Formatie-veteranen Vande Lanotte en Beke: ‘Er was meer respect in 2011’

“Als je niet met elkaar wil praten, moet je niet meedoen aan de verkiezingen.” Dat zeggen Johan Vande Lanotte (Vooruit) en Wouter Beke (CD&V). Zij waren twee spilfiguren in de federale regeringsvorming in 2010 en 2011, de langstdurende formatie in de geschiedenis van België. Tot deze week. “Niemand begon toen de dag na de verkiezingen al met veto’s.”

“In 2010 kwamen er mensen aan tafel die elkaar totaal niet kenden. De eerste sms die ik van Elio Di Rupo (PS) kreeg, was: ‘Ik zie u graag, kan dat?’ Terwijl hij bedoelde dat hij me graag eens wilde zien. Misschien zijn we elkaar na verloop van tijd wel graag beginnen zien, omdat er een vertrouwensband was.”

Met die anekdote blikt Wouter Beke (CD&V), toen onderhandelaar, terug op wat bijna vijftien jaar lang Belgiës langste regeringsvorming ooit was. Dat record van 541 dagen is deze week gesneuveld, want intussen zitten de Brusselse partijen al 542 dagen te kibbelen over een nieuwe meerderheid.

Over het verschil tussen de Brusselse formatie en de federale van 2011 moet Beke niet lang nadenken: respect en vertrouwen tussen de partijen. “Je mag ideologisch nog zo kort tegen elkaar aanschuren, zonder dat lukt het niet. Met vertrouwen kan je de grootste tegenstellingen overbruggen.”

Nochtans was het water tussen de PS en de N-VA – na de verkiezingen in 2010 de grootste partijen van het land – ook toen erg diep. Bart De Wever (N-VA) was aan Vlaamse kant aan zet, aan Franstalige kant was Di Rupo zijn belangrijke gesprekspartner. “Voor de PS was de N-VA moeilijk aanvaardbaar en omgekeerd, maar merkwaardig genoeg was er wel een grote vertrouwensrelatie tussen Di Rupo en De Wever”, weet Johan Vande Lanotte.

Hij werd in 2010 door de koning aangesteld als bemiddelaar. “Ook al kwam men niet tot een akkoord, de gesprekken verliepen correct en er was een diep respect tussen de persoonlijkheden van toen, vooral tussen Di Rupo en De Wever. Dat is toch een groot verschil met vandaag.”

Veto's

In Brussel wil de MR, de verkiezingswinnaar aan Franstalige kant, vandaag niet weten van Team Fouad Ahidar, de grote verrassing aan Nederlandstalige zijde. En vooral: Brussels PS-kopstuk Ahmed Laaouej blijft een Nederlandstalige meerderheid met N-VA tegenhouden.

“Dat is één van de zaken die vandaag de meeste mensen tegen de borst stoot. Niet willen praten met de partij die de eerste minister levert: dat is onaanvaardbaar”, zegt Vande Lanotte. “In een democratie moet je met elkaar praten, ook al kom je niet met elkaar overeen. Dat je dat niet doet met een racistische partij is begrijpelijk, maar de N-VA kan je niet verwijten ondemocratisch of racistisch te zijn. Als je niet met elkaar wil praten, moet je niet meedoen aan de verkiezingen.”

Ook Beke toont weinig begrip. “Vanuit veto’s vertrekken is vaak nefast. In 2010 was er een duidelijke verkiezingsuitslag en niemand die de dag nadien al met veto’s begon. Je hoeft het niet eens te zijn met de PS, Team Fouad Ahidar of zelfs de N-VA, maar de kiezer heeft een uitspraak gedaan.”

Door de manier waarop de Brusselse PS vandaag naar de N-VA kijkt, moeten we het Brusselse bestuursmodel in vraag stellen, meent Beke. Daar is Vande Lanotte het niet mee eens. “Door de meerderheidsvoorwaarden zijn er veel puzzelstukjes die je moet samenleggen. Het is moeilijker in Brussel, maar zeggen dat het systeem niet werkt, is de verkeerde conclusie”, zegt de oud-vicepremier van sp.a, het huidige Vooruit. “Het systeem kan ongetwijfeld beter, maar het zijn de politieke partijen die aan zet zijn en die niet doen wat ze moeten doen.”

