ten tweede hebben we de opkomst van het radicalisme niet kunnen indijken. We hebben niet genoeg gedaan om een deel van de Brusselse bevolking naar boven te trekken. In de plaats hebben we de bevolking verdeeld.

Hoe hebben we de bevolking verdeeld?
Gosuin: We hebben een deel van de bevolking gestigmatiseerd omdat ze arm waren en we hebben niet de middelen gezocht om ze uit die situatie te halen. De linkse partijen behielden zo hun electoraat. Met een kluwen van cliëntelistische vzw's help je mensen niet echt vooruit.
Vanhengel: Helemaal akkoord. Daarnaast zijn we er niet in geslaagd om de structuur van ons Gewest leesbaarder en eenvoudiger te maken.

Het Brusselse regeerakkoord bepaalt dat er een grote denkoefening rond de toekomst van de instellingen moet komen, maar die berg heeft een muis gebaard. Is Brussel niet in staat zichzelf te hervormen?
Vanhengel: Toch zal het moeten. Ik denk dat we voor het eerst een regeringsvorming krijgen die nog lang niet afgerond zal zijn op 21 juli, want die denkoefening vraagt tijd en je moet dat wel in het regeerakkoord opnemen.
Gosuin: We zullen alles op tafel moeten leggen, alle uitgaven en inkomsten. Zonder budgettaire marge kan je niet aan politiek doen. De procedures moeten ook onder de loep, want die zijn vaak ingewikkeld en creëren soms vooral werkgelegenheid voor de administratie. De gemeenten zullen dezelfde oefening moeten doen.

Charles Picqué hekelde dat er een politieke cultuur ontstaat waarbij we niet meer genoeg praten met politici uit de andere gewesten. Vandaag lijkt de communicatie over de Leonardtunnel toch ook niet je dat.
Gosuin: Ik heb destijds ook akkoorden afgesloten met Vlaanderen over werkgelegenheid. In het algemeen heb ik de indruk dat de ministers vandaag meer met hun eigen succesjes bezig zijn en het geheel uit het oog verliezen. Kijk naar Good Move: een interessant idee, maar uitgevoerd zonder genoeg dialoog. Je kan het ook moeilijk realiseren zonder de instroom van pendelaars aan te pakken. Anders wordt het verkeer als een goudvis in een bokaal, die maar blijft ronddraaien.
Vanhengel: Jos Chabert zei altijd dat je dit soort verandering nooit met grote schokken mocht invoeren, maar wel geleidelijk. Het idee achter Good Move was goed, maar het is zo mismeesterd dat iedereens haar omhoog gaat als de naam valt.

Nog eentje: de beste herinnering aan 35 jaar Gewest?
Vanhengel: (Brede glimlach) Ik ben van 1958 en wou absoluut het Atomium laten renoveren met geld van het federale investeringsfonds Beliris. Mijn medewerker werd daarover op elke vergadering uitgelachen. Op de ultieme vergadering onder ministers heb ik uiteindelijk gezegd: “Laurette (Onkelinx, PS), Didier (Reynders, MR), Evelyne (Huytebroeck, Ecolo), jullie zijn allemaal van '58. Alle monumenten van 1958 moeten bewaard blijven!” En het dossier raakte gedeblokkeerd.