Leo Van Broeck over de bouwstop: 'In Brussel is er voor elke oplossing een probleem'

De rechter heeft vorige week een bom gelegd onder tal van vastgoedprojecten in Brussel. Terreinen van meer dan een halve hectare groot mogen een jaar lang niet bebouwd worden, om het klimaat en de biodiversiteit te beschermen. “Dit is de pandoering die Brussel nodig heeft”, zegt voormalig Vlaamse bouwmeester Leo Van Broeck.

Op de koffie gaan bij Leo Van Broeck is altijd een feest. Hij kan honderduit praten over de stad, over de massale teloorgang van de gewervelde dieren in de laatste tienduizend jaar, maar net zo goed over zijn collectie gitaren, of zijn laatste worp als abstract kunstfotograaf. En dat alles in zijn jarendertigappartement in de Leopoldwijk, waar de weidse zichten over de stad vanzelf doen nadenken over de staat van de wereld.

Wat dacht u bij het lezen van de uitspraak van de rechter?

LEO VAN BROECK: Ik vind het goed dat het Brussels Gewest op zijn gezicht gaat. Het verdient een pandoering. Het heeft de laatste jaren niets gedaan. Niet op het vlak van stedenbouwkundige wetgeving, niet op het vlak van governance.

De gemeenten bijvoorbeeld hadden al lang gefuseerd moeten zijn. Iedereen is met iedereen aan het vechten. Voor elke oplossing is er weer een probleem. In plaats van omgekeerd. Daar komt nog eens de ideologische polarisering bij. Links en rechts hebben veel boter op hun hoofd. Een kennisgerichte democratie kijkt naar data, niet naar meningen. Laat experten aan het woord.

Op het gevaar af dat we in een technocratie terechtkomen …

VAN BROECK: Wel, ik hoop dat die er is in de geneeskunde (sic). Ik heb geen zin in een dokter met een mening.

Openbare ruimte en geneeskunde zijn toch twee aparte zaken?

VAN BROECK: Dat weet ik niet. In de geneeskunde speelt het menselijke aspect een rol in de zorgtrajecten, maar niet in de operatiekamer. Daar is de wetenschap aan het woord. Zo hoort het ook in de stedenbouw. We moeten met de correcte data aan de slag. Dat gebeurt vandaag niet. De experten worden niet geraadpleegd en, tot overmaat van ramp, krijgt de burger krijgt steeds langere tenen.

Kijk. Eindelijk kunnen we dit bouwen. (Toont een project van Bogdan-Van Broeck in Ukkel, Kalevoet) Een gebetonneerde vlakte met loodsen en kantoren hebben we kunnen omvormen tot een hypergroene woonwijk in een bos met wadi’s. Hemel en aarde hebben we moeten verzetten om dit vergund te krijgen. Waarom? Enkele buurtbewoners vonden het ‘te dichtbebouwd’, en kregen op de koop toe nog de steun van de plaatselijke Ecolo-schepen. De voortdurende stroom aan bezwaarschriften van burgers is trouwens de reden waarom ik gestopt ben als architect.

Maar terug naar ons onderwerp: de rechter oordeelt streng over de stedenbouw. Er zal ruim een jaar niet gebouwd kunnen worden. Een terechte uitspraak?

VAN BROECK: Ik heb eerder de parlementaire teksten gelezen voor een moratorium op bouwprojecten op negen friches in Brussel (dat voorstel is een initiatief van Ecolo en Groen, red.). Ik heb er begrip voor. Maar mijn vraag is, en die vraag heb ik ook aan de initiatiefnemers gesteld: is dit de snelste manier om meer groen in de stad te brengen? Dit legt alles plat.

Wat ik niet verstandig vind, is om de negen friches over één kam te scheren. Ze zijn allemaal in een verschillend stadium van uitvoering. Voor sommige zijn al engagementen aangegaan. Heeft Brussel geld om de schadevergoedingen te betalen, die de projectontwikkelaars zullen eisen? Het Gewest zit al op droog zaad.

De rechter spreekt zich zelfs uit over veel meer terreinen. Volgens de bouwsector geldt voor meer dan zeventig terreinen een bouwstop.

VAN BROECK: Ja, maar het is slechts tijdelijk (tot eind volgend jaar, red.). En de rechter legt ook niet op hoe het Gewest ervoor moet zorgen dat er netto geen open ruimte meer verdwijnt. Het Brussels Gewest moet dit oplossen. En dat is terecht.

Kunt u begrijpen dat de rechter vraagt dat het Gewest werkt aan een klimaatvriendelijk gewestelijk bestemmingsplan?

VAN BROECK: Ja. De beleidsinstrumenten in Brussel zijn totaal verouderd: het gewestelijk bestemmingsplan, de gewestelijke stedenbouwkundige verordening, het wetboek ruimtelijke ordening, die moeten dringend aangepast worden indien we de klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen willen halen. Dat is geen nieuwe vaststelling. De vorige regering heeft die willen hervormen. Maar ook hier loopt alles vast op een ideologische stellingenoorlog. Iedereen zet de hakken in het zand.

Hoe kunnen we hieruit raken?

VAN BROECK: Dat is niet zo moeilijk. In het versteende Brussel ligt een enorme oppervlakte die onthard kan worden: de publieke ruimte. Daarmee vergeleken zijn de negen friches die Ecolo en Groen willen vrijwaren klein en verwaarloosbaar. Neem het Paleizenplein: vanwege het erfgoed moeten de kasseien blijven liggen. (Ironisch) Dat moet verzakken, kabaal maken, er mag geen boom staan, want je moet het paleis blijven zien.