“Het systeem maakt het moeilijker, maar dat wist men voor men eraan begon. Sinds 1989 heeft men continu regeringen gevormd”, aldus Vande Lanotte. “Maar als men niet met elkaar wil praten, zal geen enkel systeem werken.”

Financiële druk

Vijftien jaar geleden leidden lange, moeilijke gesprekken uiteindelijk tot communautaire akkoorden in het najaar van 2011, de basis voor de zesde staatshervorming. Onder druk van de financiële markten volgden later akkoorden over de begroting en economische maatregelen. De meerderheidspartijen - met CD&V, maar zonder N-VA – beslisten toen om verschillende besparingen door te voeren, naast een aantal belastingverhogingen en een hogere pensioenleeftijd.

Vande Lanotte: “De dringendheid werd steeds groter, want financieel kwamen we in de moeilijkheden. Nu begin je ook hier die hoogdringendheid te krijgen, met een dreigende shutdown.”

Beke: “Brussel heeft het geluk dat het onder de grote, federale paraplu zit, maar als Belfius zijn handen wegtrekt van de Brusselse financiering omdat er te veel risico’s aan verbonden zijn (Belfius zegde zijn kaskrediet op en stopt als huisbankier van het Gewest, red.), is dat toch een signaal. Ik maak me daar zorgen over, omdat Brussel een deelentiteit van België is. Bart De Wever kan een begroting op tafel leggen, en dat is wat telt ten aanzien van de Europese en internationale wereld. Maar als daar één deelstaat het laat afweten, heeft dat een impact op het geheel.”

Over impact gesproken: die had de regering-Leterme II wel, ook toen ze vanaf april 2010 in lopende zaken ging. Dat is volgens Vande Lanotte en Beke nog een groot verschil met de huidige situatie in Brussel. De aftredende regering-Vervoort III voert geen nieuw beleid en houdt het bij voorlopige twaalfden.

“Leterme heeft nog begrotingen opgesteld, heeft de bankencrisis mee helpen oplossen en is nog naar de oorlog in Libië getrokken”, aldus Beke. “Ook in lopende zaken nam men zijn verantwoordelijkheid op. Als ik zie hoe Brussel nu verder degradeert, zou men veel meer kunnen doen om Brussel terug op de rails te krijgen. Men lijkt alles te hebben losgelaten.”

“Men doet nu alsof er in lopende zaken niets kan gebeuren, maar je kan wel heel wat beslissen op voorwaarde dat je een meerderheid vindt. Die moet je zoeken”, stelt Vande Lanotte. “De boel laten aanmodderen tot er een shutdown komt, is je verantwoordelijkheid ontlopen. Die ministers zitten daar en worden ervoor betaald. Hetzelfde met de parlementsleden. Die moeten aan het werk, ook al is er geen nieuwe regering.”

Ver-van-mijn-bedshow

Intussen valt op hoe weinig Brusselaars op straat komen uit protest tegen het politieke nietsdoen van de voorbije 542 dagen. Ook dat was vijftien jaar geleden wel wat anders. Toen kwamen bijna 40.000 mensen op straat onder de boodschap ‘shame’ of schande. Afgelopen maandag kwamen wel enkele honderden mensen protesteren aan het Brussels parlement, maar van een massale verontwaardiging is nog geen sprake.

Vande Lanotte: “Er is natuurlijk een verschil tussen geen federale regering en geen Brusselse regering hebben. Brussel is een samengestelde stad van 1,2 miljoen inwoners, maar het is ook maar dat. Het uitblijven van een Brusselse regering raakt onze pensioenen of ziekteverzekering niet. Bovendien blijven de gemeenten - die zijn wel belangrijk in Brussel - wel besturen. Voor velen is Brussel ook een ver-van-mijn-bedshow. Het interesseert veel Vlamingen niet en veel Walen lachen met wat er in Brussel gebeurt.”

Beke: “Het is voor veel mensen onvatbaar, omdat we niet met Amerikaanse shutdown-scenario’s zitten. Het huisvuil wordt opgehaald en de metro rijdt. Wel of geen regering, voor veel mensen maakt dat geen verschil in het dagelijks leven. Dat wil niet zeggen dat de boordtabellen van het Brussels Gewest niet elke dag roder worden. Ik hoop dat het goed komt, in de eerste plaats voor de Brusselse inwoners, maar ook voor wat Brussel betekent. Het is een economische en politieke meerwaarde, maar vandaag kunnen we er jammer genoeg niet fier op zijn.”