Kijk naar Parijs. Daar heeft Bas Smets voor de Notre-Dame bijna een bos mogen aanleggen. Burgemeester Anne Hidalgo is op beschermde pleinen en in beschermde straten canopées aan het aanleggen, boomkruinen die ons beschermen tegen de hitte. Dat is de juiste weg.

Tegelijk is er een natuurtoets nodig bij nieuwe projecten. Laten we zo bouwen dat de natuur opnieuw een plaats krijgt, met daken met nectarrijke bloemen, kroonlijsten die toegankelijk zijn voor vogelnesten, en tuinen met een deel ontoegankelijk groen, waar de wilde natuur zijn gang kan gaan. Of door in alle straten de laatste stoeptegel voor de gevel eruit te halen. Ook dat is ontharding. Dat zijn simpele oplossingen.

Er is vandaag een tegenstelling ontstaan tussen ‘meer groen’ en ‘meer woningen’. Hoe is die confrontatie tussen het ecologische en het sociale er kunnen komen?

VAN BROECK: Er is geen publiek debat meer. De mens kijkt naar De Slimste Mens of zit op zijn telefoon. Iedereen swipet zichzelf de vergetelheid in. En de experten blijven aan de zijlijn staan, want ze worden niet au sérieux genomen. Twintig van de vijftig bewoners van de tuinwijk het Rad in Anderlecht hadden zich verenigd om een groepsaanvraag in te dienen voor energiepremies voor de isolatie van de buitengevels, met respect voor het erfgoed. Wat zegt de Overlegcommissie dan? Kan niet. Alleen isolatie langs binnen. Maar in die overlegcommissie zitten kunsthistorici, politici, en geen architecten. Er worden beslissingen genomen door mensen die daar eigenlijk niet het diploma voor hebben. Wat ook opmerkelijk is: de rechter komt met dit vonnis op het terrein van de politiek. En dat is niet voor het eerst. Het Grondwettelijk Hof heeft ook al het uitstel van de lage-emissiezone teruggedraaid.

Is dat niet problematisch?

VAN BROECK: Nee. De rechter kijkt naar de verplichtingen die aan België zijn opgelegd om de klimaat- en natuurdoelen te halen. Je kan alleen maar vaststellen dat de burgers die deze klacht hebben ingediend, gelijk hebben. De verharding ís de laatste twintig jaar gestegen. De waterdoorlaatbaarheid voldoet niet. En het overstromingsrisico in Brussel? Dat is opgelost door sluizen te zetten op het kanaal aan de grenzen van het gewest in Noord en Zuid, zodat het ommeland het risico maar moet opvangen. Dus ja, het Brussels Gewest is verantwoordelijk voor zijn falen.

Voor de vastgoedsector is het geen goed nieuws. Die zegt al op haar tandvlees te zitten.

VAN BROECK: Daarom ben ik er geen voorstander van om projecten die al beslist zijn op slot te doen. Tegelijk kan je veel meer doen door te verdichten. En daar hebben we de bouwsector voor nodig. Parijs heeft een dichtheid van meer dan twintigduizend inwoners per vierkante kilometer. In Brussel is dat zevenduizend.

Als je Brussel vergelijkt met metropolen als Londen en Parijs zijn we een smurfendorp. We gebruiken per gebouw veel te veel ruimte. Brussel moet bij elkaar geduwd worden. Het moet geen Manhattan worden, maar als hier tien procent meer torens staan, en veel middelhoogbouw van acht, negen lagen, komen we al een heel eind.

Veel Brusselaars huiveren van zelfs een beetje meer hoogbouw.

VAN BROECK: Die verdichting kan met verhandelbare bouwrechten. Dat vind ik niet uit. Dat bestaat al meer dan honderd jaar, in Amerikaanse steden bijvoorbeeld. Wie in de hoogte bouwt, moet de luchtrechten van de buren betalen. Tegelijk moet je voor een kam zorgen, zodat het licht nog tussen de torens heen gaat, en we geen canyons krijgen.

Verdichting wordt ook vaak als argument gebruikt om de wooncrisis op te lossen. Door bij te bouwen, zullen de prijzen zakken. Wat zegt u?

VAN BROECK: Dat klopt niet. Manhattan is nog altijd peperduur. Het lukt alleen wanneer je daarnaast instrumenten maakt om betaalbaar wonen te garanderen, zoals een huurregulering.

Ik ben een grote voorstander van coöperatieve woningen, zoals die in Duitsland of Zwitserland bestaan. Zo kan je betaalbaar wonen garanderen zonder de overheidsfinanciën te zwaar onder druk te zetten.

Neem nu de Josaphat-site. Daar komen ook sociale woningen. Prima. Alleen zal de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij die moeten kopen, maar die heeft geen geld, dus zal die andere sociale woningen moeten verkopen. Zo komen we er natuurlijk niet.

U vloekt toch af en toe als u ziet hoe de stad beheerd wordt. Niet?

VAN BROECK: (Op dreef) Ik word gek van de onkunde. Brussel maakt boeken! De PACE, de PNEC, de Flup, de Plat, weet ik wat nog allemaal. We maken torens boeken met afkortingen, en dan worden de doelstellingen niet gehaald, en maken we nieuwe boeken met nieuwe uitgestelde doelstellingen. Het is een beloftepolitiek maar er wordt niet nagedacht.

Intussen is er nog altijd geen Brusselse regering. Hoe kijkt u daarnaar?

VAN BROECK: Het is een schande. Brussel had al lang onder een federale voogdij moeten zijn gebracht, en onder gerechtelijk toezicht. Zodat Brussel verplicht wordt om zijn governance fundamenteel te verbouwen. De PS zegt: de gemeenten zijn nodig voor het contact met de burger. Maar dat contact is er niet, want de gemeenten zijn de hele tijd ruzie aan het maken met het Gewest.